Alois Jirásek
Alois JIRÁSEK (naskiĝis la 23-an de aŭgusto 1851 en Hronov - mortis la 12-an de marto 1930 en Prago) estis ĉeĥa verkisto de historiaj romanoj precipe pri tri grandaj epokoj de la ĉeĥa historio: epoko de husanoj (15-a jarcento), epoko de rekatolikigo (17a kaj 18-a jarcento) kaj epoko de nacia revekiĝo (18a kaj 19a jc).
| Alois Jirásek | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 La portretita Alois Jirásek de Jan Vilímek
| |||||
| Persona informo | |||||
| Alois Jirásek | |||||
| Naskiĝo | 23-an de aŭgusto 1851 en Hronov, Aŭstra imperio | ||||
| Morto | 12-an de marto 1930 en Prago, Ĉeĥoslovakio | ||||
| Tombo | Hronov vd | ||||
| Etno | ĉeĥoj vd | ||||
| Lingvoj | ĉeĥa vd | ||||
| Loĝloko | Birth house of Alois Jirásek vd | ||||
| Ŝtataneco | Ĉeĥoslovakio • Aŭstrio-Hungario vd | ||||
| Alma mater | Universitato de Karolo vd | ||||
Subskribo 
| |||||
| Familio | |||||
| Infanoj | Božena Jelínková-Jirásková • Jaromír Jirásek vd | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | verkisto • historiisto • pedagogo • dramaturgo • politikisto vd | ||||
| Verkado | |||||
| Verkoj | Ancient Bohemian Legends ❦ Bratrstvo ❦ F. L. Věk vd | ||||
| |||||
| |||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
La husanan epokon priskribas romana trilogio Inter fluoj (konfliktoj inter la reĝo Venceslao la 4-a kaj ĉefepiskopo Jan z Jenštejna, kvereloj inter ĉeĥoj, germanoj kaj judoj en Prago 1380-1410), Kontraŭ ĉiujn (post morto de Jan Hus ekribelis la ĉeĥa popolo kontraŭ katolikoj en 1420) kaj Frataro (post malvenko de husanoj en 1434 agis lastaj husanaj trupoj en Slovakio) kaj drama trilogio Jan Hus, Jan Žižka, Jan Roháč. Memstaran romanon Husana reĝo Jirásek dediĉis al la reĝo Jiří z Poděbrad (1420-1471, reĝo ekde 1458).
Post malvenko de ĉeĥaj protestantoj en batalo apud Prago 1620 komenciĝis rekatolikigado de ĉeĥaj landoj (Bohemio, Moravio, Silezio). Liberaj protestantoj estis elpelitaj el la lando (ekz. Komenio), servutuloj devis akcepti katolikismon. Ĉeĥa literaturo, plejparte protestantisma, estis malpermesita, kio kaŭzis dekadencon de la ĉeĥa lingvo, parolata nur de nekleraj kamparanoj. La epokon priskribas romanoj Hundŝildanoj kaj Skalakoj (pri kampulaj ribeloj en 1695 kaj 1775) kaj Tenebro (pri persekutado de nekatolikoj 1740). La teatroj ofte prezentas fabelan dramon Lanterno, en kiu libera muelisto havas nur unu devon rilate al sia princino, nome lumi al ŝi per lanterno, kiam ŝi promenas tra arbaro. Ŝiaj administrantoj volas misuzi tiun devon por forpreni la liberecon de la muelisto.
En 1789 eldonis imperiestro Jozefo la 2-a dekreton pri religia toleremo kaj nuligo de senrajteco, kio ebligis al ĉeĥa junularo studi kaj reeldonadi malnovan literaturon. Estis startigita patriotisma movado, kiu dum kelkaj jardekoj reĉeĥigis Pragon, jam preskaŭ tute germanigitan. La movadon priskribis Jirásek en kvinvoluma romano F. L. VĚK kaj kvarvoluma Ĉe ni. Studentan movadon en revolucia jaro 1848 bildigas novelo Filozofia historio.
Por infanoj Jirásek prilaboris Malnovajn ĉeĥajn mitojn laŭ antikvaj kronikoj (ekde 12a jc). En fabeleca formo ili enhavas ankaŭ temojn de liaj grandaj romanoj (husanoj, hundŝildanoj).
Lia verkaro enhavas ankaŭ multajn malpli gravajn novelojn kaj teatraĵojn.
Verkaro de Alois Jirásek redakti
Prozo redakti
- Viktora (1874, Viktora)
- Skaláci (1875, Skalák-familio, Skalakoj)
- Na dvoře vévodském (1877, Ĉe la duka kortego)
- Povídky z hor (1878, Rakontoj el la montaro)
- Filozofská historie (1878, Filozofia historieto)
- Poklad (1881, Trezoro)
- Psohlavci (1884, Hundkapuloj, Hundŝildanoj)
- Černá hodinka (1882-1886, Nigra horeto)
- Skály (1886, Rokoj)
- Maryla (1887, Maryla)
- Mezi proudy (1887-1890, trilogio Inter fluoj)
- Dvojí dvůr (Du kortegoj)
- Syn ohnivcův (Filo de la fajristo)
- Do tří hlasů (Ĝis tri voĉoj)
- Z Čech až na konec světa (1888, El Bohemio ĝis la mondofino)
- Na Ostrově (1888, Sur la Insulo)
- F. L. Věk (1888-1906, F. L. Věk)
- Staré pověsti české (1894. Malnovaj ĉeĥaj mitoj)
- Proti všem (1894, Kontraŭ ĉiujn)
- U nás (1896-1903, Ĉe ni)
- Bratrstvo (1899-1908, trilogio Frataro)
- Bitva u Lučence (Batalo apud Lučenec)
- Mária (Mária)
- Žebráci (Almozuloj)
- Z mých pamětí (1911, El miaj rememoroj)
- Temno (1913-1915, Tenebro, Mallumo)
- Husitský král (1919, Husana reĝo)
Dramoj redakti
- Vojnarka (1890, Vojnar-edzino)
- Kolébka (1891, Lulilo)
- Otec (1894, Patro)
- M. D. Rettigová (1901, M. D. Rettigová)
- Jan Žižka (1903, Johano Žižka)
- Lucerna (1905, Lanterno)
- Jan Hus (1911, Johano Hus)
- Jan Roháč (1914, Johano Roháč)
En Esperanto aperis redakti
- Adiaŭo kaj foriro de Machovec en fremdlandon (el Mallumo), tr. Hladký Jaroslav Ligilo, X/1931, č. 10, s. 76
- Mallumo (Temno) ĉapitro XXI, tr. Miloš Lukáš, Esperanto-Servo IV 195710-11 říjen-listopad
- Cordatus Bohemus (el F.L. Vek), tr. Vuk Echtner, Ĉeĥoslovaka Antologio, s. 83, http://www.esperanto.nu/eLibrejo/ Arkivigite je 2005-03-13 per la retarkivo Wayback Machine
- Filozofoj, tr. Jiří Svoboda, La Progreso, XIII, 1931, 9/10, p. 100-101
- Golem, tr. Rudolf Fridrich, La Progreso XI/1923, 1, s. 2, Esperanto, 1926, s. 9
- Herbejo kun rozarbustoj, tr. Rudolf Fridrich, La Progreso, VIII, 1925, 8, s. 83
- La Hundkapuloj, (IV kap.), tr. Jiří Svoboda, La Progreso, X, 1927, 1/2, s. 3
- Kiamaniere la idolanaj ĉeĥoj enterigadis mortintojn, tr. A. Kozáková, Esperantský zpravodaj, III, 1923, 7-8, s. 72
- La konscienco, tr. Josef Barvíř, Český esperantista IV/1910
- Maljunaj arboj, tr. B. Mráčková, La Progreso IV, 1922, Legu kaj parolu, s. 54, Suda Kruco, 1922,
- Malnovurba astronomia horloĝo, tr. Sidonie Dlouhá, Legu kaj parolu, s. 77
- Ponto de Karolo IV-a, tr. A. Černohorská, Esperantský zpravodaj III/1923, č. 4, s. 39
- La saĝuloj, tr. Rudolf Fridrich, La Progreso II/1919, č. 4, s. 33
- Malnovaj ĉeĥaj mitoj, tr. Josef Vondroušek, eLibrejo, http://www.esperanto.nu/eLibrejo/ Arkivigite je 2005-03-13 per la retarkivo Wayback Machine
En manuskripto redakti
- F.L. Věk (tr. Josef Chvosta)
Vidu ankaŭ redakti
- Placo de Jirásek - placo nomita laŭ li en Ostrava
Eksteraj ligiloj redakti
- Malnovaj mitoj ĉeĥaj[rompita ligilo] - kompleta libro en Esperanto-traduko libere elŝutebla