Kantono Vaŭdo
La Kantono Vaŭdo (Nacilingvaj nomoj de la kantono en la lingvoj de la Svisa Konfederacio estas france Vaud [vo], germane Waadt [vāt] kaj romanĉe Vad [vad]. En la itala oni uzas la francan nomon Vaud) estas unu el la 26 administraj unuoj de Svislando, kiuj nomiĝas kantonoj, kaj situas en la okcidento de la lando, en Romandujo, grandparte norde de la lago Lemano.
| Kantono Vaŭdo | ||
|---|---|---|
|
| ||
 | ||
 | ||
| kantono de Svislando | ||
| Ĉefloko | Laŭzano | |
| Aliĝo al la Svisa Ĵurkomunumo | en la jaro 1803 | |
| Oficialaj lingvoj | franca | |
| Oficiala mallongigo | VD | |
| Nombro de loĝantoj | 700000 (2010-03-08) | |
| Areo | 3212,1 km² | |
| Loĝantardenseco | 217 loĝantoj/km² | |
| Geografia situo | CH1903: 531932 / 163210 (mapo)46.6166666666676.55Koordinatoj: 46° 37′ N, 6° 33′ O; CH1903: 531932 / 163210 (mapo) | |
|
| ||
 | ||
 | ||
Laŭ la stato de 2018 en la kantono vivis 799 145 loĝantoj sur areo de 3 211,94 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 249 loĝantoj/km². Ĝia administra centro estas la urbo Laŭzano (Lausanne).
Geografio
redaktiEn sudo la kantono limas al la Lago Lemano, ĉe kies bordo situas la ĉefurbo Laŭzano. En la aglomeraĵo de Laŭzano vivas preskaŭ la duono de la kantona loĝantaro. La surfaco de la Lago Lemano estas kun 372 m s.m. la plej malalta punkto de la kantono. En oriento la kantona teritorio etendiĝas ĝis la Alpoj, kie troviĝas kun alteco de 3210 m s.m. la plej alta punkto de la kantono sur la pinto de la monto Les Diablerets. En nordokcidento la Ĵurasa Montaro formas la limon inter Kantono Vaŭdo kaj Francio, en nordo la kantono etendiĝas tra la Svisa Mezlando ĝis la Lago de Morato. En sudoriento la kantona teritorio entendiĝas al la suba parto de la alpa valo de la rivero Rodano, kies supran parton formas la Kantono Valezo.
Najbaraj Kantonoj
redaktiEn nordo Kantono Vaŭdo lima la Kantono Neŭŝatelo, en nordnordoriento al Kantono Friburgo, kies teritorio disponas kvar eksklavojn en la vaŭda teritorio. Tute en la nordo Vaŭdo siavice disponas pri eksklavo ĉe la suda bordo de la Lago de Morato. En nordoriento kaj oriento la kantono limas al Kantono Berno, en sudoriento al Kantono Valezo. En sudo Vaŭdo limas aliflanke de la Lago Lemano al Francio, en okcidento al Kantono Ĝenevo, kaj en nordokcidento en la Ĵurasa Montaro denove al Francio.
Lingvoj
redaktiOficiala kantona lingvo estas la franca. Laŭ la Popolnombrado de 2000 la franca lingvo estis la denaska lingvo de 81,83% de la loĝantaro. 4,75 % estis germanlingvanoj, 2,92 % estis itallingvanoj, 0,04 % romanĉlingvanoj, dum 10,46 % indikis alian denaskan lingvon.
Administra divido
redaktiSurbaze de la leĝo pri la teritorio divido de la 30-a de majo 2006 Kantono Vaŭdo aktuale estas subdividita al distriktoj.
Historio
redaktiLa hodiaŭa Kantono Vaŭdo estis fondita per la mediacia akto de 1803 post la fino Helveta Respubliko.
En la jaro 58 antaŭ Kristo Julio Cezaro malhelpis per sia venko dum la Batalo de Bibrakto, ke la Helvetoj elmigris de la teritorio de Svislando al Francio. Sub la romia influo la regiono multe evoluis kaj la latina lingvo penetris ĝin.
Dum mezepoko la teritorio de la hodiaŭa Kantono Vaŭdo apartenis al Burgonjo kaj Savojo. Ekde la 14-a jarcento Berno kaj la Svisa Ĵurkomunumo komencis konkeri la regionon.
En 1928 Kantono Vaŭdo estis la unua politika instanco en Eŭropo, kiu starigis leĝon por truda steriligo de "nenormaluloj" (unua tutmonde estis la usona subŝtato Indiano en 1907). Post Vaŭdo en Eŭropo sekvis Danio kaj la faŝismiĝinta Germanio).
Eksteraj ligiloj
redakti- Vidu ankaŭ en la Vikimedia Komunejo la kategorion Kantono Vaŭdo – (Kolekto de bildoj kaj plurmediaj dosieroj)
