Miaa lingvo

Specimeno
	La Patro Nia:
	Peb Leej Txiv tug kws nyob sau ceebtsheej ntuj; Peb thov fwm Koj lub npe kws dlawbhuvthov; Koj lug kaav peb lub sab; Thov kuas; Koj teg dlejnum tav rua huv nplajteb nuav ib yaam le sau ceebtsheej ntuj ko; Thov pub zaub mov rua peb noj nub nua; Thov zaam peb nov txim ib yaam le peb tau zaam rua lwm tug; Thov tsi txhob ca peb moog raug txujkev dlaag ntxag; Tabsis thov coj peb moog kuas dlhau txujkev phemLub tebchaws,; lub fwjchim, hab txuj koob moov yog; Koj tug moog taag ibtxhis.; Amees

	Miaa lingvo
natura lingvo • moderna lingvo • dialekta kontinuaĵo
West Hmongic
Parolata en	Popola Respubliko Ĉinio ; Laoso ; Tajlando ; Usono ; Vjetnamio
Parolantoj	almenaŭ 4 milionoj
Skribo	Pahawh Hmong, Nyiakeng Puachue Hmong, latina alfabeto
Lingvistika klasifiko
	Miaa-miena lingvaro; Miaa
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Neniu lando
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-2	hmn
ISO 639-3	hmn
Glottolog	chua1256
Angla nomo	Hmong
Franca nomo	miao chuanqiandian
	v • d • r

La miaa lingvo (ankaŭ monga^[1], miae Hmoob) estas dialektaro miao-jaŭa parolata tutmonde, ĉefe en Sud-Orienta Azio.

Historio

Geografia distribuo

La miaoj loĝas precipe en Sud-orienta Azio. Estas tutmonde ĉirkaŭ 4 milionoj da miaoj, inter ili 200,000 usonaj miaoj.^[2].

Dialektoj

Sonoj

Jen la blankmiaa (hmoob dawb) kaj verdmiaa (moob ntsuab) dialektoj.^[3] Tiuj dialektoj reciproke kompreniĝas, sed malsimilas pro leksiko kaj sonoj. Ekzemple, en verdmiaa mankas aspiracio de /m/, sed ĝi havas trian vokalon nazan, /ã/.

Vokaloj

La vokalajn sistemojn de blankmiaa kaj verdmiaa montras tiuj tabeloj. Fonemoj unikaj de ĉiu dialekto markiĝas kolore:

Monoftongoj	Frontaj	Centraj	Malfrontaj	Frontaj	Centraj	Malfrontaj
Monoftongoj	Buŝaj			Nazaj
Fermaj	i i	ɨ w	u u
Mezaj	e e		ɔ o	ẽ en		ɔ̃ on
Malfermaj		a a			ã an

Diftongoj	Falaj	Leviĝaj
Ferma diftongero fronta	ai ai	iə ia
Ferma diftongero centra	aɨ aw
Ferma diftongero malfronta	au au	uə ua

Konsonantoj

La miaa, malkiel Esperanto, havas aspiracion, nazajn vokalojn, kaj flankan ellasan ekblovon por distingi fonemojn. La konsonantaron miaan montras la tabelo jena. (Konsonantoj unikaj de blankmiaa kaj verdmiaa montriĝas kolore.)

		Bilabialo				Labial -dentalo		Dentalo				Retroflekso		Palatalo		Velaro		Uvularo		Glotalo
		Simpla		Dentala kaj blova elflanke		Labial -dentalo		Centra		Laterala		Retroflekso		Palatalo		Velaro		Uvularo		Glotalo
Naza		m m	m̥ hm	mˡ nl	m̥^ɬ hnl			n n	n̥ hn					ɲ ny	ɲ̥ hny	ŋ g
Ploziva	Sen voĉo	p p	pʰ ph	pˡ pl	p^ɬ plh			t t	tʰ th	tˡ tl	t^ɬ tlh	ʈ r	ʈʰ rh	c c	cʰ ch	k k	kʰ kh	q q	qʰ qh	ʔ -m
	Kun voĉo							d d	dʱ dh
	Post nazaleto	^mb np	^mbʱ nph	^mbˡ npl	^mb^ɬ nplh			ⁿd nt	ⁿdʱ nth	ⁿdˡ ntl	ⁿd^ɬ ntlh	^ɳɖ nr	^ɳɖʱ nrh	^ɲɟ nc	^ɲɟʱ nch	^ŋɡ nk	^ŋɡʱ nkh	^ɴɢ nq	^ɴɢʱ nqh
Afrikata	Sen voĉo							ts tx	tsʰ txh			ʈʂ ts	ʈʂʰ tsh
Afrikata	Post nazaleto							ⁿdz ntx	ⁿdzʱ ntxh			^ɳɖʐ nts	^ɳɖʐʱ ntsh
Frikativa						v v	f f		s x		ɬ hl	ʐ z	ʂ s	ʝ z	ç s					h h
Alproksimanta										l l

Silaba strukturo

Miaaj silaboj havas simplan strukturon: unua silabero necesas (plej ofte), silabero meza povas esti monoftongo aŭ diftongo, kaj finaj konsonantoj ne povas esti, krom ke tamen konsonanto [ŋ] povas finigi nazajn vokalojn kaj konsonanto [ʔ] kun ekuvuma uvumegen tono.

Tonoj

Miaa estas tona lingvo uzanta 7 tonojn:

Tono	Ekzemplo^[4]	Literumo
Maluvuma	/pɔ́/ "pilko"	pob
Meza	/pɔ/ "lieno"	po
Uvuma	/pɔ̀/ "dorno"	pos
Ekmaluvuma uvumen	/pɔ̂/ "ino"	poj
Ekmeza maluvumen	/pɔ̌/ "ĵeti"	pov
Ekuvuma uvumegen	/pɔ̰/ "vidi"	pom
Ekmeza uvumen	/pɔ̤/ "avino"	pog

Skribado

La Latinigita Populara Alfabeto (LPA) estas la plej vaste uzata alfabeto por skribi la blankmiaan kaj la verdmiaan. Ĝi kreiĝis en Laoso inter jaroj 1951 kaj 1953 per tri misiistoj eŭropaj kaj multaj miaaj helpintoj. Multaj aliaj skribaj sistemoj ankaŭ kreiĝis, inkluzive de sistemoj kun la latina alfabeto bazita de pinjino aŭ la Vjetnama alfabeto. Estas ankaŭ Pahajo, unika skriba sistemo kreita per Shong Lue Yang, miaa animema gvidinto Laosa, kiu kredis, ke la skriban sistemon Dio montris.^[5]

LFA	IFA	Ekspliko

c-	[c]	Simila al "tj" en "advokatjuro;" kun langa korpo kontraŭ palato
ch-	[cʰ]	Simila al "thj" en "advokatjuro;" kun langa korpo kontraŭ palato kaj kun aspiracio
d-	[d]	Kiel "d;" sen aspiracio. Nur en blankmiaa.
dh-	[dʱ]	Kiel "d;" kun aspiracio. Nur en blankmiaa.
f-	[f]	Same kiel Esperante
g-	[ŋ]	Kiel naza "n" kelkfoje antaŭ "k" aŭ "g"
h-	[h]	Same kiel Esperante
hl-	[ɬ]	Kiel "l" sen voĉo kaj kun samtempa "h;" simila al Kimra "ll"
hm-	[m̥]	Kiel "m" sen voĉo kaj kun samtempa "h." Nur en blankmiaa.
hn-	[n̥]	Kiel miaa "hm" aŭ kiel "n" sen voĉo kaj kun samtempa "h." Nur en blankmiaa.
hnl-	[m̥ɬ]	Kiel miaa "hn" kun sekva miaa "hl." Nur en blankmiaa.
hny-	[n̥j]	Kiel miaa "hn" kun sekva "j." Nur en blankmiaa.
k-	[k]	Kiel "k;" sen aspiracio
kh-	[kʰ]	Kiel "k;" kun aspiracio
l-	[l]	Same kiel Esperante
m-	[m]	Same kiel Esperante
n-	[n]	Same kiel Esperante
nc-	[ɲɟ]	Simila al "ndj" en "landjardo" aŭ "ntj" en "centjaro;" kun langa korpo kontraŭ palato
nch-	[ɲɟʱ]	Simila al "ndhj" en "landjardo" aŭ "nthj" en "centjaro;" kun langa korpo kontraŭ palato kaj kun aspiracio
nk-	[ŋɡ]	Kiel naza "ng" en "angilo;" sen aspiracio
nkh-	[ŋɡʱ]	Kiel naza "ngh" en "angilo" aŭ naza "nkh" en "ankaŭ;" kun aspiracio
nl-	[mˡ]	Kiel "ml" en "amletero"
np-	[mb]	Kiel "mb" en "ambaŭ;" kun aspiracio
nph-	[mbʱ]	Kiel "mbh" en "ambaŭ" aŭ "mph" en "ampero;" kun aspiracio
npl-	[mbˡ]	Kiel "mbl" en "emblemo;" sen aspiracio
nplh-	[mbɬ]	Kiel "mbhl" en "emblemo" aŭ "mphl" en "ampleksa;" kun aspiracio
nq-	[ɴɢ]	Kiel "ng" en "angilo;" kun langa malfronto apud uvulo (plej malfronte buŝe) kaj sen aspiracio
nqh-	[ɴɢʱ]	Kiel miaa "nq" aŭ kun aŭ sen voĉo; ĉiam kun aspiracio
nr-	[ɳɖ]	Simila al "nd" en "ondo" aŭ "nt" en "antaŭ;" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto
nrh-	[ɳɖʱ]	Simila al "nd" en "ondo" aŭ "nt" en "antaŭ;" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto kaj kun aspiracio
nt-	[nd]	Kiel "nd" en "ondo;" sen aspiracio. Nur en blankmiaa.
nth-	[ndʱ]	Kiel "ndh" en "ondo" aŭ "nth" en "antaŭ;" kun aspiracio. Nur en blankmiaa.
nts-	[ɳɖʐ]	Simila al "nĝ" en "manĝi" aŭ "nĉ" en "anĉo;" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto
ntsh-	[ɳɖʐʱ]	Simila al "nĝh" en "manĝi" aŭ "nĉh" en "anĉo;" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto kaj kun aspiracio
ntx-	[ndz]	Kiel "ndz" en "landzono" aŭ "nc" en "danci;" sen aspiracio
ntxh-	[ndzʱ]	Kiel "ndhz" en "landzono" aŭ "nc" en "danci;" kun aspiracio
ny-	[ɲ]	Simila al "nj" en "panjo" aŭ kiel hispana "ñ"
p-	[p]	Kiel "p;" sen aspiracio
ph-	[pʰ]	Kiel "ph;" kun aspiracio
pl-	[pˡ]	Kiel "pl" en "placo;" sen aspiracio
plh-	[pɬ]	Kiel "phl" en "placo;" kun aspiracio
q-	[q]	Simila al "k;" kun langa malfronto apud uvulo (plej malfronte buŝe) kaj sen aspiracio. Kiel Franca "r" sen trilo.
qh-	[qʰ]	Kiel miaa "q" kun aspiracio
r-	[ʈ]	Simila al "t" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto; sen aspiracio
rh-	[ʈʰ]	Miaa "r;" kun aspiracio
s-	[ʂ]	Kiel "ŝ;" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto
t-	[t]	Kiel "t;" sen aspiracio
th-	[tʰ]	Kiel "th;" kun aspiracio
ts-	[ʈʂ]	Simila al "ĉ;" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto
tsh-	[ʈʂʰ]	Simila al "ĉh;" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto kaj kun aspiracio
tx-	[ts]	Kiel "c;" sen aspiracio
txh-	[tsʰ]	Kiel "ch;" kun aspiracio
v-	[v]	Same kiel Esperante
x-	[s]	Kiel "s"
xy-	[sj]	Kiel "sj" en "sesjaro"
y-	[j]	Kiel "j"
z-	[ʐ]	Simila al "ĵ" kun langa pinto malantaŭ alveolara kresto

Gramatiko

La miaa estas analiza SVO lingvo. Adjektivoj sekvas substantivoj. Substantivaj frazeroj povas enhavi tiajn vortojn: (vortojn nenecesajn indikas parentezoj):^[6]

(posesivo) + (kvanta vorto) + (klasila vorto) + substantivo + (adjektivo) + (indikila vorto)

Substantivoj

La uskleco de miaaj substantivoj ne indikiĝas.

Pronomoj

La miaa pronoma sistemo distingas tri personojn kaj tri kvantojn - singularo, dualo, kaj plurala. Ili ne indikiĝas laŭ uskleco; la sama vorto uziĝas por "mi," "mia/j/n," kaj "min," "ĝi," "ĝia/j/n," kaj "ĝin," k.t.p. Jen la personaj pronomoj de blankmiaa (Hmoob Dawb):

Blankmiaaj Pronomoj
Persono:	Unua	Dua	Tria
Singulara	kuv	koj	nws
Duala	wb	neb	nkawv
Plurala	peb	nej	lawv

Verboj

Miaaj verboj ne indikiĝas mem la tempon. Oni uzas aliajn vortojn kaj la kuntekston por montri, kiam okazis kaj kiel daŭris la ago. Jen ekzemploj el la blankmiaa:

Nag hmo kuv mus tom khw. Hieraŭ nokto mi ir(is) tie/n aĉetejo. "Hieraŭ nokte mi iris al merkato."

Ofte kunmetas parolantoj multajn verbojn en serion en la sama propozicio, foje en ĉejnojn da kvar aŭ kvin unikaj verboj. Jen ekzemplo el la blankmiaa:

Yam zoo tshaj plaws mas, nej yuav tsum mus nrhiav nug xyuas saib luag muaj kev pag hom dab-tsi nyob ncig ib cheeb tsam ntawm nej. Tipo bona pli supra ke, vi vol(as) halti iri serĉi demandi viziti regardi kunulo hav(as) vojo helpi tip kiu loĝi ĉirkaŭ unu ies-loko proksima-al vi. "La plej bona ago estas, ke vi iru serĉante, petu, kaj vidu, se povas (havas manieron) help vin homo, kiu estas najbaro (loĝas ĉirkaŭ vi)."

Modifilaj vortoj

La miaa havas adjektivojn, klasilojn, posesivojn, kaj indikilojn por modifi aliajn vortojn.

Kvantaj Vortoj

Klasilaj Vortoj

Klasilaj Vortoj en la miaa uziĝas por distingi substantivon kaj por specifi nombraton. Ili aplikiĝas kun substantivo kutime laŭ ĝia animeco, formo, funkcio, grandeco, aŭ konsisto. La miaa havas pli ol 50 klasilojn. Jen preskaŭ duono de la tuta klasilaro:

Miaaj klasilaj vortoj
Vorto	Uzo	Ekzemplo^[7]^[8]	Signifo	Traduko
caj*	fadeno	ib caj quav tsov	unu faden feko tigro	fekaĵo de tigro
ce(v)	kompleto	ib ce khaub ncaws	unu komplet vestaĵo	kostumo
ces*	angulo/sekcio	ib ces teb	unu sekci farmo	sekcio farmeja
cov*	tipo	ib cov nyuj	unu tip bovo	bovo
daig*	plataĵo	ib daig liaj	unu plataĵ farmo	farmkampo
daim	plata maldikaĵo	ib daim ntawv	unu maldikaĵ papero	folio papera
hauv*	individuo	ib hauv zaub	unu individu legomo	legomo
kaj*	fadenecaĵo	ib kaj zaub	unu fadenecaĵ legomo
kauj*	ringo	ib kauj hmab	unu ring vito	vita ringo
kev*	vojo/maniero	kev haus	manier trinki	trinkmaniero
kob*	okazo	ib kob nag	unu okaz pluvo	unu fojon pluvi
koog*	grupo	ib koog xyoog	unu grup bambuo	bambuaro
leej	homo	ib leej txiv	unu hom patro	patro
lo	vorto	ib lo lus	unu vort vorto	vorto
lub	ronda grandaĵo	ib lub tsev	unu grandaĵ domo	domo
niag*	(iu) tia	ib niag neeg phem	unu ti homo malbona	malbonulo
nkawm	duopo, paro	ib nkawm niam txiv	unu duop ino viro	paro geedza (da virino kaj viro)
ntsia(v)*	kerno	ib ntsiav pobkws	unu kern bul-maizo	maizkerno
ntwg*	fasko	ib ntwg cua	unu fask vento	ekblovo venta
pab*	teamo, animalaro	ib pab dev	unu animalar hundo	hundaro
pag*	stako	ib pag quav	unu stak feko	stako da feko
pawg*	aro	ib pawg nplej	unu ar rizo-nerikoltita	akvakampo riza
phab*	muro	ib phab roob	unu mur monto	monta bloko
phau	bindaĵo	ib phau ntawv	unu bindaĵ papero	libro/foliaro
pluag/pluas	manĝo	ib pluag mov	unu manĝ manĝaĵo	manĝo
pob*	rondaĵo	ib pob ntoos	unu rondaĵ arbo	arba stumpo
qhoo*	fasko	ib qhoo zaub	unu fask legomo	fasko da legomoj
rab	ilo	ib rab riam	unu il tranĉilo	tranĉilo
res*	floro	ib res paj	unu flor floro	floro
rev*	florfasko	ib rev paj	unu fask floro	fasko da floroj
tej*	(iuj) tiaj	ib tej neeg phem	unu ti homo malbona	malbonularo
tsab	letero	ib tsab ntawv	unu leter papero	letero
tsob	planto	ib tsob ntoo	unu plant arbo	arbo
tsoom*	aro unutipa	ib tsoom kwvtij	unu tip pli-juna-frato-malpli-juna-frato	frataro
tus/tug	longa maldikaĵo, animalo	ib tug cwj mem ntoos	unu maldikaĵ memori skribilo arbo	krajono
txhais*	korpa membro	ib txhais tes	unu membr mano	mano
txoj*	longaĵo	ib txoj hluas	unu longaĵ ŝnuro	ŝnuro
zaj*	kanto, frazo	ib zaj kwv txhiaj plees	unu kant poema-serenado amindumo	Serenado aminduma

uas-marki subjekton

Adjektivoj

Adverboj

Citaĵoj

↑ "Miao" estas la etna nomo en Ĉinio, kaj la plej konata inter la miaoj mem. Inter lokaj nomoj estas meo, hmu, mong, kaj hmong (hmoob); usonaj miaoj preferas la laosajn formojn mong aŭ hmong, sed tiuj estas nekonataj de la plejparto da miaoj.
↑ http://hmongstudies.org/LemoineHSJ6.pdf Arkivigite je 2010-11-23 per la retarkivo Wayback Machine Lemoine, Jacques. "What is the actual number of the (H)mong in the World." Hmong Studies Journal, Vol 6, 2005.
↑ White Hmong phonology: Golston, Chris; Phong Yang. (2001) “Hmong loanword phonology”, in: C. Féry, A. D. Green, and R. van de Vijver (eds.),: Proceedings of HILP 5, 12‑a eldono, Potsdam: University of Potsdam, p. 40–57. ISBN 3-935024-27-4. [1] Green Mong phonology: Smalley, William et.al. Mother of Writing. Chicago: University of Chicago Press, 1990. p. 48-51. See also: Mortensen, David. “Preliminaries to Mong Leng (Hmong Njua) Phonology” Unpublished, UC Berkeley. 2004.
↑ Ekzemploj el: Heimbach, Ernest H. White Hmong-English Dictionary [White Meo-English Dictionary]. 2003 ed. Ithaca, NY: Cornell Southeast Asia Program Publications, 1969. Notu, ke multaj el ĉi tiuj vortoj havas multajn signifojn.
↑ Pahawh Hmong alphabet
↑ Ratliff, Martha (1997). “Hmong-Mien demonstratives and pattern persistence”, Mon-Khmer Studies Journal 27, p. 317–328. Alirita 2007-06-06..
↑ Ekzemploj kun steloj venas el: Jay, Xiong. Lus Hmoob Txhais (Hmong-English Dictionary). 2nd ed. 2005.
↑ Ekzemploj sen steloj venas el: Kan, Xiong, & Kohnert. "Comparison of the Cues Between Hmong and English." Chart. Hmong-English Bilingual Speakers; Resources for Speech-Language Pathologists, Educators, and Parents. University of Minnesota. <http://www.tc.umn.edu/~kanx0004/index_files/languagecuesL1L2.htm Arkivigite je 2008-04-09 per la retarkivo Wayback Machine>. 2006.

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

Kategorio Miaa lingvo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

Miaa–Esperanto kaj angla–miaa vortaro (maŝintradukita al Esperanto)
Mong Literacy (Ntawv Moob) (angla/miaa)
Hmong Dictionary Arkivigite je 2008-04-12 per la retarkivo Wayback Machine (angla)

[1] "Miao" estas la etna nomo en Ĉinio, kaj la plej konata inter la miaoj mem. Inter lokaj nomoj estas meo, hmu, mong, kaj hmong (hmoob); usonaj miaoj preferas la laosajn formojn mong aŭ hmong, sed tiuj estas nekonataj de la plejparto da miaoj.

[Lemoine-2] ttp://hmongstudies.org/LemoineHSJ6.pdf Arkivigite je 2010-11-23 per la retarkivo Wayback Machine Lemoine, Jacques. "What is the actual number of the (H)mong in the World." Hmong Studies Journal, Vol 6, 2005.

[3] White Hmong phonology: Golston, Chris; Phong Yang. (2001) “Hmong loanword phonology”, in: C. Féry, A. D. Green, and R. van de Vijver (eds.),: Proceedings of HILP 5, 12‑a eldono, Potsdam: University of Potsdam, p. 40–57. ISBN 3-935024-27-4. [1] Green Mong phonology: Smalley, William et.al. Mother of Writing. Chicago: University of Chicago Press, 1990. p. 48-51. See also: Mortensen, David. “Preliminaries to Mong Leng (Hmong Njua) Phonology” Unpublished, UC Berkeley. 2004.

[4] Ekzemploj el: Heimbach, Ernest H. White Hmong-English Dictionary [White Meo-English Dictionary]. 2003 ed. Ithaca, NY: Cornell Southeast Asia Program Publications, 1969. Notu, ke multaj el ĉi tiuj vortoj havas multajn signifojn.

[5] Pahawh Hmong alphabet

[6] Ratliff, Martha (1997). “Hmong-Mien demonstratives and pattern persistence”, Mon-Khmer Studies Journal 27, p. 317–328. Alirita 2007-06-06..

[7] Ekzemploj kun steloj venas el: Jay, Xiong. Lus Hmoob Txhais (Hmong-English Dictionary). 2nd ed. 2005.

[8] Ekzemploj sen steloj venas el: Kan, Xiong, & Kohnert. "Comparison of the Cues Between Hmong and English." Chart. Hmong-English Bilingual Speakers; Resources for Speech-Language Pathologists, Educators, and Parents. University of Minnesota. <http://www.tc.umn.edu/~kanx0004/index_files/languagecuesL1L2.htm Arkivigite je 2008-04-09 per la retarkivo Wayback Machine>. 2006.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

natura lingvo • moderna lingvo • dialekta kontinuaĵo
Miaa lingvo
West Hmongic
Parolata en	Popola Respubliko Ĉinio Laoso Tajlando Usono Vjetnamio
Parolantoj	almenaŭ 4 milionoj
Skribo	Pahawh Hmong, Nyiakeng Puachue Hmong, latina alfabeto
Lingvistika klasifiko
Miaa-miena lingvaro Miaa
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Neniu lando
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-2	hmn
ISO 639-3	hmn
Glottolog	chua1256
Angla nomo	Hmong
Franca nomo	miao chuanqiandian
v • d • r