Homrajtprotekta organizaĵo
Homaj rajtoj organizaĵoj estas plejparte ne-registaraj organizaĵoj kies deklarita celo estas kontroli la konservadon de homaj rajtoj kaj raporti ilian malobservon.
La Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj de 1948 ludas gravan rolon en ilia laboro. Kiam politikaj malliberuloj estas malliberigitaj, mortpuno estas minacata aŭ etnaj malplimultoj estas persekutitaj, homaj-rajtoj-organizaĵoj provas influi aŭ iniciati politikajn procezojn per organizado de mitingoj, protestleteroj aŭ gazetaraj komunikoj.
Homaj rajtoj organizaĵoj estas plejparte neregistaraj organizaĵoj, similaj al, ekzemple, la civitanrajta movado. Kiel regulo, ili estas subtenataj de donacoj, volontulaj membroj kaj la pledado de elstaraj subtenantoj [1].
Historio redakti
En la 1960-aj kaj la 1970-aj jaroj, ekestis neregistaraj organizaĵoj en Usono, kaj poste ankaŭ en aliaj lokoj, kies celo estis certigi la protekton de homaj rajtoj, pro la malfacileco forlasi tiun taskon en la manoj de la ŝtato. Tial aktivuloj, tiame ĉefe en la okcidenta mondo, do en Okcidenta Eŭropo kaj Usono komencis iĝi ĉiam pli engaĝitaj al homaj rajtoj.
La daŭra lukto por konservi, plifortigi kaj disvastigi homajn rajtojn komenciĝis kun la postulo de nigrulaj usonaj civitanoj (afrik-usonanoj), por kompari iliajn rajtojn kun tiuj de blankulaj civitanoj. La lukto estis gvidita fare de pastoro Martin Luther King, kiu fondis la civitanrajtan movadon kiu batalis kaj daŭre batalas por tiuj rajtoj. Pro la sukceso de la usona movado pri civitanrajtoj ekestis multaj aliaj neregistaraj organizaĵoj, kiuj starigis al si la celon protekti civitanrajtojn, ĉu en sia propra lando ĉu internacie.
Verŝajne homaj rajtoj organizaĵoj atingis sian pinton de reputacio post la fino de la Malvarma Milito en la 1990-aj jaroj, kiam ili kontribuis al la demetado de malnovaj elitoj en Orienta Eŭropo kaj la persekuto de diktatoroj en Latin-Ameriko.
En 2018, Samuel Moyn taksis, ke homarajta politiko en ĉi tiuj unuaj jardekoj ignoris la kreskantan ekonomian malegalecon en socioj. Depende de donacoj kaj subteno de la riĉuloj, homaj-rajtoj-organizaĵoj ofte povus funkcii kiel aliancanoj de novliberalaj elitoj, kiuj riskis perdi la subtenon de la plimulto de la loĝantaro dum akompano de ekonomia sistemo kiu malfermis la vojon al ekstrema popolismo kaj naciismo. Gravaj humanitaraj fondaĵoj rekonis tion post 2015 kaj diris, ke ili dediĉos pli da tempo al batalo kontraŭ malegaleco.
Kontraste al la ĝenerala okupado pri homaj rajtoj kaj iliaj malobservoj, la plej multaj el la organizaĵoj enfokusigis sian agadon al unu temo (ekzemple: rajtoj de laboristoj, sanrajtoj) aŭ al difinita loĝantara grupo. (ekzemple: infanoj, virinoj, naciaj kaj etnaj malplimultoj, seksaj malplimultoj, eksterlandaj laboristoj, handikapuloj kaj pli) [2].
Organizo redakti
Ekzistas kaj interregistaraj, registaraj kaj neregistaraj, neprofitcelaj organizaĵoj kiuj laboras por homaj rajtoj. Kelkaj el la pli grandaj estas menciitaj ĉi tie [3].
Interregistaraj organizaĵoj redakti
Ene de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) ekzistas kelkaj organizaĵoj kiuj laboras por homaj rajtoj, kiel ekzemple:
- Alta Komisaro de la Unuiĝintaj Nacioj pri Homaj Rajtoj (OHCHR)
- Konsilio pri Homaj Rajtoj ĉe Unuiĝintaj Nacioj
- Alta Komisiito de Unuiĝintaj Nacioj pri Rifuĝintoj (UNHCR)
- Unesko
Ekzemploj de aliaj interregistaraj kunlaboroj:
- En Eŭropo, la Konsilio de Eŭropo estis formita en 1949, kun institucioj kiel la Eŭropa Kortumo pri Homaj Rajtoj kaj la Komisiito de la Konsilio de Eŭropo pri homaj rajtoj.
- Ene de Eŭropa Unio ekzistas, interalie, la Laborgrupo por Homaj Rajtoj kaj la Eŭropa Instrumento por Demokratio kaj Homaj Rajtoj (EIDMR) [4].
- Afrika Komisiono pri Homaj kaj Popolaj Rajtoj
- Interamerika Komisiono pri Homaj Rajtoj
Registaraj redakti
Iuj registaraj grupoj ankaŭ nomas sin "grupoj pri homaj rajtoj." Unu ekzemplo estas la Tutpartia Parlamenta Grupo pri Homaj Rajtoj (en) de Britio [5], tamen tiaj grupoj ofte raportas direkte al la registaro kiuj servas politikajn celojn.
Neregistaraj, neprofitcelaj organizaĵoj (NROj) redakti
Neregistaraj, neprofitcelaj organizaĵoj pri homaj rajtoj respondecas pri granda parto de la praktika laboro surloke. Ili venas en multaj formoj kaj grandecoj, de tiuj funkciigantaj ene de sektoro de loka socio, ĝis ampleksaj, internaciaj organizaĵoj kiel ekzemple Amnestio Internacia kaj Human Rights Watch.
Agado en nedemokratiaj landoj redakti
Efektive, homaj rajtoj organizaĵoj povas agi kaj kontroli la konservadon de homaj rajtoj ĉefe en demokrataj landoj kaj en paca tempo. En diktatoraj landoj kaj landoj kun aŭtoritata reĝimo, same kiel en militzonoj, estas pli malfacile por homaj-rajtoj-organizaĵoj atingi la lokon kaj dokumenti homajn rajtojn malobservojn. organizaĵoj kiel Amnestio Internacia laboras kontraŭ ĉi tiu realaĵo en manieroj kiel ekzemple kolektado de raportoj de lokaj loĝantoj, krucreferencado de informoj kaj konservado de kontakto kun lokaj homaj-rajtoj-aktivuloj. Foje la identeco de la fontoj estas konservita sekreta por protekti ilin kontraŭ ĉikanado de la aŭtoritatoj.
En iuj organizaĵoj, civitanoj de unu lando kutimas kontroli la homajn rajtojn de aliaj landoj. Tio malfaciligas malhelpi la kolekton de informoj fare de ili same kiel malfaciligante por subpremaj aŭtoritatoj uzi perforton kontraŭ ili. Tamen, ofte okazas kazoj en kiuj aktivuloj de homaj rajtoj estas deportitaj, malliberigitaj, torturitaj aŭ murditaj fare de la polico aŭ la sekreta polico.
Persekuto, deportado, malliberigo aŭ murdo de ĵurnalistoj aŭ aktivuloj de homaj rajtoj estas ofte klara signo de subprema reĝimo aŭ de rasisma movado. Fama ekzemplo de tio estas la murdo de civitanrajtaj aktivuloj en Misisipo en 1964 (en).
Homaj rajtoj organizaĵoj ofte kunlaboras kun enketistoj, ĵurnalistoj kaj akademiuloj por akiri informojn kaj taksi ĝian fidindecon. Ĉi tio ankaŭ estas uzata, interalie, en konfliktzonoj kie aliro estas ricevita de civiluloj. Multaj informoj, kiuj rilatas al homaj rajtoj, estas publikigitaj en la gazetaro, sed la plej multaj homoj ne havas tempon por kolekti la informojn aŭ sekvi la raportojn de fakuloj en la fako.
Homaj rajtoj organizaĵoj preparas raportojn pri la stato de homaj rajtoj en diversaj landoj, resumas informojn el diversaj fontoj kaj helpas disvastigi ĝin tra la mondo, kun la espero fari internacian premon. Komuna agado kontraŭ eksterlandaj ŝtatoj estas okazigo de manifestacioj antaŭ ambasadoj, kaj premado al registaroj kaj parlamentoj en demokrataj landoj aŭ tiuj kun malpli subpremanta reĝimo, por ke ili premu reĝimojojn, kiuj malobservas homajn rajtojn.
Ekzemple, la organizaĵo Avaaz ofte uzas ĉi tiun teknikon. Ekzemple, en 2008 post kiam zimbabva prezidanto Robert Mugabe estis reelektita en maljustaj baloto, 150,000 membroj de Avaaz alvokis la ŝlosilan aliancanon de Mugabe, sudafrika prezidanto Thabo Mbeki, por antaŭenigi signifan demokratan reformon [6].
Ŝtatoj ofte evitas centralizi informon pri homaj rajtoj, kaj precipe nedemokratiaj landoj evitas tion pro sia opozicio al homaj rajtoj. Eĉ demokrataj landoj ofte sin detenas de centralizo de ĉi tiuj informoj pro timo damaĝi eksterlandajn rilatojn kun lando kun aŭtoritata reĝimo. Aliflanke, kiam lando ja centralizas kaj publikigas tiajn informojn, estas zorgo, ke ĝi faras tion pro politikaj kialoj.
Homaj rajtoj organizaĵoj kolektas multajn informojn pri la stato de homaj rajtoj en nedemokratiaj landoj kaj estas unu el la ĉefaj faktoroj, kiuj permesas al esploristoj kaj ĵurnalistoj resti ĝisdatigita pri la stato de homaj rajtoj en ĉi tiuj landoj. Ekzemple, Amnestio Internacia estas unu el la plej gravaj fontoj por kolekti informojn pri malobservoj de homaj rajtoj en Ĉinio, kaj estas unu el la plej gravaj fontoj por disvastigi tiajn informojn en la amaskomunikilojn kaj gazetaron.
La homaj-rajtoj-organizaĵo Iran Human Rights, kiu kolektas informojn pri homaj rajtoj en Irano, ankaŭ kolektas informojn pri damaĝo al manifestaciantoj en la manifestacioj de Mehsa Amini. Laŭ la organizaĵo, inter septembro kaj decembro, la polico kaj sekurecaj taĉmentoj mortigis almenaŭ 448 manifestacianojn, inkluzive de 60 neplenaĝuloj [7].
Multaj defendantoj de la homaj rajtoj estas en granda risko de reprezalioj de tiuj en povo. En 2016, 281 defendantoj de homaj rajtoj estis anoncitaj mortigitaj en almenaŭ 22 landoj, submetitaj al kalumniaj kampanjoj kaj arestoj pro sia laboro en pli ol 60 landoj, kaj submetitaj al perforto aŭ minacoj de perforto en 94 landoj [8].
Ofte, agado kontraŭ nedemokratia lando estas malpli efika ol agado kontraŭ demokrata lando. Ju pli potenca estas la lando kaj des malpli demokratia la reĝimo, des malpli da influo estas por la agado de organizaĵoj pri homaj rajtoj. Aliflanke, fronte al pli malgrandaj landoj aŭ landoj, kiuj strebas prezenti demokratian bildon al la mondo, pro kialoj de komerco kaj konservado de normalaj politikaj rilatoj, estas pli granda influo.
Foje ŝajnas, ke ne estas influo de defendantoj kaj aktivuloj de homaj rajtoj al la registaro de nedemokratiaj landoj. Tamen verŝajne en la sufiĉe longa daŭro ja estas malrapida procezo de demokratiigo en la mondo. Parto de ĝi devenas de nerekta premo al landoj por konservi pli demokratian kaj tolereman reĝimon de civitanoj, demokrataj landoj aŭ transnaciaj firmaoj kaj parto de ĝi devenas de la fakto, ke la sukceso de demokrataj landoj en konservado de homaj rajtoj kaj demokratio kondukas al pli alta ekonomia sukceso kaj ĉi tio instigas kompaniojn adopti pli liberalajn kaj demokratajn valorojn kaj kondukas al interna socia ŝanĝo.
Agado kontraŭ demokratia erozio redakti
Hungario redakti
Viktor Orban, ĉefministro de Hungario, revenis al potenco en 2010 post 8 jaroj en opozicio. Post lia reveno al potenco, li komencis efektivigi diversajn rimedojn kiuj pliigis la potencon de la registaro kaj malfortigis la limigojn kaj ekvilibrojn kiuj limigas lian funkciadon. La ŝanĝoj estis faritaj iom post iom, sed rezultigis malobservon de demokratiaj principoj kiel ekzemple egaleco, sinesprimlibereco kaj religio, apartigo de potencoj kaj homaj rajtoj.
En 2018, la registaro de Orban aprobis serion da leĝoj kiuj ebligas preteriri la juran sistemon de la lando, kaj doni ampleksajn potencojn al la Justicministro, per kiuj la registaro povas interveni pli direkte en ŝtataj komercoj kaj la balotsistemo. La homrajtaj organizaĵoj en Hungario asertis, ke tio estas leĝoj, kiuj plifortigas la centraliziĝon en la lando, subfosas la disigon de potencoj kaj ebligas politikan intervenon de la registaro. Protesta marŝo daŭranta plurajn tagojn okazis en Budapeŝto, kun partopreno de dekmiloj da manifestaciantoj. En la manifestacio aŭdiĝis protestaj ĉantoj de "Vik-te-Tor", kunigo de la nomo "Victor" kaj "Diktatoro". En 2022, la Eŭropa Parlamento anoncis, ke Hungario ne plu estas konsiderata kiel demokratio.
Pollando redakti
Amnestio Internacia kritikas Pollandon por subfosi la sendependecon de la juĝistaro kaj por uzi krimajn akuzojn por redukti parolliberecon. Ĝi ankaŭ akuzis la aŭtoritatojn je malobservado de la kunvenlibereco, malobservado de la rajtoj de virinoj (rajto je aborto) kaj malobservado de la rajtoj de GLAT-homoj.
Israelo redakti
Verŝajne laŭ la modelo de reĝimŝanĝo (mempuĉo) al malliberala demokratio, kiu estis efektivigita en Hungario kaj Pollando ankaŭ la israela registaro de Netanyahu provas malfortigi la sendependencon de la juĝistaro, kaj tiel centralizi la potencon de la ekzekutivo. Multaj organizaĵoj de la socia sektoro luktas kontraŭ tio. [9][10][11][12][13]
Kritikoj redakti
Diversaj kritikoj estas direktitaj kontraŭ kelkaj el la homarajtaj organizaĵoj, plejparte koncerne hipokritecon kaj politikan antaŭjuĝon.
- Homaj rajtoj organizaĵoj povas agi kaj kontroli la konservadon de homaj rajtoj, ĉefe en demokrataj landoj. En diktatoraj landoj, homaj-rajtoj-organizaĵoj ne povas agi pro timo, ke la sekreta polico arestos ilin, kaj tial ili ne povas raporti propraokule pri malobservo de homaj rajtoj kaj abomenaĵoj, kiuj okazas en ĉi tiuj landoj. La rezulto de tiu ĉi situacio estas, ke la internaciaj organizaĵoj pri homaj rajtoj direktas la plej grandan parton de sia kritiko al demokrataj landoj kaj al la maljustaĵoj, kiujn ili faras, dum la diktatoraj landoj, kiuj faras maljustaĵojn sur pli granda skalo, apenaŭ aperas en la recenzoj aŭ raportoj de la organizaĵoj pri homaj rajtoj.
- Politika biaso: Estas aserto ke kelkaj internaciaj homaj-rajtoj-organizaĵoj estas politike partiaj kontraŭ potencoj, specife Israelo kaj Usono. La kritikistoj citas la ekzemplon de Internacia Amnestio, kiu ekzemple publikigis multe pli da raportoj kontraŭ Israelo (pri la Israel-okupaciataj teritorioj) ol raportoj pri la etna purigado en Darfuro, Sudano aŭ la Kamboĝa Genocido.
- Neprecizecoj kaj trompoj: Kontraŭ kelkaj homrajtaj organizaĵoj estas kritiko, ke ili prezentas falsitajn datumojn kaj raportojn plenajn de eraroj, foje por servi politikan tagordon.
- Ekspluatado fare de radikalaj grupoj kaj eĉ teroristaj organizaĵoj: kontraŭ la homaj-rajtoj-organizaĵoj oni asertas, ke ili estas ekspluatataj kaj foje kunlaboras kun radikalaj grupoj kaj terorismaj organizaĵoj, ĉefe kadre de la lukto por detrui la ŝtaton, kaj ĉi tio per kampanjo de mallegitimigo kaj kondamno de militagoj kontraŭ terorismo kaj memdefendo faritaj de la ŝtato.
Referencoj redakti
- ↑ Brett, Rachel, The Role and Limits of Human Rights NGOs at the United Nations, in, Beetham, David, Politics and human rights, The Political Studies Association, Blackwell Publishers, Oxford, 1995, p.97
- ↑ Thomas, Clive S., Research guide to United States and international interest groups, Praeger Publishers, Westport, 2004, p.272
- ↑ Lindblom, Anna-Karin, Non-governmental organisations in international law, Cambridge University Press, New York, 2005, p.52
- ↑ Human Rights Defenders — EU support
- ↑ http://appg-humanrights.org.uk/
- ↑ Avaaz.org, DEMOCRACY FOR ZIMBABWE!
- ↑ "Iran Protests: at Least 448 People Killed". Iran Human Rights. la 29an de novembro 2022.
- ↑ Världen (La Mondo): Defendantoj de homaj rajtoj estas pli vundeblej laŭ Amnesty International, 16an de majo 2017 (svede). Legite la 3an de julio 2017. Arkivita la 3an de julio 2017 Prenite el la Wayback Machine .
- ↑ Friedman, Thomas L., "Netanyahu's Judicial Coup Could Destroy His Start-Up Nation", The New York Times, February 14, 2023.
- ↑ A Coup d'État in Israel? : The Bitter Harvest of Colonialism (angle) (2023-03-27). Alirita 2023-08-01.
- ↑ Harari, Yuval Noah, "This Is Definitely a Coup. Israel Is on Its Way to Becoming a Dictatorship", Haaretz, March 9, 2023. (angle)
- ↑ Freedland, Jonathan, "Netanyahu is leading a coup against his own country. But the threat is not only to Israel", The Guardian, 2023-03-31. (en-GB)
- ↑ . 30,000 march in Tel Aviv against 'coup d'état' Levin judicial reform (en-US) (January 8, 2023). Arkivita el la originalo je January 8, 2023. Alirita 2023-08-01.