Ĉipevajana lingvo
La ĉipevajana aŭ dene-sulina lingvo (angle Chipewyan; dene-suline: Dëne Sųłiné, Dene Sųłiné, Dene Suliné, Dëne Suliné, Dene Soun’liné) estas la lingvo parolata de la ĉipevajana gento de centra Kanado (partoj de Alberto, Saskaĉevano, Manitobo, Nordokcidentaj Teritorioj, kaj Nunavuto). Parolas ĝin 4000 el 6000 etnaj ĉipevajanoj.
| Dene-sulina lingvo | |
| Dëne Sųłiné | |
| Parolata en | Kanado |
| Regiono | Norda Alberto, Saskaĉevano, Manitobo; sudaj Nordokcidentaj Teritorioj kaj Nunavuto |
| Parolantoj | 4 000 |
| Skribo | Kanada indiĝena silabaro, latina alfabeto |
| Lingva statuso | 2 vundebla |
| Lingvaj kodoj | |
|---|---|
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-2 | chp |
| ISO 639-3 | chp |
| Glottolog | chip1261 |
| Angla nomo | Chipewyan |
| Franca nomo | chipewyan |
La ĉipevajana estas parto de la atabaska familio kaj estas parenca al la denea lingvo.
La dene-sulina estas unu el la oficialaj lingvoj de la Nordokcidentaj Teritorioj; la aliaj estas la angla, la franca, la kria, la dogriba, la gviĉina, la inuka lingvo kaj la slavea.
SonojRedakti
KonsonantojRedakti
La 39 konsonantoj de la dene-sulina:
| Bilabiala | Interdentala | Dentala | Postalveolara | Velara | Glotala | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| centra | laterala | ebena | labiala | ||||||
| Halto | neaspiracia | p | t | k | kʷ | ||||
| aspiracia | tʰ | kʰ | kʷʰ | ||||||
| ejectiva | tʼ | kʼ | kʼʷ | ʔ | |||||
| Afrikato | neaspiracia | tθ | ʦ | tɬ | ʧ | ||||
| aspiracia | tθʰ | ʦʰ | tɬʰ | ʧʰ | |||||
| ejectiva | tθʼ | ʦʼ | tɬʼ | ʧʼ | |||||
| Nazalo | m | n | |||||||
| Trilo | r | ||||||||
| Frikativo | senvoĉa | θ | s | ɬ | ʃ | χ | χʷ | h | |
| voĉa | ð | z | ɮ | ʒ | ʁ | ʁʷ | |||
La "velaraj" frikativoj estas reale uvularaj.
VokalojRedakti
La dene-sulina havas vokalojn de 6 diferencaj kvalitoj.
| Antaŭa | Centra | Dorsa | |
|---|---|---|---|
| Alta | mi | u | |
| Supra-Meza | e | o | |
| Suba-Meza | ɛ | ||
| Malalta | a |
La plejo da vokaloj povas esti aŭ
Rezulte, la dene-sulina havas 18 fonemajn vokalojn:
| Antaŭa | Centra | Dorsa | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| mallonga | longa | mallonga | longa | mallonga | longa | ||
| Alta | buŝa | mi | iː | u | uː | ||
| naza | ĩ | ĩː | ũ | ũː | |||
| Mez-supra | e | o | |||||
| Mez-suba | buŝa | ɛ | ɛː | ||||
| naza | ɛ̃ | ɛ̃ː | |||||
| Malalta | buŝa | a | aː | ||||
| naza | ã | ãː | |||||
La dene-sulina ankaŭ havas 9 buŝajn kaj nazajn diftongojn de la formo vokalo + /j/.
| Antaŭa | Centra | Dorsa | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| buŝa | naza | buŝa | naza | buŝa | naza | |
| Alta | uj | ũj | ||||
| Meza | ej | ẽj | əj | oj | õj | |
| Malalta | aj | ãj | ||||
TonojRedakti
La dene-sulina havas du tonojn:
- alta
- malalta
Eksteraj ligilojRedakti
- Chipewyan je Ethnologue
- Niaj Lingvoj: Dene Arkivigite je 2005-12-18 per la retarkivo Wayback Machine (Saskaĉevana Indiana Kultura Centro)
- historio & fono Arkivigite je 2005-12-30 per la retarkivo Wayback Machine
- rezervejoj Arkivigite je 2005-12-30 per la retarkivo Wayback Machine
- rezervejo (mapoj, mapas) Arkivigite je 2005-11-25 per la retarkivo Wayback Machine
- konservado/revitalization Arkivigite je 2005-12-30 per la retarkivo Wayback Machine
- alfabeto Arkivigite je 2005-11-25 per la retarkivo Wayback Machine
- gramatiko Arkivigite je 2005-12-30 per la retarkivo Wayback Machine
- terminoj)/frazoj Arkivigite je 2005-11-25 per la retarkivo Wayback Machine (inkluzivas sondosierojn)
BibliografioRedakti
- Cook, Eung-Do. (2004). A grammar of Dëne Sųłiné (Chipewyan) (~A gramatiko de Dëne Sųłiné (Chipewya). Algonquian and Iroquoian Linguistics - Special Athabaskan Number, Memoir 17. Winnipeg: Algonquian and Iroquoian Linguistics. ISBN 0-921064-17-9.
- Gordon, Raymond G., Jr. (Ed.). (2005). Ethnologue: Languages of the world (~Ethnologue: Lingvoj de la mondo) (15-a ed.). Dallas, TX: SIL International. ISBN 1-55671-159-X. (Perreta versio: http://www.ethnologue.com).
- Li, Fang-Kuei. (1946). Chipewyan. In C. Osgood & H. Hoijer (Eds.), Linguistic structures of native America (~Lingvaj strukturoj de aŭtoĥtona Ameriko) (pp. 398-423). New York: The Viking Fund.
- Osgood, Cornelius; & Hoijer, Harry (Eds.). (1946). Linguistic structures of native America (~Lingva (strukturoj, strukturas) de aŭtoĥtona Ameriko). Viking fund publications in anthropology (No. 6). New York: The Viking Fund. (Represita 1963, 1965, 1967, & 1971, ( New York: Johnson Reprint Corp.).