| „ Ni apenaŭ engarbejigis la freŝan novelaron „El la Maniko" de la skoto
R. Rossetti, kiam ni rikoltas tiun de la konata hungar-svedo, per la jam kvara eldono de „Stafeto". Ĉi-foje ĝi aperas tutruĝe *) en pli simpla sed tamen deca tualeto, eĉ iomete malpli zorgita kvazaŭ por ilustri rakonton pri la „presdiableto" en „facila vento", kiel averte titoliĝas la dua libroparto, kies ses rakontoj, kvankam distre interesaj, efektive ne elkreskis la kadron de la anekdoto. Sed el tio ne estas konkludenda laŭarta malplivaloro de sep aliaj noveloj, kiuj plifirmigas, parte repravigas la renomon de la verkisto.
Szilagyi, eble trofrue metinta la ĉefakcenton sur la prozon **) estas lerta novelisto ja kun poeta animo, kaj ĉiam havas ion dirindan kaj volonte diratan pro interna puŝo. La nuna kulturo ĉefe moviĝas sub signo de racio kaj tekniko, sed beleco kaj fantazio feliĉe restas nevelkigeblaj branĉoj de lia vivarbo. Se la hela imago de l' pli sprita Rossetti senzorge suprensaltas de reala vivobazoo, la prefere malhelkolora fantazio de Szilagyi, kiu cetere debutis per „Trans la Fabeloceano" (1932), radikiftante en lia inventkapablo, pli alten flugas. Diversaj el liaj rakontoj, kun aŭ sen ironia bonhumoro aŭ aŭtobiografia elemento, ja disvolviĝas el origina ,,trovaĵo" kaj iomete misformantaj la „realon" en romantikeca sento, des pli tuŝas internan kordon.
Ne mirigas, ke li kiel internidea esperantisto, kun la akcento sur ,,esper", inspiriĝis de militaj okazaĵoj, kaj noveloj en kiuj li konfrontas la senkulpan homon kun la stranga krueleco de la homfrato, sendube estas impresaj. Inter ili plej ampleksaj estas „La Flamsalamandro" kaj la entranĉa titolnovelo "Koko krias jam !" La unua surprize pritraktas ian animparencecon inter salamandro kaj knabino kiuj, grave vunditaj, la unua ekmortas dum la dua kvazaŭ renaskiĝas al pli pozitiva vivo.
La priskribema aŭtoro ne ŝparas precizajn detalojn sciencajn kaj legendajn pri la besteto, sed li harmonie gvidas la kuriozan „trovaĵon" al skua fino.
La emo simboligi eĉ pli trafe efikas en la alia menciita, en kiu la talenta verkisto sondas la animon de Henriko Dunant (la fondinto de la Ruĝa Kruco), transironta same kiel Zamenhof sian Rubikonon, sed laŭ la novelisto, eble post kontrastaj sentoj en inversa ordo, t.e. „vivi ankaŭ mi deziras, fajron sentas mi interne" * * *) Kvazaŭ „gvidmotivo" akompanas ĝin unuflanke la simbola „koko krias jam -ekmatenas jam" el hungara kanto kaj kaj la koko, el la evangelio aliflanke, en tipa reva kaj sonĝa sfero.
Krom tiuj elstaraj krome legindas socirilataj noveloj, i.a. La amuza kaj satira „La Sekreto de la Banko" kaj precipe la trasentite sarkasma „Estis bone tiel", kiuj kun sava solvo montras la leĝon en manoj de senskrupulaj homoj ; legindas la ĉarma „Nila"- „bluokula, blondbukla knabineto, eta, gracia, plej ofte bonkonduta, kvarjara. Norda tipo, kvankam pli malalta ol la samaĝaj nordaj knabinoj. Ŝi estas serioza, gravmiena, aŭ turture (turte?) ridanta, precize kiel la situacio postulas..." sed sufiĉas...
La tuta verko estas flustila, foje pacience detalema, foje abrupte telegrafa; la lingvajo ne rezultas el ekzercoj sur streĉita lingva ŝnurego kaj „tamen" neniel... kompromitas la esrrimnforton kaj psikologian enpenetron. Szilagyi ĉi-foje reviziigis sian verkon de la literatura komitato de „S.a.t." Estus pristudinda iam la rolo de tiaj komitatoj, gazetredaktoroj kaj recenzistoj en la evoluo aŭ neevoluo de la lingvo... en la respektinda nomo de nia kongresa kaj somerkursa popolo internacia...
- ) aludas la sugestian sed unuavide
nur malbonaŭguran kovrilon.
- ) Vd. ,,Dekdu Poetoj" (1934)
- ) Vd. „Mia Penso" de Z. ”
|
