Lanškroun
Lanškroun estas urbo en Ĉeĥio, situanta en orienta parto de Bohemio, en Regiono Pardubice, sub Orlica montaro proksime de landlimo de Moravio. Ĝi estas lokigita en kadron de vastaj arbaroj kun sistemo de lagoj taŭgaj por rekreiĝo kaj sporta utiligo. La urbo situas norde de Česká Třebová apud la ŝoseo n-ro 43 ligata Brno, Svitavy kaj Štíty, kie la vojo ligas ŝoseon n-ro 11 inter Hradec Králové kaj Ostrava. Vivas ĉi tie 9 709 loĝantoj (2023).
| Lanškroun | |||
| germane Landskron | |||
| urbo | |||
 Urbodomo en Lanškroun
| |||
|
|||
| Oficiala nomo: Lanškroun | |||
| Ŝtato |  Ĉeĥio
| ||
|---|---|---|---|
| Regiono | Regiono Pardubice | ||
| Distrikto | Distrikto Ústí nad Orlicí | ||
| Administra municipo | Lanškroun | ||
| Historiaj regionoj | Bohemio, Sudeta ĵupo | ||
| Montaro | Suborlica montetaro | ||
| Memorindaĵo | Lanškroun kastelo | ||
| Rivero | Moravská Sázava | ||
| Situo | Lanškroun | ||
| - alteco | 550 m s. m. | ||
| - koordinatoj | 49° 54′ 47″ N 16° 36′ 36″ O / 49.91306 °N, 16.61000 °O (mapo) | ||
| Areo | 20,64 km² (2 064 ha) | ||
| Loĝantaro | 9 709 (2023) | ||
| Denseco | 470,4 loĝ./km² | ||
| Unua skribmencio | 1285 | ||
| Horzono | MET (UTC+1) | ||
| - somera tempo | MET (UTC+2) | ||
| Poŝtkodo | 563 01 | ||
| NUTS 3 | CZ053 | ||
| NUTS 4 | CZ0534 | ||
| NUTS 5 | CZ0534 580511 | ||
| Katastraj teritorioj | 2 | ||
| Partoj de urbo | 4 | ||
| Bazaj setlejunuoj | 15 | ||
  Situo enkadre de Ĉeĥio
| |||
 Vikimedia Komunejo: Lanškroun
| |||
| Retpaĝo: www.lanskroun.eu | |||
 Portalo pri Ĉeĥio
| |||
La historia urbokerno estas proklamita kiel monumentrezervejo.
La najbaraj municipoj de la setlejo estas Rudoltice, Horní Třešňovec, Horní Čermná, Žichlínek, Ostrov, Luková, Albrechtice kaj Sázava.
Historio de urbo redakti
La urbo estis fondita post la jaro 1241 dum regado de Přemysl Otakar la 2-a, kiu setligis ĉi tiean regionon per germanaj koloniistoj. Ĝiaj fondintoj estis verŝajne fratoj Oldřich kaj Heřman el Drnholec. Nomo de la urbo estis derivita de germana vorto Landskrone (landa krono). En la jaro 1285 la reĝo Venceslao la 2-a transdonis la urbon al Záviš el Falkenštejn kaj en la jaro 1304, post ekzekuto de Záviš ĝin donacis al monaĥejo Zbraslav. De la jaro 1358 Lanškroun estis parto de litomiŝla episkopa bienego kaj de la jaro 1507 havaĵo de familiaro Pernštejn. En la jaroj 1588-1622 la urbon posedis Hrzanoj el Harasov, poste ĝis la jaro 1848 Lichtenŝtejnidoj. La urbo suferis gravajn damaĝojn dum la tridekjara milito, precipe post sia konkero fare de svedoj en la jaro 1643. De la jaroj 1850 ĝis 1960 estis Lanškroun distrikta ĉefurbo. Poste estis kreitaj pli grandaj distriktoj kaj la centro transiĝis al Ústí nad Orlicí.
Memorindaĵoj redakti
Kastelo redakti
La kastelo ekestis en la 2-a duono de la 15-a jarcento sur loko de estinta aŭgustenana monaĥejo, konstruita post la jaro 1393, el kiu konserviĝis iuj partoj en gotika stilo. De la jaro 1425 estis la domoj havaĵo de sekularaj posedantoj, plej frue kiel loĝejoj de oficistoj, en la jaro 1507 en sia testamento Vilhelmo el Pernštejn jam prezentas kastelon. En la jaro 1601 okazigis Adam Hrzán el Harasov renesancajn aranĝojn. Post incendio en la jaro 1645 rekonstruigis la kastelon en barokan formon Karel Eusebius el Lichtenštejn. Kadre de lastaj aranĝoj en la jaro 1858 estis malkonstruitaj domoj kaj muro fermintaj la unuan kortegon kaj ekestis ĉi tie nuna Jirásek-placo. En la kastelo nun estas la urba muzeo kun ekspozicioj pri historio de la urbo, pri historio de vitrofarado en limregiono inter Ĉeĥio kaj Moravio, estas ĉi tie kabineto de moneroj kaj medaloj kreitaj de akademia skulptisto Zdeněk Kolářský kaj memorsalono de Jindřich Praveček, agnoskata pedagogo kaj komponisto de blovinstrumenta muziko, kiu en Lanškrouna regiono laboris.
Preĝejo de Sankta Venceslao redakti
Rememorata estas unue en la jaro 1350 kaj estis origine konsekrita al Virgulino Maria. En la jaro 1377 ĝi estis komisiita en administradon de aŭgustianoj, kiuj al ĝi transigis sian monaĥejon, ĝis tiam lokitan antaŭ la urbaj muregoj, kie nuntempe troviĝas preĝejo de Sankta Mario Magdaleno kaj malgranda parko. En la jaro 1645 la preĝejo forbrulis, en la 18-a jarcento estis al ĝi alkonstruita turo sur okcidenta flanko kaj en 80-aj jaroj de la 19-a jarcento estis ĝia interioro rearanĝita en pseŭdogotika stilo. La ĉefa altaro estas kadra de J. Kastner, ornamas ĝin bildo de Sankta Venceslao de J. Dallinger, donacita ĉi tien el liĥtenŝtejna galerio en Vieno, du flankaj altaroj estas portalaj, unu kun bildigita Sankta Antonio el la jaro 1750, la dua kun la bildo de Bona paŝtisto. La predikejo estas ornamita per figuraj reliefoj kaj statuoj. Super klasikisma baptujo estas kantilevro kun rokoka grupo de Bapto en Jordano. La orgeno estas ankaŭ rokoka.
Urbodomo redakti
La urbodomo estas unu el la plej bone konservitaj renesancaj siaspecaj konstruaĵoj en la tuta Ĉeĥio. Ĝi estis konstruita en la jaroj 1581 kaj 1582 je iniciato de Vratislav el Pernštejn. La duetaĝa domo staras sola sur urboplaco, al ĝia domangulo estas alligita monumenta kvarlatera turo. Mantelo de la konstruaĵo estas kovrita per leterforma sgrafito. Sed la plejvaloraj renesancaj elementoj estas ambaŭ portaloj kreitaj per ŝtona diamanta bosaĵo. Preskaŭ netuŝita konserviĝis ankaŭ interno de la urbodomo kun larĝa traveturejo en tuta profundo de la domo krucforme volbita, teretaĝaj spacoj kun barelvolboj kaj dubraka ŝtuparo kun krestvolbo.
Tombeja preĝejo de Sankta Anna redakti
Tiu ĉi preĝejo ekestis en la jaroj 1701 ĝis 1705. Ĝi estas baroka ununava kun trilatere fermita presbiterejo. Sur triaksa ĉefa fronto estas toskanaj pilastroj kaj malalta triangula frontono, muroj kun niĉoj por statuoj de Sankta Anna, Sankta Jozefo kaj Sankta Joaĥimo, la ĉefa portalo estas ortangula. En ekstera vando estas muntitaj 28 empiraj tomboŝtonoj, kelkaj el ili figuraj, verŝajne ĉiuj el metiejo de familio Hahn. La ĉefa altaro estas el la jaro 1761, portala kun statuoj de Sankta Anna kaj pluaj sanktuloj. Sur flankaj altaroj estas statuoj de Sankta Blazio, Sankta Francisko Ksavera, sur kantilevroj estas statuoj de Sankta Johano Nepomuka kaj Sankta Antonio. La tombejo estas ĉirkaŭigita per baroka muro kun pordego kronita de statuaro Kalvario.
Empira preĝejo de Sankta Mario Magdaleno redakti
La preĝejo troviĝas sub la placo en Nádražní strato sur loko de estinta aŭgustenan monaĥejo. Ĝi estas ununava kun duoncirkle fermita presbiteriejo, kun turo sur la ĉefa fronto kaj kapelo sur sudokcidenta flanko. Bildoj de Sankta Mario Magdaleno sur la ĉefa altaro, de Sankta Anna kaj Sankta Jozefo estas de Lampi pli juna el la jaro 1825.
Historia kerno de la urbo redakti
Historia urbokerno estis proklamita urba monumentrezervejo. Konserviĝis kelkaj domoj el la 18-a kaj el la 1-a duono de la 19-a jarcento kun datitaj rokokaj kaj empiraj frontoj. Interesa estas ankaŭ la domo nomita Piano el la 2-a duono de la 18-a jarcento, kiu havas la duan etaĝon elŝovitan sur kantilevroj. Postlasaĵo de tiu ĉi konstruaro estas ĉevalŝanĝa gastejo nomata Krčma (drinkejo), memorigata jam en la j. 1643, kiu havas ĝis nun konservitan originan interioron.
Malgranda arĥitekturo redakti
La urbo estas riĉa ankaŭ je malgrandaj arĥitekturaĵoj. Sur la placo estas empira akvujo kun delfenoj kaj Mariakulta kolono, apud stratkrucejo Dobrovského kaj Třešňovecká estas statuaro de la Sankta Triunuo el la jaro 1720, proksime de la kastelo estas statuoj de Sankta Johano Nepomuka kaj Sankta Johano Sarkander, origine lokitaj sur baroka ŝtona ponto.
Monumento al imperiestro Jozefo la 2-a redakti
Monumento al imperiestro Jozefo la 2-a en Lanškroun estis starigita en la j. 1822 sur nuntempa Jirásek-placo kaj estis malkonstruita en duono de dudekaj jaroj de la 20-a jarcento
Rilatoj al Esperanto redakti
En la 1920-aj kaj 1930-aj jaroj en la urbo aparte aktivis la esperantista germanlingva instruisto Erich Koblischke. Li ankaŭ tradukis esperantlingvajn publikaĵojn, aparte pri la germana lingvoinsulo Schönhengstgau, historia regiono kaj en Bohemio kaj en Moravio. Tiel ekzemple en 1926 eldoniĝis Gvidlibreto tra la distrikto Schönhengst sub aŭspicio de la germana regiona popolkleriga asocio kaj esperantigita de E. Koblischke[1].
Gefiloj redakti
- Friedrich Gustav Piffl, kardinalo
Urbestroj de 1789 ĝis 1945 redakti
- ĝis 1789: Augustin Poppler
- 1791–1822: Josef Ohnsorg (unua libere elektita urbestro)
- 1823–1845: Franz Rieß
- 1845–1850: Eduard Erxleben
- 1850–1861: Eligius Deml
- 1861–1891: Josef Niederle
- 1891–1907: Berthold Schmeiser
- 1907–1919: Franz Neugebauer
- 1919–1932: Leo Winter
- 1932–1938: Rudolf Zoffl
- 1938–1942: Dr. Franz Nagl (mortis la 1-an de junio 1945, en la nun ĉeĥa koncentrejo Terezín)
- 1942–1945: Karl Franz
- 1945–: Eduard Hiesl (ĝis la deviga demisio fare de ĉeĥaj trupoj la 9-an de majo 1945)
Loĝantaro redakti
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 1869 | 5 590 |
| 1880 | 5 893 |
| 1890 | 6 511 |
| 1900 | 6 820 |
| 1910 | 7 624 |
| 1921 | 7 241 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 1930 | 7 164 |
| 1950 | 6 021 |
| 1961 | 7 661 |
| 1970 | 8 702 |
| 1980 | 9 593 |
| 1991 | 9 873 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 2001 | 9 990 |
| 2014 | 10 097 |
| 2016 | 10 031 |
| 2017 | 9 994 |
| 2018 | 10 000 |
| 2019 | 9 991 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 2020 | 9 906 |
| 2021 | 9 470 |
| 2022 | 9 326 |
| 2023 | 9 709 |
Literaturo redakti
- Marek Podhorský: Pardubický kraj. Eldonis freytag & berndt, eldonejo en Prago en j. 2004.
- Dr. E. Poche, DrSc. a kol. – Umělecké památky Čech. Eldonis Akademia en Prago en j. 1978.
Referencoj redakti
- ↑ revuo Aŭstria Esperantisto n.24 (aŭg-sep 1926, p. 102) - rete legeble
Eksteraj ligiloj redakti
Galerio sur oficialaj paĝoj de la urbo:
- Korifeoj Arkivigite je 2010-03-05 per la retarkivo Wayback Machine
- Memorindaĵoj Arkivigite je 2010-03-05 per la retarkivo Wayback Machine
- Monumentoj, statuoj, kolonoj Arkivigite je 2010-03-05 per la retarkivo Wayback Machine