Bălți

Ĝemelurboj
	Reșița (2024–); Iași (2023–); Botoșani (2017–); Niĵnij Novgorod (2016–); Daugavpils (2015–); Ĉernivco (2013–); Bjalistoko (2013–); Milies (en) (2006–); Liono (2002–); Vicebsko (2002–); Suceava (2001–); Płock (2000–); Izmiro (1997–); Kaesongo (1997–); Ĥmelnickijo (1997–); Lakeland (en) (1997–); Orŝa (1996–); Gyula (1995–); Miercurea Ciuc (1993–); Lariso (1986–); Smoljan (1985–); Strij (1980–); Stará Ľubovňa ; Kaŭno ; Narva ; Mohiliv-Podilskij ; Tiraspolo ; Vinico vd

Bălți
municipality of Moldova (en) (1995–); urbo (1803–) vd
Flago	Blazono
Administrado
Ĝemelurboj
	Reșița (2024–); Iași (2023–); Botoșani (2017–); Niĵnij Novgorod (2016–); Daugavpils (2015–); Ĉernivco (2013–); Bjalistoko (2013–); Milies (en) (2006–); Liono (2002–); Vicebsko (2002–); Suceava (2001–); Płock (2000–); Izmiro (1997–); Kaesongo (1997–); Ĥmelnickijo (1997–); Lakeland (en) (1997–); Orŝa (1996–); Gyula (1995–); Miercurea Ciuc (1993–); Lariso (1986–); Smoljan (1985–); Strij (1980–); Stará Ľubovňa ; Kaŭno ; Narva ; Mohiliv-Podilskij ; Tiraspolo ; Vinico vd
Poŝtkodo	MD-3100
En TTT	Oficiala retejo [+]
Demografio
Loĝantaro	97 930 (2014) [+]
Loĝdenso	2 364 loĝ./km²
Geografio
Geografia situo	47° 46′ N, 27° 56′ O (mapo)47.76166666666727.928888888889Koordinatoj: 47° 46′ N, 27° 56′ O (mapo) [+]
Alto	102 m [+]
Areo	41,43 km² (4 143 ha) [+]
Horzono	UTC+02:00 [+]
	Bălți (Moldavio)
	Situo de Bălți
Alia projekto
	Vikimedia Komunejo Bălți [+]
	v • d • r

Bălți [bəlcj] (ruse Бельцы, ukraine Бєльці, pole Bielce) estas urbo en Moldavio.

Laŭ la stato de 2014 en la urbo vivis 97 930 loĝantoj sur areo de 41,43 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 2 364 loĝantoj/km². La urbo estas dividita en distriktojn. En Bălți troviĝas universitato, aliaj altlernejoj, teatro, muzeoj kaj kulturejoj.

Historio

En 1620 Bălți estis menciita por la unua fojo, tiam kiel parto de la Princlando Moldavio.^[1]^[2]^[3] Ĉu temas pri tiu ĉi setlejo aŭ alia samnoma ĉe la nuna landlimo kun Ukrainio malklaras. Fine de la 15-a jarcento ĝi estis detruita fare de la tataroj sub ĥano Mengli-Girey (1467-1515), rekonstruote poste. Post la kolapso de ilia regado en Podolio (1699), la sultano loĝigis lojalajn polajn tatarojn en proksima Lipcani, nomita laŭ la Lipka-tataroj.

En 1812 la regiono Besarabio, kaj kun ĝi Bălți, falis al Rusio. Multaj rusoj kaj ukrainoj baldaŭ ekloĝis en la regiono kaj la rusa estis prezentita kiel la oficiala kaj lerneja lingvo. Bălți aparte estis unu el la centroj de ruslingvaj enmigrintoj. La 20-an de aprilo 1818 Balti ricevis urborajtojn. La urbo estis ege grava centro por judoj en Besarabio, en 1897 preskaŭ 56% de la 18.500 loĝantoj de Bălți estis judoj, kompare kun 23% rusoj kaj ukrainoj kaj 17% rumanoj kaj moldavoj. Ekzistis 72 sinagogoj en la urbo en la jaro 1882-a.

En 1918 Besarabio iĝis parto de Rumanio. La ruslingvaj populacioj en la regiono poste estis submetitaj al rumanigo. En 1940, kiel rezulto de la ne-agreso-pakto inter Adolf Hitler kaj Stalin, Besarabio estis aneksita fare de Sovetunio kaj iĝis parto de la nova Moldava Soveta Socialisma Respubliko. Antaŭ la Dua mondmilito planis tie ĉi multajn domojn la arĥitektino Etti-Rosa Spirer.

Dum la Dua mondmilito, la grandurbo estis sturmprenita fare de rumanaj soldatoj la 9-an de julio 1941. La plimulto de la juda komunumo en Bălţi poste estis forpelita aŭ murdita. La 26-an de marto 1944, la grandurbo estis rekaptita fare de la Ruĝa Armeo kaj poste iĝis parto de Sovet-Unio denove. Bălți suferspertis severan difekton dum la milito, kie multe de la historia konstruaĵo estas detruita. Post 1945, anstataŭe de rekonstruo, la fokuso estis plejparte sur novaranĝado. Grandskale novaj distriktoj estis kreitaj en la prefabrikita stilo kaj uzinoj estis establitaj. La nombro de loĝantoj rapide denove grandiĝis kaj en 1959 jam estis preskaŭ 68.000 - duoble la valoro de 1930.

Post la Dua mondmilito Stalin ordonis deportadon de miloj da urbanoj (kaj de loĝantoj de la ĉirkaŭaĵoj) al Kazaĥstano kaj Siberio pro ties laŭdira bonvenigo de germanaj/rumanaj trupoj. Fine de la 1960-aj jaroj la limo al cent miloj da loĝantoj estis transpaŝita. Ekde la kolapso de Sovet-Unio en 1991, la grandurbo estis parto de la nun sendependa ŝtato de Moldavio.

Kiel en multaj iamaj sovetiaj respublikoj, Moldavio, kaj tiel ankaŭ Bălți, spertis fazon de ekonomia kaj demografia malkresko en la 1990-aj jaroj. Intertempe tamen la situacio denove pliboniĝis.

Demografio

Etnaj grupoj, laŭ datumoj de censo de 2014:^[4]

Etno	Kvanto	%
Moldavoj	59.903	55.8
Ukrainoj	17.454	17.04
Rusoj	15.150	14.79
Bulgaroj	188	0.18
Ciganoj	154	0.15
Gagauzoj	130	0.13
Aliaj etnoj	1.248	1.41
Nekonate	8.030	7.84

Lingva strukturo

Lingva strukturo laŭ datumoj de censo de 2014 jaro^[5]:

Lingvo	Kvanto	%
Rumana	41.170	42.04%
Ukraina	1018	1.03%
Rusa	46.675	47.66%
Cigana	101	0.10%
Aliaj lingvoj	189	0.19%
Plurlingvoj	8673	8.85%
Sume	97.930	100%

Vidindaĵoj

Katedralo Sankta Nikolao, la plej malnova konstruaĵo en la urbo, starigite inter 1791 kaj 1795 fare de la arĥitekto Anton Weissmann
Katedralo Sanktaj Konstantino kaj Heleno
Preĝejo Sankta Georgo, de la armenoj
Vasile-Alecsandri-teatrejo
Malnova juda tombejo, ĉe la periferio de modesta loĝkvartalo en la nordokcidento; temas pri la dua plej granda juda tombejo en la lando kun ĉ. 25 miloj da tomboŝtonoj
Vilao Bodescu
Urba parko (aranĝita okaze de vizito de la cara familio en 1856)
Muzeo historia-etnografia

Servoj

Universitata biblioteko de Bălți
Universitato de Bălți, portante la nomon de Alecu Russo
Flughaveno Bălți-Leadoveni, situas proksimume naŭ kilometrojn nordokcidente de la urbo La flughaveno; krome ekzistas centra flughaveno kaj helikopterejo por sekurigi la regionan trafikon
reto de trolebuso ekde 1972, kun kvin linioj
Stacidomo de Bălți

Ekonomio

Bălţi estas ĉefe hejmo de la elektraj kaj manĝindustrioj kaj estas kaj industria kaj universitata urbo. Bălți posedas antaŭ ĉio nutran industrion, tiel oni povas trovi tie grandajn vinfarajn uzinojn, frukto- kaj legomindustrion, tabakindustrion, teksaĵindustrion. Tie troviĝas kultura centro, artgalerioj, teatroj kaj la kulturpalaco. Granda nombro da metiaj entreprenoj de ĉiuj sektoroj, precipe en la konstrusektoro, situas ankaŭ en la urbo. Konstrufirmaoj de fenestro kaj fasadoj estas forte reprezentita.

Partneraj urboj

Inter la partneraj urboj de Bălți estas

Botoșani en Rumanio

Bagatelaĵoj

En la fama jida kanto Mein Schtetele Belz la urbo prikantatas.^[6]
La futbalklubo FC Zaria Bălți aranĝas siajn matĉojn ĉe stadiono Olimpia Bălți.
Eugenio Coseriu, lingvisto fama, frekventis lernejon en Bălți (nuntempe Colegiul Ion Creangă).