Jean Anthelme Brillat-Savarin

Jean Anthelme BRILLAT-SAVARIN (naskiĝis la 1-an de aprilo 1755 en Belley, departemento Ain ; mortis la 2-an de februaro 1826 en Parizo) estis franca verkisto verkisto, advokato kaj politikisto, fama kiel plezurulo kaj unu el la plej gravaj gastrozofoj.

Jean Anthelme Brillat-Savarin
Persona informo
Jean Anthelme Brillat-Savarin
Naskiĝo	1-an de aprilo 1755 (1755-04-01) en Hôtel Brillat-Savarin, Belley
Morto	2-an de februaro 1826 (1826-02-02) (70-jaraĝa) en rue des Filles-Saint-Thomas, former 2nd arrondissement of Paris
Mortis pro	naturaj kialoj vd
Mortis per	pneŭmonito vd
Tombo	Tombejo Père-Lachaise vd
Lingvoj	franca vd
Ŝtataneco	Francio vd
Subskribo
Memorigilo
Profesio
Okupo	advokato • politikisto • verkisto • juĝisto • juristo • publikigisto • muzikisto vd
Laborkampo	gastronomio vd
Aktiva en	Parizo vd
Postenoj Postenoj deputito (parlamentano de Francio) • Mayor of Belley vd
Membrecoj Membrecoj Société nationale des Antiquaires de France vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

Kune kun sia kolego Grimod (fr), li fondis la ĝenron de gastronomiaj eseoj. Fama citaĵo de li estas: "Diru al mi, kion vi manĝas, kaj mi diros al vi, kiu vi estas."

Vivo

Titola paĝo de Physiologie du goût kun portreto de la aŭtoro, 1848 eldono

Brillat-Savarin estis naskita la plej aĝa de ok infanoj. Li studis juron, medicinon kaj kemion en Dijon.

Li estis juĝisto laŭ profesio. En 1789 li unue estis elektita al la Asembleo de la Ĝeneralaj Statoj de 1789 por la Tria Stato. Samjare, je la komenco de la Franca Revolucio, li estis sendita kiel plenrajta al la Konstituciiga Asembleo kiu baldaŭ iĝis la Assemblée nationale constituante, la Nacia Konstituciiga Konsilio. Ĉi tie li akiris iun limigitan famon, precipe en siaj publikaj paroladoj en defendo de la mortopuno, kiun li kredis esti justa kaj akceptebla. Li revenis al sia naskiĝurbo Belley, estis elektita urbestro kaj servis dum unu jaro, sed poste en la revolucio li serĉis politikan azilon. Dum la Teroro li elmigris al Svislando en 1794 kaj vivis en Moudon kaj Laŭzano, same kiel en Londono, kaj poste dum du jaroj sub tre severaj cirkonstancoj en Novjorko (kie li ankaŭ vizitis Filadelfion kaj Hartford (Konektikuto). Li revenis al Eŭropo en 1796. Post la puĉo de la 18-a de Brumero en la aŭtuno de 1799, li iĝis juĝisto ĉe la Kasacia Kortumo. Lia posteno donis al li sufiĉe da tempo por dediĉi sin al sia vera pasio, la kuirarto, pri kiu li verkis plurajn verkaĵojn.

Li publikigis plurajn verkojn pri juro kaj politika ekonomio. Li restis fraŭlo dumviva, sed ne fremda al amo kaj fizikaj plezuroj, kiujn li konsideris sesa senco. La plej konata el liaj verkoj estas "Physiologie du Goût" (Fiziologio de la gusto), publikigita anonime en decembro 1825, du monatojn antaŭ lia morto, pri kiu li laŭdire laboris 25 jarojn. Ne temas nur pri prepari delikatajn pladojn de alta kuirarto, sed esence pri tre lertaj teorioj pri la ĝojoj de la tablo, speco de vivleciono.

En serio de meditadoj, formita laŭ la Eseoj de Montaigne, tenitaj je malstreĉa ritmo, Brillat-Savarin derivas la plezurojn de la tablo kiel vera scienco. Krom la latina, li parolis kvin modernajn lingvojn, kaj uzas ilin diligente kiam ili taŭgas por klarigo. Epikura ĝuo de vivo kuŝas malantaŭ ĉiu paĝo. La moderna leganto aparte ĝuos la anekdotojn de Brillat-Savarin.

Per sia verkado, Brillat-Savarin fondis novan verkformon pri manĝaĵo kaj faris signifan kontribuon al la pluevoluigo de kuirarto en Eŭropo.

Liaj aforismoj eltempaj estas "Besto manĝigas: homo manĝas: nur la homo de intelekto scias kiel manĝi" kaj "La plezuroj de la tablo apartenas al ĉiuj tempoj kaj ĉiuj epokoj, al ĉiu lando kaj ĉiu tago; ili iras manenmane kun ĉiuj niaj aliaj plezuroj, postrestas ilin kaj restas por konsoli nin por ilia perdo" kaj plie estas famaj kiel ekzemple "Vera bongustulo (gourmet) kiu manĝas perdrikon povas diri sur kiu kruro ĝi kutimis dormi" aŭ "Deserto sen fromaĝo estas kiel unuokula beleco". En 1826 li skribis „La sorto de popoloj estas determinita de la naturo de ilia dieto [...]. Diru al mi, kion vi manĝas, kaj mi diros al vi, kiu vi estas."

En lia honoro, kelkaj pladoj portas lian nomon, ekzemple la savarin, sed ankaŭ omleto plenigita per trufaj tranĉaĵoj kaj galinavaj kuboj aŭ tortetoj plenigitaj per galinaca sufo, kiuj estas servataj kun forta saŭco kun ĉasesenco por pladoj kaj kokaĵo. Milde spica, ekstra krema fromaĝo ankaŭ havas la nomon Brillat-Savarin.

Citaĵoj

• Dis-moi ce ke tu manges, je te dirai ce ke tu es.
  • Diru al mi, kion vi manĝas, kaj mi diros al vi, kiu vi estas.

• La découverte d'un mets nouveau fait plus pour le bonheur du genre humain ol la découverte d'une étoile.
  • La malkovro de nova plado alportas pli da feliĉo al la homaro ol la malkovro de nova stelo.

• Attendre trop longe un convive retardataire estas un manque d'égards pour tous ceux qui sont présents.
  • Tro longe atendi malfruan gaston estas manko de konsidero por ĉiuj ĉeestantoj.

• Celui qui recipe ses amis et ne donne aucun soin personnel au repas qu'il leur préparare, n'est pas digne d'avoir des amis.
  • Kiu invitas siajn amikojn kaj ne metas personan zorgon en la manĝon, kiun li preparas, ne meritas havi amikojn.

• De toutes les qualités du cuisinier, la plus indispensable est l'exactitude.
  • El ĉiuj kvalitoj de kuiristo, la plej nemalhavebla estas precizeco.

• La maîtresse de maison doit toujours s'assurer, ke la kafejo estas bonega; et le maître, que les liqueurs sont de premier choix.
  • La gastigantino devas ĉiam certigi, ke la kafo estas bonega, kaj la gastiganto, ke la likvoro estas de la plej bona vario.

• La table est le seul endroit où l'one ne s'nuie jamais pendant la première heure.
  • La manĝotablo estas la sola loko, kie oni neniam enuas en la unua klaso.

• Un dessert sans fromage est une belle à qui il manque un œil.
  • Deserto sen fromaĝo estas beleco al kiu mankas okulo.
• Qu'est-ce que la santé? C'est du chocolat!
  • Kio estas sano? Ĝi estas ĉokolado!

Fontoj

• Larousse Gastronomique, Clarkson Potter Publishers, New York, 2001, pp. 167-168
• The Oxford Companion to Food, Oxford University Press, Oxford, November 2003. pp. 106-107

Eksteraj ligiloj

• La Physiologie du goût Originala franclingva teksto de la 1848 ilustrita eldono de La Fiziologio de Gusto; libere licencita kopio gastigita sur la Bibliothèque nationale de cifereca biblioteko de Francio, Gallica.
• Verkaĵoj de Jean Anthelme Brillat-Savarin enarkivigitaj ĉe Bibliothèque nationale de Francio
• Verkoj de Jean Anthelme Brillat-Savarin ĉe Projekto Gutenberg