Uzanto:Kjono/Meksiko
| Unuiĝintaj Meksikaj Ŝtatoj | |
| Estados Unidos Mexicanos | |
|
|
|
| Detaloj | Detaloj |
| Nacia himno: Himno Nacional Mexicano Nacia Himno de Meksiko | |
-blue.svg)
| |
| Bazaj informoj | |
|---|---|
| Ĉefurbo | Meksikurbo |
| Oficiala(j) lingvo(j) | hispana (de facto), kaj pluraj lingvoj de Meksiko. |
| Plej ofta(j) religio(j) | katolikismo (89%) protestantismo (6%) aliaj (5%) |
| Areo | 1.972.550 km² |
| - % de akvo | 2,5 % |
| Loĝantaro | 106.682.500 (2008) |
| Loĝdenso | 55 loĝ./km² |
| Loĝantoj | mestizoj (60%) indiĝenoj (30%) eŭropidoj (9%) aliaj (1%) |
| Vivolongo | 75 jaroj |
| Horzono | -6 al -8 UTC-5 al -7 (somere) |
| Interreta domajno | mx |
| Landokodo | MX |
| Telefona kodo | 52 |
| Politiko | |
| Politika sistemo | Prezidenta respubliko |
| Ŝtatestro | Enrique Peña Nieto |
| Ĉefministro | Ne havas |
| Nacia tago | 16-a de septembro 1810 |
| Sendependiĝo disde Hispanio | 27-a de septembro 1821 |
| Ekonomio | |
| Valuto | Meksika peso (MXN) |
| MEP | laŭ 2006 |
| – suma | $ 1,149 duiliono |
| – pokapa | $ 12.775 |
| Esperanto-movado | |
| Landa E-asocio | Meksika Esperanto-Federacio (kaj Meksika Esperanto-Asocio, a.c., tutlanda asocio, kies sidejo estas Aguaskalientes]). |
Ĉi tie mi tradukos ĉi tiun artikolon de la hispana. Mi ankaŭ baziĝas sur la esperanta artikolo de Usono.
Meksiko (Hispane: México, Oficiala: Estados Unidos Mexicanos) estas federala konstitucia respubliko en Nordameriko, kiu konsistas el 31 ŝtatoj kaj federala distrikto kiu estas la ĉefurbo Meksiko. Norde ĝi limas al Usono; sudokcidente kun la Pacifika oceano; sudoriente kun Gvatemalo, Belizo, kaj la Kariba Maro; kaj oriente troviĝas la Meksika golfo.
La meksika surfaco ampleksas proksimume 2 milionoj da km², kiu atingas la dek kvaran pozicion inter la plej grandaj landoj el la mondo. En Meksiko loĝas proksimume 117 milionoj da personoj. Meksiko estas la tria plej granda lando de la mondo laŭ loĝantaro kaj la plej granda laŭ nombro da hispanparolantoj. Kvankam la hispana estas la plej parolata lingvo en Meksiko, la registaro ankaŭ agnoskas 67 indiĝenajn lingvojn kiel naciaj lingvoj.
La homoj unue alvenis al Meksiko antaŭ 30 mil jaroj. Post miloj da jaroj da kultura evoluigo,
Bazaj informoj redakti
- Oficiala nomo: Estados Unidos Mexicanos
- Komuna nomo: México (Meĥiko; la sono de la ikso estas ekcepto laŭ la kutima prononco en la hispana lingvo, ĉefe en Meksiko). Vidu artikolon pri la nomo de Meksiko en esperanto.
- Situo: ĉ. 23º No, 102º Ok
- Limoj: 3.118 km norde kun Usono, 960 km sude kun Gvatemalo kaj 176 km kun Belizo.
- Areo: 1.972.546 km²
- Semotaŭga: 12%
- Ĉefurbo: Meksikurbo
- Sendependiĝo: (de Hispanio) ekis je la 16-an de septembro 1810, sukcesis je la 21-a de septembro de 1821
- Internaciaj organizaĵoj: UNO (1945), Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj
Etimologio redakti
Meksiko estis kreita en la 19-a jarcento.
Historio redakti
- Ankau legu: Historio de Meksiko
Dum miloj da jaroj, la hodiaŭa Meksiko estis lando de ĉasitoj kaj rikoltistoj. Cirkaŭ 9 mil jaroj, la amerikanoj dresis la maizon kaj la malnova komencis agrarajn revolucion, stirante al la formado de multaj kompleksaj civilizacioj. Ĉi tiu civilizacioj giris konturon de la urboj kun l'skribo, l'monumenta arkitekturo, la astronomioj studoj, la matematikoj, kaj la soldatoj. Post 4.000 jaroj, ci tiu civilizacioj estis detruitaj kun l'alvenita de la hispanoj en 1519. Dum tri jarcentoj, Meksiko estis colonizado por Hispanio, dum kiuj la plimulto da lia losantaro estingita indigeno. La formala memstareco d'Hispanio estis reconeguda en 1821. Milito kun la Usono finis kun Meksiko al perdi preskau la duono de lia teritorio en 1848. Francio invadis Meksikio en 1861 kaj gi regis brevemente gis 1867. La Meksika revolucio pli malfrue donus lokon al la mortita de 10% de la losantaro de la nacio. Ekde semoj, Meksiko kiel stato-nacio luktis kun la conciliació de lia heredajo indigeno uisfunde arrelades kun la postuloj de la modelo de la moderna kulturo occidental trudita en 1519. La nomo de la nacio derivas de la cefurbo azteca ol gi diras Tenoĉtitlano. Hodiau, Meksiko estas la hejmo de la plej granda nombro de parlants d'hispana en la mondo, kaj gi ankau havas la plej grandan nombron d'amerikanoj natius ol ili parolas la lingvon-en la Amerikaj (la plimulto da parolo Navatla).
Geografio redakti
La plej alta monto estas la Citlaltepetl aŭ Cerro de la Estrella (Stelmonto, aŭ Pico de Orizaba).
Politiko redakti
Teritoria organizado redakti
Meksiko dividiĝas en 31 federaciaj ŝtatoj (en Esperanto oni foje uzas la vortojn subŝtato aŭ provinco, sed uzado de tiuj ĉi vortoj ne taŭgas laŭ la meksika politika kaj jura sistemo) kaj la Federacia Distrikto estas la ĉefurbo:
| Meksiko | |||
.svg) | |||
| Ŝtatoj | Loĝantaro (2005) | Areo (km²) | Ĉefurbo |
| Estados Unidos Mexicanos (Unuiĝintaj Meksikaj Ŝtatoj) | 103 088 000 | 1 959 248 | Federacia Distrikto |
| 1. Aguascalientes (Aguaskaljentio) | 1 051 000 | 5 625 | Aguascalientes |
| 2. Baja California (Subkalifornio) | 2 842 000 | 71 546 | Mexicali |
| 3. Baja California Sur (Suda Subkalifornio) | 517 000 | 73 943 | La Paz |
| 4. Campeche (Kampeĉio) | 751 000 | 57 727 | Kampeĉe-urbo |
| 5. Chiapas (Ĉiapaco) | 4 256 000 | 73 681 | Tŭtla Gutiérrez |
| 6. Chihuahua (Ĉiuaŭio) | 3 238 000 | 247 487 | Chihuahua |
| 7. Coahuila (Koaŭilo) | 2 475 000 | 151 445 | Saltillo |
| 8. Colima (Kolimio) | 562 000 | 5 627 | Colima |
| 9. Durango (Durango) | 1 489 000 | 123 367 | Durango |
| 10. Guanajuato (Guanaĥuato) | 4 893 000 | 30 621 | Guanajuato |
| 11. Guerrero (Gerero) | 3 116 000 | 63 618 | Chilpancingo |
| 12. Hidalgo (Hidalgo) | 2 334 000 | 20 856 | Pachuca de Soto |
| 13. Jalisco Ĥalisko | 6 652 000 | 78 630 | Guadalajara |
| 14. Estado de México (Meksikŝtato) | 14 161 000 | 22 333 | Toluca de Lerdo |
| 15. Michoacán (Miĉoakano) | 3 988 000 | 58 667 | Morelia |
| 16. Morelos (Morelos) | 1 605 000 | 4 892 | Cuernavaca |
| 17. Nayarit (Najarito) | 943 000 | 27 862 | Tepic |
| 18. Nuevo León (Novleono) | 4 164 000 | 64 203 | Monterrey |
| 19. Oaxaca (Oaĥakio) | 3 522 000 | 93 343 | Oaxaca de Juárez |
| 20. Puebla (Pueblio) | 5 391 000 | 34 251 | Puebla |
| 21. Querétaro (Kveretaro) | 1 593 000 | 11 658 | Santiago de Querétaro |
| 22. Quintana Roo (Kvintanaroo) | 1 134 000 | 42 535 | Chetumal |
| 23. San Luis Potosí (Sanktluis-Potosio) | 2 412 000 | 61 165 | San Luis Potosí |
| 24. Sinaloa (Sinaloo) | 2 610 000 | 57 331 | Culiacán |
| 25. Sonora (Sonorio) | 2 384 000 | 179 516 | Hermosillo |
| 26. Tabasco (Tabasko) | 2 013 000 | 24 747 | Villahermosa |
| 27. Tamaulipas (Tamaŭlipio) | 3 020 000 | 80 148 | Ciudad Victoria |
| 28. Tlaxcala (Tlazkalio) | 1 061 000 | 3 997 | Tlaxcala |
| 29. Veracruz (Verakruco) | 7 081 000 | 71 856 | Xalapa de Enríquez |
| 30. Yucatán (Jukatano) | 1 803 000 | 39 671 | Mérida |
| 31. Zacatecas (Zakatekio) | 1 357 000 | 75 416 | Zacatecas |
| 32. Distrito Federal (Federacia Distrikto) | 8 670 000 | 1 484 | --- |
NOTO:Esperantigitaj nomoj proponitaj de la Meksika Esperanto-Instituto, laŭ landa prononcmaniero kaj distingiga grafio de aliaj loknomoj kaj signifoj.
Vidu tabelon de Meksikaj Loknomoj, Ŝtatoj, Ĉefurboj kaj laĝantnomoj en Esperanto.
Vidu ankaŭ: Mapo de la ŝtatoj de Meksiko kaj Listo de Meksikaj ŝtatoj
Politika sistemo redakti
Meksiko estas demokrata federa respubliko. La konstitucio estis aprobita je la 5-a de februaro de 1917
Prezidanto elektita pere de universala kaj sekreta balotado por sesjara periodo. Vidu liston de prezidentoj de Meksiko. Nuna prezidento: Felipe Calderon
Duĉambra kongreso: deputitoj (tri jaroj) kaj senatanoj (ses jaroj)
Cefaj politikaj partioj:
- Revolucia Institucia Partio (fondita 1929)
- Partio de Nacia Agado (1939)
- Partio de la Demokratia Revolucio (1988)
Ekonomio redakti
Infrastrukturo redakti
Edukado redakti
Scienco kaj Teknologio redakti
Demografio redakti
- Loĝantaro: 103,263,388 (2005)
- % urbana: 74% (2000)
- homoj je kv. km: 52,2 (2000)
- homoj je kv. km da semotaŭga tero: 434,9 (2000)
- ekonomia kresko: 1,53% (2000, takso)
- naskoj: 23,15 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
- mortoj: 5,05 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
- migrantoj: -2,84 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
- mortokvanto de beboj: 26,19 mortoj je 1000 naskoj (2000, takso)
- infanoj po virino: 2,67 infanoj naskita je virino (2000, takso)
- meza vivlongeco: 71,49 jaroj (68,47 viroj, 74,66 virinoj) (2000, takso)
- Etnoj: 60% mestiza (miksitoj de eŭropido kaj amerika indiĝeno), 30% indiĝena, 9% eŭropida, 1% aliaj
- Religio: laika ŝtato. Lau taksoj, 95% kristanismo (89% katolikismo, 6% protestantismo) 5% aliaj.
- Lingvo: la hispana estas la baza lingvo de la loĝantaro kaj estas uzata oficiale. Aliaj lingvoj: la navatla, dialektoj de la majaa, aliaj indianaj lingvoj.
- alfabeta: 89,6% (91,6% viroj, 87,6% virinoj) (1995 takso)
Kulturo redakti
Esperanto-movado redakti
Vidu:
Vidu ankaŭ redakti
Aliaj projektoj redakti
Eksteraj ligiloj redakti
- oficialaj paĝoj de la registaro de Meksiko, ...
- de la prezidenta oficejo ...
- kaj de la ĉambro de deputitoj
- [1] Unuetaĝa Usono ĉ. 41 "Unu tago en Meksiko"
Urboj redakti
La plej grandaj urboj: milionoj en 2000 (takso):
| 19,75 | Meksikurbo (4-a plej loĝata tutmonde) |
| 4,10 | Gvadalaharo (Guadalajara) |
| 3,60 | Monterejo (Monterrey) |
| 0,74 | Morelia (Morelia) |
Aguascalientes |
Baja California |
Baja California Sur |
Campeche |
Chiapas |
Chihuahua |
Coahuila |
Colima |
Durango |
Guanajuato |
Guerrero |
Hidalgo |
Jalisco |
Jukatanio |
Estado de México |
Michoacán |
Morelos |
Nayarit |
Nuevo León |
Oaxaca |
Puebla |
Querétaro |
Quintana Roo |
San Luis Potosí |
Sinaloa |
Sonora |
Tabasco |
Tamaulipas |
Tlaxcala |
Veracruz |
Zacatecas
Federacia Distrikto (Distrito Federal)