Federaciismo

(Alidirektita el Federismo)

Federaciismo, ankaŭ Federalismo (de la vorto federacio, origine de la latina vorto foedus, genitive foedera „ligo“, „kontrakto“), foje ankaŭ neologisme nomata federismo,[1] baze estas organiza principo, laŭ kiu la unuopaj membroj havas relativan suverenecon, sed tamen estas kunigitaj al komuna tuto. Aparte temas pri la strukturo de ŝtatoj kaj subŝtatoj. Ofte la termino nediferencite uziĝas kaj rilate al federacioj kaj al konfederacioj.

monda mapo de la ŝtatoj kun federaciisma konstitucio
Epizodo de podkasto Kern.punkto pri federalismo

Ofte, sed ne ĉiam, la membroj de federaciisma strukturo havas rajton je malmembriĝo, kaj eĉ se ekzistas konstitucie garantiita rajto pri eksiĝo el la strukturo, en praktiko povas pli malfacili realigi tian malmembriĝon kaj kompletan suvereniĝon.

"Politika federaciismo" estas ŝtata organiza principo, laŭ kiu unuopaj subŝtatoj konsistigas federacion aŭ (signife malpli strikte ligite) konfederacion. La subŝtatoj en federacio rezignas pri sia ŝtata suvereneco, sed tenas memadministradon kaj memdecidadon en certaj temoj. La tegmenta ŝtato, decidas pri ĉiuj demandoj de la tuto kaj sia konsisto, dum la subŝtatoj memdecidas pri la temo de ilia kompetenco antaŭe interkonsentitaj kun la tegmenta ŝtato. La relativa aŭtonomio de la subŝtatoj estas esenca trajto de la federaciisma strukturo, plej ofte konstitucie fiksita, kaj ne simple rajtas esti forigita.

Krome, "institucia federaciismo" estas aparte federaciisma strukturo de iuj neregistaraj organizaĵoj, kiel politikaj partioj, sportaj aŭ kulturaj asocioj, kiuj baze organiziĝas laŭ la limoj de la subŝtatoj, kaj transdonas iujn taskojn kaj kompetetencojn de la organizaĵo al nacia tegmenta organizaĵo, kiu en partoj de la aktivado povas memstare agi, en aliaj partoj tamen dependas de la membraj, subŝtate formitaj, organizaĵoj.

Ekesto redakti

Federaciisma strukturo de ŝtato povas ekesti laŭ kvar manieroj:

  • kunligo de ĝis tiam sendependaj ŝtatoj al pli granda ŝtata organizoformo (ekzemplo estas la ŝtato Svislando),
  • malplistriktigo kaj disdivido de ĝis tiamaj centraj ŝtatoj (ekzemple HispanioBelgio),
  • daŭrigo de la tradicio de certagrada regiona suvereneco ene de monarkio kaj transigo de tiu koncepto al respublika ŝtatoformo (ekzemplo Aŭstrio), aŭ
  • ekesto de federaciisma strukturo de ekstere pro kialoj de internacia politiko (ekzemple Bosnio kaj Hercegovino).

Funkcioj de la federaciismo redakti

Federaciisma strukturo aparte havas la taskojn:

  • fortigi demokration kaj pluralismon,
  • ebligi la ekeston de politika aktivado kaj meminiciato je pluraj tavoloj,
  • pli bone eduki junajn politikistojn unue je regiona nivelo kaj entute faciligi politikan partoprenon de pli multaj civitanoj,
  • fortigi la ekonomian konkurencon per bona kono de la lokaj cirkonstancoj,
  • fortigi la kulturan (eventuale ankaŭ lingvan aŭ dialektan) aŭtonomecon de la regionoj,
  • kaj malebligi la amasigon de politika potenco ĉe malmultaj personoj.

Listo de federaciisme organizitaj ŝtatoj redakti

tegmenta ŝtato subŝtatoj teritorioj sen subŝtata aparteno rimarkoj
  Argentino 23 provincoj ĉefurba distrikto konstitucio de 1995
  Aŭstrio 9 federaciaj landoj konstitucio de 1929
  Aŭstralio 6 federaciaj ŝtatoj 3 teritorioj,
7 eksteraj teritorioj
konstitucio de 1901
  Barato 28 ŝtatoj 7 teritorioj konstitucio de 1950
  Belgio 3 geografiaj regionoj, 3 lingvaj komunumoj konstitucio de 1994
  Bosnio kaj Hercegovino 2 teritorioj 1 komuna areo de ambaŭ teritorioj
Federacio Bosnio kaj Hercegovino 10 kantonoj bosnia-kroata teritorio ene de Bosnio kaj Hercegovino
  Brazilo 26 federaciaj ŝtatoj ĉefurba distrikto konstitucio de 1988
  Etiopio 9 federaciaj ŝtatoj,
2 memstaraj urboj
konstitucio de 1995
  Germanio 16 federaciaj landoj konstitucio de 1949
  Irako 3 federaciaj ŝtatoj konstitucio de 2005
  Kanado 10 provincoj 3 teritorioj konstitucio de 1867/1982
  Komoroj 3 insuloj konstitucio de 2001
  Malajzio 13 federaciaj ŝtatoj 3 teritorioj konstitucio de 1957
  Meksiko 31 federaciaj ŝtatoj ĉefurba distrikto konstitucio de 1917
  Federacio de Mikronezio 4 partaj ŝtatoj konstitucio de 1979
  Niĝerio 36 federaciaj ŝtatoj ĉefurba teritorio konstitucio de 1979
  Pakistano 4 provincoj 2 teritorioj konstitucio de 1973
  Rusio 21 respublikoj, 9 regionoj, 46 provincoj, 2 urboj de federacia signifo, 1 aŭtonoma provinco, 4 aŭtonomaj distriktoj 7 federaciaj distriktoj, konstitucio de 1993
   Svislando 26 kantonoj konstitucio de 1848 (kompletaj revizioj de 1874 kaj 1999)
  Sud-Afriko 9 provincoj konstitucio de 1996
  Venezuelo 23 federaciaj ŝtatoj ĉefurba distrikto, dependa areo konstitucio de 1999
  Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj 7 emirlandoj konstitucio de 1971
  Usono 50 ŝtatoj ĉefurba distrikto, eksteraj teritorioj konstitucio de 1787

Ne plu ekzistantaj federaciaj ŝtatoj redakti

Ne plu ekzistintaj konfederaciaj ŝtatoj, realunioj kaj aliaj superŝtataj unuiĝoj redakti

Vidu ankaŭ redakti

Notoj redakti

  1. vidu la diskutpaĝan noton pri la nomvariaĵo "federismo"