Jesús Moncada

Jesús MONCADA Estruga (Mequinenza, 1-an de decembro 1941 - Barcelono, 13-an de junio 2005) estis hispana verkisto en la kataluna lingvo.

Jesús Moncada
Persona informo
Naskiĝo	1-an de decembro 1941 (1941-12-01) en Mequinenza
Morto	13-an de junio 2005 (2005-06-13) (63-jaraĝa) en Barcelono
Mortis pro	naturaj kialoj vd
Mortis per	kancero vd
Lingvoj	kataluna • hispana • franca vd
Ŝtataneco	Hispanio vd
Memorigilo
Profesio
Okupo	verkisto • tradukisto • pentristo vd
Verkado
Verkoj	Q17742305 ❦ Q86240980 ❦ Q11925970 vd
Honorigoj Honorigoj Kruco de Sankta Georgo • Serra d'Or Critics Award • Jaume Fuster Award • Serra d'Or Critics Award • Aragonese Literature Award • Premi Joan Santamaria • Joan Crexells award • Premi de la Crítica de narrativa catalana • City of Barcelona Award • Joan Crexells award vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

Konsiderate unu el la aŭtoroj en la kataluna plej gravaj de sia epoko, li ricevis plurajn premiojn pro sia verkaro, inter aliajn la Premion Ciudad de Barcelono kaj la Nacian Premion de la Kritiko en 1989 por Camí de sirga (Vojo de sirga) kaj la Creu de Sant Jordi, kiun la Generalitato de Katalunio donis en la jaro 2001. En la jaro 2004, kelkajn monatojn antaŭ sia morto, li ricevis la Premion de la Aragonaj Beletroj. Jesús Moncada estas unu el la plej tradukitaj aŭtoroj de la kataluna nuntempa literaturo. Camí de sirga estis tradukita al dek kvin lingvoj, inter ili la japana kaj la vjetnama. Moncada ankaŭ tradukis al la kataluna multnombrajn verkojn el la hispana, la franca kaj la angla, de aŭtoroj kiel Guillaume Apollinaire, Aleksandro Dumas, Jules Verne kaj Boris Vian.

Vivo

Infanaĝo kaj juneco en Mequinenza

Jesús Moncada naskiĝis la 1an de decembro 1941 en la malnova Mequinenza, loĝloko kiu troviĝas apud la kunfluejo de la akvoj de la riveroj Ebro, Segre kaj Cinca en la regiono de la Malsupra Cinca. Li estis la unua filo de la geedzeco de José Moncada kaj María Estruga. Li vivis en domo kiu troviĝis en la angulo de la strato de Zaragozo kun la strateto de Sankta Francisco. Ankoraŭ oni povas hodiaŭ vidi la ruinojn de tiu domo. La gepatroj havis butikon kaj la patro, krome, kune kun kompanianoj, estis proprietulo de olemuelejo. En la butiko, de la buŝo de klientoj kaj kamionistoj, li komencis aŭskulti ekde sia knabeco rakontojn pri la rivero kaj la vilaĝo, anekdotojn kiuj lin amuzis samtempe ke ili vekis al li la imagon, kiun faros al li poste la rakontoj en la babilrondoj de la kafejoj.

Li havis bonan familian bibliotekon kaj sentis, ekde sia infaneco, grandan ŝatadon por la legado, la skribado kaj la desegnado. Moncada ĉiam memoris la infanaĝon kiel tre feliĉan epokon kiu pasis enkadrigita en spaco formita de la minoj de la baseno de Mequinenza, la kastelo kaj la riveroj, speciale de Ebro, la akso de la tuta ekonomia vivo de la vilaĝoj kaj samtempe, preskaŭ magia mondo por la infanoj kiam la malgranda Moncada iris tien kun la amikoj fiŝkapti, naĝi kaj navigi.

Kaj, fakte, la fascino kiu sentis por la mondo de la rivero evidentiĝis laŭlonge de siaj libroj. Ne estas surprizo, ĉar, kelkajn jarojn poste, vidinte minacita la survivadon de ĉi tiu mondo pro la konstruoj de la diglagoj de Mequinenza kaj Ribarroja kiuj devis lasi parton de la loĝlokaro mergita, ĝi komencis repreni informon per longaj konversacioj kun boatistoj kaj navigantoj; materialo kiu poste rezultos al li tre utila por la libroj, kaj pro la propra leksiko de la rivero, kaj por karakterizi la rolulojn kiuj aperos en la verkoj.

Zaragozo kaj reveno al Mequinenza

Kiam li jam ne povis daŭrigi preparante sin en Mequinenza, la gepatroj elektis laikan internulejon de Zaragozo, pro tio ke en Lleida nur estis religiaj. La lernejo elektita estis la centro Santo Tomás de Aquino, fondita de la patro de la deputito kaj kantisto José Antonio Labordeta kaj de la poeto Miguel Labordeta; centro de liberala karaktero en kiu Moncada adoleskanto ricevis sian unuan literaturan premion: la libro Memoroj de infanaĝo kaj juneco de Ramón y Cajal, por la amuzaĵoj de legendoj mekinenzaj. En Zaragozo, kie li studis inter la jaroj 1953 kaj 1958, ĝi finis la elementan abiturientecon kaj dum ĝi faris la superan abiturientecon studis Instruadon.

Post la fino de la kariero de Instruado, kun Eksterordinara Premio, li petis postenon de provizora instruisto en Mequinenza, sed oni malakceptis tion ĉar li ankoraŭ ne estis atinginta la dek ok jarojn. Li povis komenci labori kiel helpanto de instruisto, pro tio ke la posteno estis restinta senhoma. Poste, malgraŭ esti gajninta la postenpostulon, ĝi rezignis la postenon kiun li ricevis en malgranda vilaĝo kaj preferis praktiki paron de monatoj en centro de Zaragozo ĝis ĝi devis fari la militservon. Finita la militservo, ĝi revenis al Mequinenza, tamen, tio kion vere li ŝatis estis pentri kaj skribi.

Translokado al Barcelono

Sekvante la konsilojn de Edmon Vallès, historiisto, eseisto kaj tradukisto mekinenza, Moncada translokiĝis al Barcelono en septembro de 1966 kun la intenco dediĉi sin plene al la pentrarto kaj al la literaturo. La komencoj, tamen, estis tute ne facilaj, ĉar la projekto de eldonejo en kiu Edmon Vallès konfidis trovi postenon de laboro ne eliris antaŭen kaj Moncada restis sen laboro, for de la familio kaj en loko kiu rezultis al li plene fremda. Li pasigis la unuan jaron en Barcelono laborante en la ateliero de pentristo mekinenza, nome Santiago Estruga. Li dividis la tagon en du partoj, ili dediĉis la matenon fari komercan pentrarton por vivteni sin kaj la vesperon en la tipo de pentrarto kiun ili ŝatis. Kiam ili finis, ankoraŭ restis al li tempo kaj emoj studi gravurarton en la Lernejo de Artoj de la Libro.

Jaron poste, danke al la mekinenza Edmon Vallés, li havis la ŝancon eniri en la eldonejon Montaner y Simón kie oni serĉis iun kiu okupiĝu pri reviziado de la tradukado de nova enciklopedio de Mondadori. Dungis lin Pere Calders, kiu ĵus estis reveninta de la ekzilo en Meksiko kaj laboris kiel estro de la departemento de produktado. Moncada, kiu ankoraŭ estis skribinta nenion de kiam li estis instaliĝinta en Barcelono, skribis tion kio estos lia unua fabelo en kataluna lingvo: "Joc de Caps". Pere Calders ŝatis multe tiun unuan fabelon kaj kuraĝigis lin daŭrigi skribadon kaj daŭre enmeti en la rakontojn aŭtentajn formojn de la parolmaniero el Mequinenza. Dum multa tempo, fininte la laboran horaron, restis ambaŭ en la eldonejo skribinte aŭ foriris kune al la Ateneu de Barcelona. Calders, en tiuj unuaj provoj kun la kataluna, helpis lin en la lernado de la ortografio.

Li prezentis sin al literaturaj premioj por malkaŝi la rakontojn kaj atingi ke iu eldonejo interesiĝu por eldoni ilin. Per "La lluna, la pruna" li gajnis la Premion Brugués (1970), per la kompilaĵo "Historioj de la maldekstra mano" la premion Joan Santamaria (1971), per "Kroniko de la lasta rumo" la duan premion de la Crida de la revuo "Serra d'Or" (1971) kaj per "Rakontoj de Ebro" la Premion Jaume March (1980). La unua teksto kiun eldonis li estis "Kroniko de la lasta rumo", kiu aperis en la revuo "Serra d'Or" de marto de 1971, rakonto kie jam oni povas observi iujn de la ŝlosilaj elementoj de la literatura mondo de Moncada.

Matureco

Iom post iom, tamen, rimarkita lia maniero labori malrapide kaj skrupule, oni komprenas, ke li ne povis daŭrigi dediĉi sin samtempe al la pentrarto kaj al literaturo, post la fino de la labortago. Fine, kuraĝigita de la literaturaj premioj kaj la eldonoj de la Magrana de sia unua libro "Historioj de la maldekstra mano kaj aliaj rakontoj" ─kiu kolektis dek sep rakontojn─, li klinis sin por flankenlasi la plastikan verkadon kaj dediĉi la horojn kiujn la laboro lasis al li liberaj por skribado. Ĉi tio permesis al li eldoni kvar jarojn poste la duan libron de fabeloj: "La Kafejo de la Rano".

Ĉiam memoris li la paŝon tra la eldonejo Montaner y Simón kiel etapo tre riĉiga tiel por la homoj kiuj en ĝi laboris: Pere Calders kaj Josep Soler, kiel por la homoj kiuj estis vidonta ilin: Avel·lí Artís Gener "Tísner", Félix Cucurull, Xavier Benguerel, la skulptisto Giménez Botey... kaj la anekdotojn kiujn li vivis tie. Kaj, fakte, kiam li malsaniĝis, laboris en romano kiu portis la provizoran titolon de "Dante S.L.", kie ĝi pensis amuzigi la etoson vivintan dum tiuj jaroj. La romano restis nefinita, pro tio ke oni diagnozis al li kanceron de pulmo en aŭtuno de 2004 kaj mortis en kliniko de Barcelono la 13an de junio 2005. Je peto de la aŭtoro, liaj cindroj estis portitaj al Mequinenza kaj estis meitaj en la tereno kiu estis okupinta lia domo en la Malnova Vilaĝo de Mequinenza. La 9an de julio oni atribuis al li la postmortan titolon de "preferata filo" de Mequinenza.

Verkaro

Literatura verkaro

Romanoj

• Camí de sirga (Vojo de sirga) (1988)
• La galeria de les estàtues (La galerio de la statuoj) (1992)
• Estremida memòria (Memoro treminta) (1997)

Mallongaj rakontoj

• Històries de la mà esquerra i altres narracions (Historioj de la maldekstra mano) (1981)
• El cafè de la granota (La kafejo de la rano) (1985)
• Calaveres atònites (Stupor-plenaj kranioj) (1999)
• Inundo (2000)
• Contes (kompilaĵo de liaj tri unuaj libroj de rakontoj) (2001)
• Cabòries estivals i altres proses volanderes (2003)

Tradukaĵoj

• Llorenç, de Joan Cortada, Barcelono: Curial, 1987.
• Ilin proeses d’jove Don Joan, de Guillaume Apollinaire, Barcelono: La Magrana, 1988.
• Memòries d’unu cantant alemanya, de W. Schroeder-Devrient, Barcelono: La Magrana, 1988.
• La senyoreta de Mustelle i ilin seves amigues, de P. Du Bourdel, Barcelono: La Magrana, 1988.
• Retaule dels costums de la temps, de Claude Crébillon, Barcelono: La Magrana, 1989.
• Feixugues, lensoj, de André Hardellet, Barcelono: La Magrana, 1989.
• Carrer de l’estació, 120, de Léo Malet, Barcelono: La Magrana, 1991.
• Fratino Monika, de E.T.Al. Hoffmann, Barcelono: La Magrana, 1992.
• Confessió de la senyoreta Safo, de Pidansat de Mairobert, Barcelono: La Magrana, 1992.
• Tots els morts tenen la mateixa pell, de Boris Vian, Barcelono: La Magrana, 1993.
• Educació sekreta, anonima verko, Barcelono: La Magrana, 1993.
• Mort als lletjos, de Boris Vian, Barcelono: La Magrana, 1994.
• L’Escola de ilin amants, de Duponchel-Hankey, Barcelono: La Magrana, 1994.
• Confidència afrika, de Roger Martin du Gard, Barcelono: La Magrana, 1995.
• Viktorina Damo, verko anònima, Barcelono: La Magrana, 1995.
• Disbauxes, de Donville, Barcelono: La Magrana, 1996.
• Els fills de la Capità Grant, de Jules Verne, Barcelono: La Magrana, 1996.
• Memòries d’unu puça, de Hippolyte de Saint Amour, Barcelono: La Magrana, 1997.
• Ilin paraules de Lila, de Chimo, Barcelono: La Magrana, 1997.
• La fiacre, de Osman Walter, Barcelono: La Magrana, 1998.
• La volta al la món en vuitanta dies, de Jules Verne, Barcelono: La Magrana, 2000.
• L’illa mistera, de Jules Verne, Barcelono: La Magrana, 2001.
• La comte de Montecristo, de Alexandre Dumas, Barcelono: La Magrana, 2002.

Pentrarta verkaro

La unuaj ekspozicioj de liaj plastikaj verkoj okazis en Mequinenza dum la jaroj 1966 kaj 1970. La sekvan jardekon, li partoprenis en kolektivaj kaj individuaj ekspozicioj en diversaj regionoj de Katalunio: L'Abast en Mataró (1977 kaj 1978), la Lernejoj Unesco de Barcelono (1977), en la Botiga de Kudras de Vilassar de Mar (1979) kaj en la Ŝparkaso Laietana de Arenys de Mar (1980). Granda parto de liaj legantoj ne malkovris lian flankon pentreman ĝis la morto de la verkisto pro la reveno de la ekspozicioj en Mequinenza (2005), Tarragona (2005), Lleida (2006, 2009), Barbastro (2007) kaj Calatayud (2007). Nuntempe, grandan parton de lia pentroverkaro estas videbla en la Muzeo de la Historio de Mequinenza, en la Muzeoj de Mequinenza kiun dediĉas spacon al Moncada.

Fotografia verkaro

En 2014, la Museu Etnològic de Barcelona en kunlaborado kun la Municipo de Mequinenza produktis la ekspozicion Mequinensa! Fotografies de Jesús Moncada. La ekspozicio rajtis trairi la fotojn de Jesús Moncada kiujn li mem fotis en la Malnova Vilaĝo de Mequinenza antaŭ ol ĝi malaperis sub la akvoj de la akvorezerevejo Ribarroja ĉe la komenco de la 1970-aj jaroj. La muzeo montris la fotojn apud diversaj teksteroj el liaj verkoj.

Moncada kaj Mequinenza

"Llauts" en la Malnova Vilaĝo de Mequinenza.

Kun la eldono, en la 1970-aj jaroj, de liaj unuaj verkoj kaj, ĉefe, kun la apero fine de la 1980-aj jaroj de la romano Camino de sirga -verko superabunde premiita, kun la preskaŭ unuvoĉa avalo de la kritiko kaj kun ampleksa rekono de la publika legantaro tiel de ene kiel de ekster la lando-, Moncada centris speciale sian literaturan intereson en la vilaĝo de Mequinenza kaj en la rivero Ebro: la urba kaj kampara geografio de la vilaĝo, la konduto kaj la psikologio de ties loĝantoj, la tradicia navigacio laŭ Ebro, la prospero kaj la deklivo de la minaj ekspluatadoj de la baseno de Mequinenza, kaj la diversaj aspektoj kaj socipolitikaj kaj sociekonomiaj ligitaj al ĉiu ĉi tiu mondo.

Estas pro tio ke la verko de Jesús Moncada havas universalan karakteron kiu permesas ties legadon kaj komprenon, kiel pruvas vaste la reeldonon de liaj rakontoj kaj romanoj kaj la tradukadoj al granda grupo de lingvoj. Moncada, kiel li konfesis en pli ol unu okazo-, ŝatis paroli en siaj tekstoj de tio kion li konas ĝisfunde. Sendube, la fakto vidi malaperi sub la akvoj de la diglago de Ribarroja parton de la loĝlokaro de Mequinenza kaj malkonstrui la ceteron de la malnova vilaĝo, krom la fascino kiun li ĉiam sentis por la riveroj, marko de unika kaj profunda maniero de lia verkaro.

La etoso mekinenza kaj la rivera vojo de Ebro estas tre ĉeestantaj en lia verkaro. Stratoj, lokoj, kafejoj, dancejoj, legomĝardenoj, distrejoj de Ebro, minoj de lignito, llauts kaj llauters, burĝulj, komercistoj, terkulturistoj... Ili iom post iom laŭigas ĉi tiun malgrandan, densan kaj delican literaturan spacon duonvoje multfoje inter la dramo kaj la komedio, kaj trempita mundo de humuro, de ironio, de satiro, de tenereco, de morto kaj de funebraj ceremonioj, kun stilo kiu kontemplas la parolecon kaj kiu superfluas de vivantaj vortoj, riĉaj, esprimivaj kaj tre ellaboritaj, sen forĵeti, tamen, la leksikon kaj la frazaron propran de la kataluna okcidenta de Mequinenza.

Premioj kaj rekonoj

Kiam en iu intervjuo oni demandis lin kial ne prezentis sin al literaturaj premioj, Moncada ĉiam klarigis ke lia intereso por ĉi tiu tipo de konkurso estis malaperinta kiam estis eldonisto interesita por eldoni siajn verkojn. En 1988, "Vojo de sirga" atingis grandan eĥon tiel fare de la publiko kiel de la kritiko. Al lia unua romano, konsiderita kiel unu el la plej bonaj verkoj de la nuntempa kataluna literaturo, oni donis la Premion Joan Crexells (1988), la Premio Literoj (1988) de la Fondaĵo de Amikoj de la Artoj kaj de la Beletroj de Sabadell, la Nacia Premio de la Kritiko (1988), la Kritika Premio Serra d'Or (1989) kaj la Premio Ciudad de Barcelona (1989). Ankaŭ estis finalisto de la Nacia Premio de Literaturo (1988).

Per "Memoro treminta" oni donis al li por dua fojo la Premion Joan Crexells (1997) kaj la Kritikan Premion Serra d'Or (1998), tiel kiel la Premio Humbert Torres. La literatura tasko de Moncada ankaŭ estis bone taksita de siaj kolegoj, pro tio ke estis la unua verkisto distingita per la Premio Jaume Fuster de la Verkistoj en Kataluna Lingvo. La saman jaron ankaŭ okazis rekono de liaj valoroj tiel en Katalunio kiel en Aragono, pro tio ke la "Generalitat" de Katalunio donis al li la Krucon de Sankta Georgo kaj la Deputitaro de Zaragozo, la Medalon de Sankta Isabel de Portugalio. Fine, en 2004, la Aragona Parlamento koncedis al li la Premion de Honoro de la Aragonaj Beletroj, premio kiu por la unua fojo oni donis al aragona aŭtoro kiu estis skribinta sian verkaron en kataluna lingvo.

Muzeo de la Historio de Mequinenza.

Jesús Moncada havas propran spacon en la Muzeoj de Mequinenza. La Spaco Moncada en la Muzeo de la Historio de Mequinenza permesas trairi en profundo sian verkaron pentrartan, literaturan kaj fotografian.

Verkaro de Jesús Moncada

Jesús Moncada, malrapida kaj skrupula en la momento ellabori sian skribadon, elektis, en difinita momento, flanklasi la pentrarton kaj dediĉi sin plene al siaj verkoj kaj fini la komisiojn kaj tradukadojn al aliaj eldonejoj. Kvankam Moncada estas aŭtoro de mallonga verkaro -tri libroj de rakontoj, tri romanoj kaj kompilaĵo de artikoloj- lia literaturo generis grandan intereson, aparte de inter grava nombro de legantoj, inter fakuloj kaj tradukistoj.

Koncerne al la studoj ĉirkaŭ lia verkaro, ili elstaras kiel pluraj monografioj en revuoj, gvidlibroj de legado, doktorigaj disertacioj, recenzoj, ĝeneralaj kaj specialigitaj artikoloj, aspektoj kiel la nomaro, la vortotrezoro, la frazaro, la uzado de la lingvo, la mitoj aŭ la satiroj.

La prozo monkada estas tre riĉa en lingvaj esprimoj speciale en lokucioj kaj stereotipaj frazoj. La frazaro kaj specifaj parolturnoj pri Mequinenza aperas kun rakonta funkcio, pro tio ke ili multfoje subtenas la humuron kaj la ironion de Jesús Moncada. Krome, la ĉeesto de la teritorio (tra loknomoj kaj karakterizaj elementoj de la topografio kaj de la klimato de Mequinenza), la leksiko, la frazaro kaj la referencoj al la laboroj de la llauters kaj de la ministoj kun karakterizaj esprimoj estas ŝlosila pecoj de la ellaborita stilo de Jesús Moncada.

Aliflanke, la verkaro monkada estis tradukita al dudek unu lingvoj. Elstaras la tradukadoj al la kastilia de ĉiuj volumoj de fikcio, sed ankaŭ oni devas konsideri la tradukadojn al la aragona kaj al la galega de Vojo de sirga, ĉar Moncada povis esti legita en lingvoj tiel malproksimaj kiel la japana aŭ la vjetnama.

Eksteraj ligiloj

En la hispana:

• Spaco Moncada en la Muzeoj de Mequinenza
• Centro de Studoj Jesús Moncada
• Jesús Moncada i Estruga Arkivigite je 2007-04-27 per la retarkivo Wayback Machine en la Granda Aragona Enciklopedio Arkivigite je 2007-04-27 per la retarkivo Wayback Machine
• Paĝo dediĉita al Jesús Moncada, en lletrA, la spaco de kataluna literaturo de la Universitat Oberta de Katalunio Arkivigite je 2009-07-15 per la retarkivo Wayback Machine
• Verkoj ciferecigitaj de Jesús Moncada en la Hispana Cifereca Biblioteko de la Nacia Biblioteko de Hispanio