André-Marie Ampère

Ne konfuzu ĉi tiun artikolon kun Ampére.

André Marie AMPÈRE [andre mari amper] (naskiĝis la 20-an de januaro 1775 en Poleymieux-au-Mont-d'Or, mortis la 10-an de junio 1836 en Marsejlo) estis franca fizikisto, matematikisto, inĝeniero kaj filozofo.

André-Marie Ampère
Persona informo
André-Marie Ampère
Naskiĝo	20-an de januaro 1775 (1775-01-20) en Liono
Morto	10-an de junio 1836 (1836-06-10) (61-jara) en Marsejlo
Tombo	Tombejo de Montmartre [#]
Etno	Francoj [#]
Lingvoj	antikva greka • latina • franca [#]
Ŝtataneco	Francio [#]
Alma mater	Franca Politeknika Lernejo [#]
Subskribo
Memorigilo
Familio
Patrino	Jeanne Antoinette de Sarcey [#]
Edz(in)o	Julie Carron [#]
Infanoj	Jean-Jacques Ampère [#]
Profesio
Okupo	fizikisto • matematikisto • inĝeniero • filozofo • kemiisto • inventisto [#]
Laborkampo	elektromagnetismo [#]
Aktiva en	Liono • Parizo [#]
Verkado
Verkoj	Ampera cirkvita leĝo ❦ elektromagnetismo [#]
Postenoj Postenoj profesoro [#]
Honorigoj Honorigoj Kavaliro de Honora Legio • eksterlanda ano de la Reĝa Societo • Listo de la 72 nomoj sur la Eiffel-Turo • inspector general [#]
Membrecoj Membrecoj Reĝa Societo de Londono • Société Philomathique de Paris • Akademio de Sciencoj de Francio • Peterburga Akademio pri Sciencoj • Reĝa Societo de Edinburgo • Rusia Akademio de Sciencoj • Prusa Akademio de Sciencoj • Akademio Nacia de Scienco de la Kvardeko • Royal Academy of Science, Letters and Fine Arts of Belgium • Reĝa Sveda Akademio de Sciencoj • Q20012448 • Académie des sciences, belles-lettres et arts de Lyon • Kristana mondo [#]
[#]	Fonto: Vikidatumoj

Kiel infano li neniam vizitis lernejon, sed estis instruata de sia patro, kiu estis riĉa komercisto. Li fariĝis instruisto, poste profesoro pri matematiko en la Franca Politeknika Lernejo de Parizo kaj ekde 1826 li laboris kiel profesoro pri fiziko en la Collège de France. Jam ekde la jaro 1802 li estis membro de la Akademio de Sciencoj de Francio.

Ampère (aŭ Ampero, esperante) estas konsiderata unu el la malkovrintoj de la elektromagnetismo. Krome li eltrovis multajn novajn sciojn en la matematiko kaj la kemio, ankaŭ okupiĝis pri biologio kaj filozofio. La mezurunuo de la kurentointenso estas nomata laŭ li: ĝi fakte nomiĝas ampero.

Li, kiel aliaj saĝuloj de sia tempo, ankaŭ okupiĝis pri filozofio kaj eĉ kreis projekton de apriora lingvo, kiun oni konas iomete per sia korespondado.

Domo en Poleymieux-au-Mont-d'Or, muzeo

Omaĝoj

Statuo de André-Marie Ampère, sur la placo Ampère en Liono

• Lia nomo estas uzita por difini la mezurunuon de kurento: la Ampero (simbolo A).
• Lia nomo estas unu el 72 nomoj de scienculoj skribitaj sur la Eiffel-turo.
• En Francio pluraj lernejoj, gimnazioj kaj liceoj nomiĝas "Ampère".
• En Parizo, unu strato nomiĝas "rue Ampère".
• En Liono, unu placo nomiĝas "Ampère" kaj unu metrostacio ankaŭ Ampère - Victor Hugo.
• La asteroido numero 10183 nomiĝas 10183 Ampère en lia honoro, ĝi estis malkovrita de Eric Walter Elst la 15-an de aprilo 1996.

Vidu ankaŭ

• Ampera cirkvita leĝo (pri magneta kampo)
• Ampera forta leĝo (pri elektromagneta forto)
• Sciencistoj kies nomoj estas uzataj por SI-unuoj
• Listo de la 72 nomoj sur la Eiffel-Turo

Trovu « André-Marie Ampère » inter la Vizaĝoj de homoj rilataj al la ideo «Internacia Lingvo»

Eksteraj ligiloj

• Hejmo de Ampère - Muzeo pri Elektriko Arkivigite je 2008-04-18 per la retarkivo Wayback Machine, en Poleymieux-au-Mont-d'Or (france)
• Ampere kaj la historio de elektriko, en la retejo de CNRS (france)
• Vivpriskribo (angle)