Jihlava

Pri rivero temas artikolo Jihlava (rivero).

Jihlava (germane Iglau) estas regiona urbo en Ĉeĥio. Ĝi situas ĉe la samnoma rivero Jihlava, surlime inter orienta Bohemio kaj okcidenta Moravio. Administra, industria, komerca, trafika, kleriga kaj kultura centro de la regiono Vysočina. En 2024 ĝi havis 53 986 loĝantojn.

Jihlava
germane Iglau
urbo
Placo en Jihlava
Flago Blazono
Oficiala nomo: Jihlava
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Vysočina
Distrikto	Distrikto Jihlava
Administra municipo	Jihlava
Historiaj regionoj	Moravio, Bohemio
Montaro	Křižanova montetaro
Tipo de urbo	Statuta urbo
Konata loko	ZOO Jihlava
Katakomboj	Katakomboj en Jihlava
Rivero	Jihlava
Situo	Jihlava
- alteco	525 m s. m.
- koordinatoj	49° 23′ 47″ N 15° 35′ 25″ O (mapo)
Areo	78,85 km² (7 885 ha)
Loĝantaro	53 986 (2024)
Denseco	684,67 loĝ./km²
Unua skribmencio	1233
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	586 01
NUTS 3	CZ063
NUTS 4	CZ0632
NUTS 5	CZ0632 586846
Katastraj teritorioj	18
Partoj de urbo	16
Bazaj setlejunuoj	45
Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
Vikimedia Komunejo: Jihlava
Retpaĝo: www.jihlava.cz
Portalo pri Ĉeĥio

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Smrčná, Dvorce, Rančířov, Čížov, Hybrálec, Štoky, Puklice, Rantířov, Měšín, Kostelec, Malý Beranov, Plandry, Vyskytná nad Jihlavou, Vílanec, Velký Beranov, Třešť kaj Střítež.

Historio

Pordego de Dipatrino en 1899

La unua skriba mencio pri komunumo nomata Jihlava devenas el la jaro 1233, kiam Roberto, episkopo de Olomouc, konfirmis transigo de posedo de Ordeno de germanaj kavaliroj al monaĥejo en Želiv. Baldaŭ poste ĝi revenis al posedo de la ĉeĥa reĝo Venceslao la 1-a, kiu en 1240 fondis tie reĝan urbon kun rajto mini arĝenton. Estis formulita preciza minada juro, kiu iĝis modelo por aliaj minaj regionoj. Dum pluraj jarcentoj Jihlava estis sidejo de supera minada tribunalo, fina aŭtoritato pri minaj disputoj.

Reĝo Přemysl Otakar la 2-a en 1270 preskribis la ortangulan formon de la urba placo (same kiel ekzemple en České Budějovice).

Je la 5-a de julio 1436 tie estis proklamitaj la t.n. kompaktatoj pri la husanismo, kiuj koncedis al la husanoj kelkajn el iliaj postuloj (vd. Pragaj Artikoloj). Sigismondo la 1-a estis agnoskita kiel reĝo de Bohemio.

La urbo estis germana lingvo-insulo ĝis la mezo de la 20-a jarcento kaj nomiĝis Iglau. La germana nomo de rivero Jihlava estis Igel (= erinaco, kvankam la etimologio verŝajne estas alia), kaj la urba blazono montras du erinacojn.

En 1960 Jihlava fariĝis distrikta urbo kun regiona urbo Brno. Ĉefurbo de la aparta regiono Vysočina ĝi fariĝis en la jaro 2000.

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	20 049
1880	22 378
1890	23 716
1900	24 387
1910	25 914
1921	25 634

Jaro	Loĝantoj
1930	31 028
1950	26 253
1961	34 721
1970	40 839
1980	51 144
1991	51 831

Jaro	Loĝantoj
2001	50 702
2011	50 075
2012	50 680
2014	50 510
2016	50 714
2017	50 559

Jaro	Loĝantoj
2018	50 724
2019	50 845
2020	51 216
2021	50 523
2022	50 108
2023	52 548

Jaro	Loĝantoj
2024	53 986

Vidindaĵoj

En la historia urbokerno (ekde 1982 proklamita kiel urba monumentrezervejo) eblas trovi domojn de multaj historiaj stiloj kaj restaĵojn de urba muregaro el 14-a kaj 15-a jarcentoj.

Al ĉefaj memorindaĵoj de la urbo apartenas:

• Kaverna sistemo ("katakomboj"), kiu pro siaj 50 000 m² kaj longeco proksimume 25 km estas post Znojmo la dua plej granda subtera labirinto en tuta Ĉeĥio. Koridoroj troviĝas en roko sub la tuta urbo kaj ofte eĉ en pluraj etaĝoj unu super la alia, en profundeco de 2 ĝis 14 metroj. La konstruo komenciĝis jam en la 14-a jarcento. Unu el ĝiaj koridoroj montras strangan lumineskon, kiu kaŭzis plej diversajn klarigprovojn; plej verŝajne dum la Dua mondmilito oni uzis ĝin kiel bunkron kaj pentris ĝin per lumineska farbo. Multaj vizitantoj kredas, ke tie okazas paranormalaj fenomenoj. Nuntempe plejparto de la tuneloj estas fake fortikigita kaj 10 km estas alirebligitaj por publiko.
• Urba muregaro, konstruata ekde la 13-a jarcento, havis origine internan muron 6 m altan, 7 m profundan fosaĵon, klelkajn bastionojn kaj 5 pordegojn, el kiuj konserviĝis ĝis nun nur unu , nomata Pordego de Dipatrino. Ĝi estas tipa simbolo de la urbo, ĝia supra ĉirkaŭirejo-belvidejo estas publike alirebla kaj ĝi prezenta skrome ankaŭ malgrandan muzeon pri minado kaj subterejo
• Paroĥa preĝejo estas konsekrita al Sankta Jakobo kaj havas du turojn, el kiuj nur unu havas finkonstruitan pinton.
• Impona pestkolono sur la ĉefplaco (Bedaŭrinde meze de la placo oni komence de la 1980-aj jaroj konstruis magazenon, kies arkitekturo ne kongruas kun la historia karaktero de la placo).
• Preĝejeto de sankta Johano la Baptisto - konstruita antaŭ 1200, la plej malnova konserviĝinta ŝtona konstruaĵo en la regiono
• Zoologia ĝardeno
• Akvaparko

• 
  Preĝejo de sankta Jakobo sur bildo de Antonín Chittussi
• 
  Urba muregaro
• 
  Afrika vilaĝeto en bestoĝardeno

Transporto

Tra Jihlava gvidas grava unurela elektrizita fervojlinio numero 225 de Havlíčkův Brod al Veselí nad Lužnicí. Krom tiu ĉi linio estas ankoraŭ unu linio, numero 240 (Jihlava - Brno) - unurela neelektrizita. Proksime estas ankaŭ plej grava aŭtoŝoseo de Brno al Prago (D1).

Gefiloj

• József Jung, arĥitekto
• Karl Hans Strobl, verkisto kaj juristo
• Ernst Rudolf Neubauer, verkisto kaj pedagogo

Ĝemelurboj

• Purmerend en Nederlando
• Heidenheim en Germanio
• Eilenburg en Germanio

Gefiloj de la urbo

• Ottokar Lorenz, historiisto
• Richard Maria Werner, literaturhistoriisto

Vidu ankaŭ

• Tramtransporto en Jihlava
• Trolebusa transporto en Jihlava