Aleksandro (poetiko)
Aleksandro[1] (france alexandrin [alɛksɑ̃dʁɛ̃]) estas verso, kiu devenas el la franca poezio, sed estas uzata kun adaptoj ankaŭ en alilingvaj poezioj.
Priskribo
redaktiĜi origine konsistas el 12 (foje 14) silaboj, aranĝitaj en 6 jamboj (foje 4 jamboj kaj 2 anapestoj. Gravas cezuro meze de la verso, kiu disigas ĝin en du hemistikojn.
Franclingvaj aleksandroj
redaktiJen la struktura skemo de franclingva aleksandro:
- ⏑⏒⏒⏒⏑– ‖ ⏑⏒⏒⏒⏑–
Ĉiu verso konsistas el 12 silaboj, dividita en du hemistikojn, kun cezuro (‖) inter ili. Ĉiu hemistiko finiĝas per akcentata silabo; krome, ĉiu hemistiko devas havi unu akcentatan silabon meze (plej ofte ĉe la tria silabo).
Klasike, la franca aleksandro estas rimita, ofte en distikoj kun alternaj viraj kaj inaj rimoj.
Aleksandroj en aliaj lingvoj
redaktiPost la populariĝo de aleksandroj en la franca, alilingvaj poetoj adaptiĝis la formon al siaj lingvoj.
Esperanta aleksandro
redaktiEn Esperanto, la aleksandro tipe konsistas el du hemistikoj, po sep silaboj, konsistantaj el du jamboj kaj unu amfibrako. Jen skemo:
- ⏑– ⏑– ⏑–⏑ ‖ ⏑– ⏑– ⏑–⏑
Pri la Esperanta aleksandro, William Auld komentis jene:
 |
|
Ĝermanlingva aleksandro
redaktiLa anglalingva kaj germanlingva aleksandro estas sesjambo, ofte kun cezuro:
- ⏑– ⏑– ⏑– ‖ ⏑– ⏑– ⏑– (⏑)
Kroma lasta senakcenta silabo eblas, por ina rimo. Tiel, la ĝermana aleksandro havas 12 (se vira) aŭ 13 (se ina) silabojn.
La cezuro ofte ekzistas, sed kelkfoje ne estas tre forta en la angla.
Historio
redaktiLa aleksandro estas nomita laŭ la poemo Aleksandra Romano, pri la makedona reĝo Aleksandro la Granda. Ekzistis pluraj francaj tradukoj de ĉi tiu (origine greka, poste latina) poemo; la unua versio kiu estis aleksandro estis la versio ĉ. 1170 de Lambert le Tort, daŭrigita de Alexandre de Bernay.
Post sia invento, tamen, la aleksandro restis relative obskura ĝis la 16-a jarcento. Dum tiu jarcento, la Plejado ekverkis kaj popularigis la poezian ĝenron.
En recenzo, aperinta en Eventoj 90, pri la Asteriks-Volumo Asteriks kaj Kleopatra, Ulrich Matthias mencias, ke la franca originalo de la kajero enhavas vortludon surbaze de la identeco de la francaj vortoj por aleksandro kaj aleksandriano. Li proponas por la koncerna sceno jenan belan ekzemplon: "Saluton, ho amik', mi ĝojas vin revidi". (Se precize obei la PIV-an difinon eĉ necesus diri "amiko".)
Ekzemplo
redaktiJen ekzemplo de klasika franca aleksandro far Plejadano (Corneille, Le Cid, Akto 4, Sceno 3, versoj 1259–1262):
Nous par- tî- mes cinq cents ; ‖ mais par un prompt ren- fort Ni foriris kiel tricento, ‖ sed per baldaŭa refortigo Nous nous vî- mes trois mille ‖ en ar- ri- vant au port, Ni vidis nin trimilo ‖ dum aliro al la haveno, Tant, à nous voir mar- cher ‖ a- vec un tel vi- sage, Tiom, ke pro nin vidi marŝi ‖ kun tia vizaĝo, Les plus é- pou- van- tés ‖ re- pre- naient de cou- rage ! La plej timigitaj ‖ reprenis kuraĝon!
La tabelo montras la kalkulon de silaboj kaj la akcentataj silaboj. (Laŭ la reguloj de franca poezio, la fina muta e estas kalkulata kiel silabo antaŭ konsonanto aŭ “aspiracia h”, sed ne antaŭ vokalo aŭ versfino.)
Esperanta aleksandro
redaktiKálmán Kalocsay, Gaston Waringhien kaj aliuloj tradukis la franclingvan poemaron La Floroj de l' malbono de Charles Baudelaire en Esperanton. Multe da la originalaj poemoj estis aleksandroj, kaj tiuj estis tradukitaj kiel aleksandroj. Jen ekzemplo (“Vojaĝo al Citero” france Un Voyage à Cythère):[3]
| Les yeux étaient deux trous, | ‖ | et du ventre effondré |
| L’ okul- / oj es- / tis tru- / oj, | ‖ | kaj el / la ven- / tro vastis |
| ⏑– ⏑– ⏑–⏑ | ⏑⏑ ⏑– ⏑–⏑ | |
| Les intestins pesants | ‖ | lui coulaient sur les cuisses, |
| l’ intes- / toj pe- / zaj, dise | ‖ | fluan- / te laŭ / femuroj. |
| ⏑– ⏑– ⏑–⏑ | ⏑– ⏑⏑ ⏑–⏑ |
Germanlingva aleksandro
redaktiJen ekzemplo de germanlingva aleksandro, la aleksandra soneto “Ĉio vanas” (germane Es ist alles eitel) de Andreas Gryphius:
| Du siehst, / wohin / du siehst, | ‖ | nur Ei- / telkeit / auf Erden. |
| Ci vidas, kie ajn ci vidas, | ‖ | nur Vano sur Tero. |
| ⏑– ⏑– ⏑– | ⏑– ⏑⏑ ⏑–⏑ | |
| Was die- / ser heu- / te baut, | ‖ | reißt je- / ner mor- / gen ein: |
| Tio, kion oni konstruas hodiaŭ | ‖ | estos detruita morgaŭ: |
| ⏑– ⏑– ⏑– | ⏑– ⏑– ⏑– |
Anglalingva aleksandro
redaktiJen ekzemplo de anglalingva aleksandro, el Poli-Olbiono (angle Poly-Olbion) far Michael Drayton:
| Ye sac- / red Bards, / that to | (‖) | your harps’ / melo- / dious strings |
| Vi sanktaj Bardoj, kiuj per | (‖) | la melodiaj kordoj de viaj harpoj |
| ⏑– ⏑– ⏑⏑ | ⏑– ⏑– ⏑⏑– | |
| Sung th’an- / cient He- / roes’ deeds | ‖ | (the mo- / numents / of Kings) |
| kantis pri l’ faroj de antikvaj Herooj | ‖ | (la monumentoj de Reĝoj) |
| ⏑– ⏑– ⏑– | ⏑– ⏑⏑ ⏑– | |
| And in / your dread- / ful verse | ‖ | ingrav’d / the pro- / phecies, |
| Kaj en via terura verso | ‖ | gravuris la profetaĵojn, |
| ⏑⏑ ⏑– ⏑– | ⏑– ⏑– ⏑⏑ | |
| The a- / gèd world’s / descents, | ‖ | and ge- / neal- / ogies; |
| La devenojn de la maljuna mondo, | ‖ | kaj genealogiojn; |
| ⏑– ⏑– ⏑– | ⏑– ⏑– ⏑⏑ |
En la unua citita verso, la cezuro estas fakte tre malforta: la cezuro kuŝas inter prepozicio (“to”) kaj ĝiaj dependaj vortoj (“your harps’ … strings”).
Vidu ankaŭ
redaktiReferencoj
redakti- ↑ Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto: aleksandr/o
- ↑ Auld, William. (1978) “Pri la tradukado de poezio”, Pri lingvo kaj aliaj artoj (esperante). Antverpeno; La Laguna: TK / Stafeto, p. 21–32.
- ↑ Thorsen, Poul . “Recenzo: La floroj de l' malbono, de Charles Baudelaire”, Norda Prismo (eo) 57 (5), p. 284–286.
Bibliografio
redakti- 1984: Kalocsay, Kálmán. Parnasa Gvidlibro / Kálmán Kalocsay; Gaston Waringhien; Roger Bernard. Reviziita kaj kompletigita de G. Waringhien. 3-a eld. Pizo: Edistudio 1984, 207 p. kun Skizo de Esperanta metriko. La arto poetika. Esperanta rimaro. ISBN 88-7036-018-0
- 1957: Clark, Brendon. Kien la poezio? / de Brendon Clark. Rickmansworth: Esperanto Publ. Co. 1957, 156 p.
Eksteraj ligiloj
redakti- Kalocsay, Kálmán . “La klasika metriko en Esperanto Ⅲ”, La nica literatura revuo (eo) 5 (2), p. 48–57.