Historio de Respubliko Ĉinio post 1949

Historio de Respubliko Ĉinio (tradicia ĉinlingvo: 臺灣戰後時期; simpligita ĉinlingvo: 台湾战后时期; pinjinlingvo: Táiwān Zhànhòu Shíqīs) estas la historio de Tajvano dum la regado de la estraro de la Respubliko Ĉinio (mallongigo RĈ, ne konfuzenda kun la Ĉina Popola Respubliko, ĈPR), post la kreado de du ĉinaj respublikoj en 1949, kiam la estraro la Respubliko Ĉinio establiĝis en Tajpeo.

History of China Historio de Ĉinio
ANTIKVA
3 Suverenoj kaj 5 Imperiestroj
Dinastio Xia 2070–1600 a.K.
Dinastio Shang 1600–1046 a.K.
Dinastio Zhou 1045–256 a.K.
Okcidenta Zhou
Orienta Zhou
Periodo de Printempo kaj Aŭtuno
Periodo de Militantaj Regnoj
IMPERIA
Dinastio Qin 221 a.K.–206 a.K.
Dinastio Han 206 a.K.–220 K.E.
Okcidenta Han
Dinastio Xin
Orienta Han
Tri Reĝlandoj 220–280
Wei, Shu Han & Wu
Dinastio Jin 265–420
Okcidenta Jin	Dek ses regnoj 304–439
Orienta Jin
Sudaj kaj Nordaj Dinastioj 420–589
Dinastio Sui 581–618
Dinastio Tang 618–907
( Dua Zhou 690–705 )
5 Dinastioj k 10 Regnoj 907–960	Dinastio Liao 907–1125
Dinastio Song 960–1279
Norda Song		Okc. Xia
Suda Song	Jin
Dinastio Yuan 1271–1368
Dinastio Ming 1368–1644
Dinastio Qing 1644–1911
MODERNA
Respubliko Ĉinio 1912–1949
Ĉina Popola Respubliko 1949–nun	Respubliko Ĉinio (Tajvano) 1945–nun
Rilataj artikoloj  Historio de Ĉinio Templinio de Ĉinia historio Ĉinaj dinastioj

Aŭtoritarismo, Militleĝo kaj Malvarma milito

Ne-kuomintanga tajvana politikisto Wu San-lian (la dua maldekstre) festis kun siaj subtenantoj sian venkegon (65.5%) en la unuafoja elekto por la urbestro de Tajpeo dum januaro 1951.

Kun la Prezidanto Ĉiang Kai-ŝek, la usona Prezidanto Dwight D. Eisenhower mansvingas al homamasoj dum sia vizito al Tajpeo (Tajvano) en junio 1960.

Dum 1949, la armeo de la Respubliko Ĉinio (RĈ) kaj kuomintango (KMT) suferspertis gravan malvenkon en la ĉina enlanda milito, trudante la registraron de la Respubliko Ĉinio translokiĝi al Tajvano. Tio permesis al la komunisma partio de Ĉinio la establon de nova ĉina ŝtato: la Ĉina Popola Respubliko. Dum kuomintango establis "provizoran" bazon en Tajvano, tiu partio komencis plani kaj minaci kontraŭatakojn al sur la kontinento, esperante repreni la tutan ĉinan landon.

Vidante la perdon de la kontinenta Ĉinio, Usono rezignis je kuomintango kaj je Ĉiang Kai-ŝek konsideritaj nekompetentaj kaj koruptaj gvidantoj, kiuj merite perdis kaj estis pretaj doni diplomatan agnoskon al la ĈPR. Kelkaj influaj usonaj voĉoj esprimis la singardan optimismon, laŭ kiu la lastatempe establita komunista registraro estus pli honesta kaj pli implicita por la socia bonfarto de la ĉina popolo, aparte helpitaj pri tia pensmaniero pro la fakto, ke kuomintango profunde malfidis Usonon, kaj havis malmultajn komunajn valorojn. Ĉio el tio ŝanĝis rapide, kiam la ĈPR intervenis en la Korea milito, kiu neniigis iun ajn eblon normaligi rilatojn kun Vaŝingtono dum jaroj. Kun kontinenta Ĉinio nun firma malamiko de Usono, ĉi-lasta etendis "olivbranĉon" al Tajpeo sub la diraĵo de "la malamiko de mia malamiko estas mia amiko". La venka Batalo de Guningtou (Battle of Guningtou) de la RĈ-fortoj kontraŭ la komunistaj trupoj helpis fortigi la laboretoson en la RĈ-armeo kaj malpliigis ajnan ŝancon de la komunistaj trupoj preni Tajvanon. Poste, la Usona sepa mararmeo (United States Seventh Fleet) komencis patroli en la Tajvana Markolo. De la 1950-aj jaroj, Ĉina-amerika reciproka defendtraktato (Sino-American Mutual Defense Treaty) estis subskribata kaj Usono disponigis asistadon kaj subtenon al RĈ-fortoj. La usona armeo konservis garnizonforton en Tajvano ĝis sia eksiĝo en 1979. La Ĉina-amerika reciproka defendtraktato estis anstataŭigata per la Tajvana relatara akto (Taiwan Relations Act).

La fruaj jaroj de RĈ estis malfeliĉaj, sed ekde 1955, pro la bezono de funkcia ekonomio, kiu produktu ion kaj sekvu la tielan diraĵon "pagi la ĉiumonatajn fakturojn", la reĝimo komencis apogi kreskon de malgravaj industrioj, kiel ekzemple teksaĵoj kaj transistoraj radioriceviloj.

Ĝis 1958, malgrandskalaj militkampanjoj inter la RĈ-fortoj kaj la Popola Liberiga Armeo (PLA) okazis trans la markolo, kiuj daŭris ĝis la "Dua Markola Krizo". De tiam, ambaŭ flankoj de la markolo ĉesis ĉiujn gravajn malamikaĵojn unu kontraŭ la alia. La registraro sub la kuomintanga partio, tra sia devigo de militleĝo konservis potencan premon sur la ŝtato kaj sia popolo dum la Malvarma milito; pro tio, ke la Respubliko Ĉinio estis sub ĝia aŭtoritarismo malgraŭ teorie demokrata konstitucio, ĉiu perceptita opozicio al la registraro estis konsiderata kontraŭleĝa kaj traktata severege. La registraro de Ĉiang Kai-ŝek, kiu similis al resto de la 1930-a faŝismo, aperis kiel embarasa aliancano de Usono , kaj pluraj malsukcesaj komplotoj originitaj de la CIA por forigi la potencon de Ĉiang Kai-ŝek kaj anstataŭigi lin per pli akomodiĝema kaj malpli aŭtoritatema gvidanto. Ĉiang Kai-ŝek siaflanke neniam plene fidis la usanajn intencojn kaj estis singarda pri tro-porusonaj politikistoj.

Malgraŭ sia gandaĝo, Ĉiang Kai-ŝek daŭrigis sian potencon ĝis la 1970-aj jaroj, asertante dum sia mortotago, ke li volis plu vivi por regi la tutan kontinenton denove.

Demokrata reformo

La Respubliko Ĉinio eniĝis en evoluofazon de Konstitucia demokratio kun la promulgo de la Konstitucio de la Respubliko Ĉinio (Constitution of the Republic of China) en 1947. Sekve, la Nacia revolucia armeo renomiĝis Armeo de la Respubliko de Ĉinio kaj estis naciigata. Tamen, pro la Ĉina enlanda milito, "provizoraj komisiaĵoj" validaj dum la periodo de komunista ribelo estis eldonitaj kiel amendoj al la Konstitucio de la Respubliko Ĉinio. Tio establis militjuron en Tajvano kaj reduktis civilajn liberecojn kaj demokration. La oficiala raciaĵo por la komisiaĵoj estis la daŭra Ĉina enlanda milito, kaj RĈ estis fakte sub la militista regado de KMT dum la periodo de la mobilizado kontraŭ la komunista ribelo. Tajvano estis do sub militjuro.

Tamen, kun la forpaso de la KMT-unu-partia sistemo kaj demokratiigmovado dum la 1980-aj jaroj, la militjuro finfine ĉesis en 1987 kaj poste la komisiaĵoj nuligitis en 1991. Konstitucia demokratio restarigitis efektive post 1987.

Kiam la Respbliko Ĉinio translokiĝis al Tajvano en 1949, la Ĉina Junulara Partio (中國青年黨）, Ĉina Demokrata Socia partio (中國民主社會黨) kaj KMT estis la nuraj laŭleĝaj politikaj partioj enTajvano. La aliaj establitaj partioj funkciis sub la Tangwai-movado (|黨外).

Ĝis la fruaj 1970-aj jaroj, la Respubliko Ĉinio estis agnoskita kiel la sola legitima registraro de Ĉinio fare de la Unuiĝintaj Nacioj kaj de la plej multaj okcidentaj nacioj, rifuzante la Ĉinan Popolan Respublikon (ĈPR) pro la Malvarma Milito. Estante atentema kontraŭ komunista enfiltriĝo, la KMT regis Tajvanon sub militjuro, kun la fiksita celo prepari la reprenado de la kontinenta Ĉinio.

De la malfruaj 1970-aj ĝis la fruaj 1980-aj jaroj estis turbula tempo por la Tajvan-naskitoj, same kiel multaj homoj, kiuj estis de iam subpremataj kaj forlasataj pro ekonomiaj ŝanĝoj, iĝis membroj de la nova meza klaso de Tajvano. La Koaŝiung-incident de 1979 estus grava turnopunkto por demokratio en Tajvano.

Tajvano ankaŭ alfrontis malsukcesojn en la internacia sfero. En 1971, la RĈ-registraro eliris de la Unuinĝintaj Nacioj tuj antaŭ tiu organizaĵo agnoskis la ĈPR-registraron de Pekino kiel la legitiman tenanton de la sidloko por Ĉinio en Unuinĝintaj Nacioj. Al la RĈ estis propondonita duoblan reprezentadon, sed Ĉiang Kai-ŝek postulis reteni sidlokon en la Konsilio de Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj, kio ne estis akceptebla al la ĈPR. Ĉiang Kai-ŝek esprimis sian decidon en sia fama parolado: "la ĉielo ne estas sufiĉe granda por du sunoj" ... En oktobro 1971, la rezolucio 2758 estis adoptata de la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj kaj "la reprezentantoj de Ĉiang Kai-ŝek" (kaj tiele de RĈ) estis forpelataj de UN kaj anstataŭigataj de reprezentantoj de ĈPR kiel "Ĉinio". En 1979, Usono interŝanĝis la agnoskon de Tajpeo al tiu de Pekino.

Ĉiang Kai-ŝek mortis dum Aprilo 1975 en sia 87-a jaraĝo, kaj estis anstataŭigata de Yen Chia-kan por la prezidanteco, dum sia filo Chiang Ching-kuo posteniĝis por la ĉefeco de la kuomintango (elektante la titolon "prezidanto" anstataŭ la titolo "generaldirektoro" de la pliaĝa Chiang). Antaŭa estro de timiga sekreta polico, Chiang Ching-kuo akiris eksterlandan subtenon por anstataŭigi Yen Chia-kan en 1978; li firme plenumis la postulatan reformon de la estonta sekureco de la RĈ. Lia administracio vidis laŭpaŝan mastreĉon de politikaj kontroloj, transiron al demokratio, kaj movado al "tajvanigado" de la reĝimo. Krontraŭloj de la naciistoj ne plu estis malpermisataj organizigi renkontiĝojn aŭ publikigi artikolojn. Malgraŭ ke politikaj partioj de opozicio estis ankoraŭ nelaŭleĝaj, kiam la Demokrata Progreso-partio (DPP) establiĝis kiel la unua opozicia partio nur en 1986, la Prezidanto Yen Chiang Ching-kuo iam decidis nek disigi tiun grupon nek persekuti ties ĉefojn. Ĝiaj kandidatoj oficiale partoprenis al balotoj kiel sendependaj en la Tangwai-movado. La sekvantan jaron, Chiang Ching-kuo abolis la milijurojn kaj permesis familivitzitojn al la kontinenta Ĉinio.

Chiang Ching-kuo selektis Lee Teng-hui-n, Tajvan-naskitan teknokraton, kiel vicprezidanton, la unua en la vico de sinsekvo al la prezidanteco. La movo sekvis aliajn reformojn donantajn pli da potenco al indiĝenaj civitanoj, kaj trankviligis la kontraŭ-KMT sentojn dum periodo, en kiu multaj aliaj aziaj aŭtokratiaj landoj estis forskuataj.

Post la morto de Chiang Ching-kuo en 1988, lia posteulo, Prezidanto Lee Teng-hui, plue demokratiigis la registraron. Lee Teng-hui transdonis pli da registrara aŭtoritato al Tajvan-naskitaj civitanoj, kaj Tajvano spertis procezon de lokalizado. En tiu lokaliza procezo, lokalaj kulturo kaj historio plirangiĝis super tut-ĉina starpunkto. La reformoj de Lee Teng-hui inkludis presitajn monbiletojn el Centra banko, anstataŭe ol la kutima Provincbanko de Tajvano. Li ankaŭ plejparte suspendis la agadon de la Tajvana provinca registraro. En 1991, la Legislative Yuan (leĝdona ĉambro) kaj la Nacia Assembleo, iamaj elektitaj en 1947, estis devigataj eksiĝi; tiuj grupoj estis origine kreataj por reprezenti kontinentĉinajn balotdistriktojn. Ankaŭ forigitis la restriktoj de la uzo de tajvanaj lingvoj en radielsenda amaskomunikilaro kaj en lernejoj.

Provante konservi bonajn rilatojn kun ĈPR, Tajvano evitis ricevi ajnan kritikon pri la Protestoj sur placo Tian An Men kaj la amaskomunikilaro estis grandparte malhelpata raporti pri ĝi. Grupo de studentoj, kiu provis veli per luita ŝipo al la Tajvana Markolo kaj elsendi por-demokratiajn mesaĝojn en Ĉinion per amatora radio, estis malpermesataj de la registraro metanta diversajn malhelpojn al sia projekto, kio kaŭzis ĝin abandoni sian provon.

Tamen, Lee Teng-hui malsukcesis forpeli masivan korupton, kiu dispenetris la registraron, kaj multaj KMT-lojaluloj sentis ke Lee Teng-hui perfidis la RĈ-n, prenante tro antaŭigajn reformojn, dum tiuj en la opozicio sentis ke li ne prenis sufiĉe antaŭigajn reformojn.

Demokrata periodo

Lee Teng-hui priagis kiel la oficanto por la unua rekta prezidant-elekto de Tajvano en 1996 kontraŭ la DPP-kandidato kaj iama disidento, Peng Min-ming. Tiu elekto instigis la ĈPR-n por konduki serion da misilotestojn en la Tajvana Markolo, celante timigi la tajvanan balotantaron, tiel ke balotantaroj voĉdonu por aliaj por-unuigontaj kandidatoj, Chen Li-an and Lin Yang-kang. Tiu agresema taktiko instigis la usonanan Prezidanton Clinton por alvoki la Tajvanajn Rilatoj-leĝojn kaj ekspedi du aviadilŝipajn batalgrupojn en la regionon de la suda marbordo de Tajvano por superrigardi la situacion, kaj sekvis ke la misiltestoj de ĈPR estis devigataj ĉesi pli frue ol planitaj. Tiu okazaĵo estas konata kiel la 1996-datita Krizo de la Tajvana Markolo.

Unu el la finaj agoj de Lee Teng-hui kiel Prezidanto, en frua 2000, estis deklari en germana radio, ke la RĈ kaj la ĈPR havas specialan rilaton de ŝtato al ŝtato. La deklaro de Lee Teng-hui koincidis kun militaj paradoj de PLA en Fuĝjano kaj kun impresega insul-etendita senkurentiĝo (blackout) en Tajvano, kaŭzante al multoj timojn de tuja atako.

La prezidant-elekto en 2000 markis la finon de la statuso de kuomintango kiel la regpartio. La DPP-kandidato Chen Shui-bian venkis en triopa konkurso, kiu vidis la Pan-bluan voĉdonadon dissplititan de la James Soong kandidato (iama membro de la kuomintango) kaj de la kuomintanga kandidato Lien Chan. Lee Teng-hui rikoltis 39% el la voĉdonoj. Post la elekto, James Soong formis la Popolan Unuan Partion (PUP).

Sekvante la prezidant-elekton de 2000, Chen Shui-bian de la Demokrata Progreso-partio (DPP) estis elektita Prezidanto kun Annette Lu kiel vicprezidantino. Tio estis la unua partiorotacio en la historio de la RĈ. La disiĝo de kuomintangaj voĉdonoj estis, kio ŝajne kaŭzis tiun rezultaton. En aŭgusto 2002, la Prezidanto Chen Shui-bian malkaŝe indikis, ke la rilato inter Tajvano kaj la kontinenta Ĉinio estu " Po unu lando sur ĉiu flanko". Tiu deklaro kondukis al disputoj tutlande kaj en Tajvano, kaj en kontinenta Ĉinio kaj en Usono. Je la tagon antaŭ la prezidant-elekto de 2004, okazis pafado kontraŭ la Prezidanto kaj la vicprezidantino. Ili estis re-elektitaj la venontan tagon, malgraŭ ke la Pan-blua koalicio kontestis la laŭleĝecon de la rezulto, pro la proksima marĝeno inter la tempo de la elekto kaj tiu de la pafad-okazaĵo. En 2005, ad hoc Nacia Asembleo elektis amendojn ordonante, ke la balotadoj por la Legislative Yuan (leĝdona ĉambro) ŝanĝu per uzo de paralela voĉdonado, helpante la formadon de du-partia sistemo. Kiel rezulto de skandaloj ene de la DPP-administrado, je la 9-a de septembro 2006, la iama estro de la DPP, Shih Ming-teh, gvidis kampanjon kontraŭ Chen Shui-bian nomitan "milionoj da voĉoj kontraŭ korupto, Prezidanto Chen devas foriri", sed li ne sukcesis plenumi la deziritan rezulton de la rezigno de la Prezidanto Chen Shui-bian.

La KMT retenis kontrolon de la parlamento dum la balotado por la leĝdona ĉambro Yuan, en januaro 2008. Pri la prezidanta elekto en majo 2008, la KMT-kandidato Ma Ying-jeou prezentis programon por apogi ekonomiajn reformojn kaj pli amikemajn rilatojn kun la kontinenta Ĉinio; li venkis la DPP-kandidaton Frank Hsieh, dank' al 58,45% el la voĉdonintoj. Li ankoraŭ asertis ke, konstitucie, la ĉeftera Ĉinio estas parto de la Respubliko Ĉinio.

Post la kombinitaj elektojn de januaro 2012, Ma Ying-jeou estis reelektata dank' al 51,60% el la voĉdonintoj, la sekvanta DPP-kandidatino Tsai Ing-wen obtenis 45,63%.

Fonto

En tiu ĉi artikolo estas uzita maŝina traduko de WikiTrans de teksto el la artikolo Taiwan after World War II en la angla Vikipedio. (parte)

Vidu ankaŭ

• Flago de Ĉina Tajpeo (Tajvano), aparte uzata de la Internacia Olimpika Komitato
• Respubliko Ĉinio (1912-1949)
• Historio de la Ĉina Popola Respubliko
• Historio de Ĉinio
• Tajvano