Raymond Schwartz

Raymond SCHWARTZ [reMON ŜVARC], en esperanto Rajmondo ŜVARCO (naskiĝis la 8-an de aprilo 1894 en Metz, mortis la 14-an de majo 1973 en Parizo) estis franca bankoficisto kaj esperanto-verkisto.

Raymond Schwartz
Raymond Schwartz rolante en Angoroj
Persona informo
Naskonomo	Alfred Raymond Schwartz
Naskiĝo	8-an de aprilo 1894 (1894-04-08) en Metz
Morto	14-an de majo 1973 (1973-05-14) (79-jaraĝa) en Parizo
Lingvoj	Esperanto • franca
Nacieco	franco
Ŝtataneco	Francio
Subskribo
Familio
Edz(in)o	Marguerite Schwartz
Okupo
Okupo	poeto bankisto esperantisto verkisto tradukisto
Esperanto
Verkis en Esperanto	*Verdkata Testamento (1926) (poemaro) Prozo Ridetanta (1928) Anni kaj Montmartre (1930) (romaneto) La Stranga Butiko (1931) (poemaro) La ĝoja podio (1949) Kiel akvo de l' rivero (1963) (romano) Ne kiel Meier! (1964) ... kun siaspeca spico! (1971) Vole ... Novele (1971) (novelaro)

Li naskiĝis en Metz, lorena urbo tiam germana, sed en franclingva familio. Li ricevis bonegan edukadon kaj ne nur flue parolis la francan kaj la germanan, sed ankaŭ lernis la latinan kaj la grekan; tre frue li esperantistiĝis kaj revis pri paca estonteco danke al Esperanto. La unua mondmilito estis por li, kiu estis enarmeigita kaj devis batali sur la orienta fronto, terura seniluziiĝo. Post la milito li ne restis en Metz, denove franca, sed elmigris al Parizo, kie li laboris kaj fine emeritiĝis kiel kundirektoro de grava banko. Havante ian duoblan vizaĝon, li estis serioza kaj kompetenta homo en sia profesio, kaj samtempe ludis en Esperantistaj kabaredoj, kie li kreis multe da skeĉoj, tiel ke multe da Esperantistoj, kiuj lin nur supraĵe konis, lin imagis ĝoja drinkemulo.

Liaj skeĉoj kaj liaj libroj estas ege amuzaj kaj spritaj, sed ne ĉiam tre prudaj. Je la komenco de «Duoncento da fraŭlinoj» en Kun siaspeca spico:

Jen estis fraŭlin' en Parizo;

ŝi dormis sen noktoĉemizo,

feliĉe ŝi havis

- Kaj tio min ravis -

piĵamon en mia valizo.

Pliaj amuzaj poemoj plume de li estas La Diversaj Aĝoj de l' Homo kaj Liriko kaj Praktiko.

Lia romano Kiel akvo de l' rivero (1963) estas unu el la plej longaj kaj bontaksataj romanoj en Esperanto.

En Parizo Schwartz gvidis la kabaredojn: Verda Kato (1920 - 1926), Bolanta kaldrono (1936 - 1939), Tri koboldoj (1949 - 1956). Li redaktis la ĵurnalon La Pirato kaj kontribuis per humuraĵoj interalie al la Sennacieca Revuo.

Kiel akvo de l' rivero

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kiel akvo de l' rivero.

Raymond Schwartz estis multe pli sentema, ol oni kredis, kaj lia humura masko eble utilis por kaŝi lian vundiĝemon. Pripensiga estas unu el liaj aforismoj: «Post riparo aĵo ne plu estas kiel antaŭe. Ankaŭ ne la amikeco.» Sed oni malinklinas konfidi sin al homoj ne kapablaj kompreni, kaj dum lia junaĝo Raymond Schwartz, kiu same amis la francan kulturon kiel la germanan, multe suferis pro la milito. Vidinte ambaŭflanke de la landlimo tro da Esperantistoj, kiuj forĵetis sian universalisman idealon kaj fariĝis ardaj patriotoj, li ne plu kredis je la sennacieco kaj poste ĉiam rifuzis aliĝi al SAT, kvankam li ĉiujare kontribuis al Sennacieca Revuo per sia artikolo «Laŭ mia ridpunkto».

Ne volante verki sian aŭtobiografion, li rakontas la historion de juna Franco, kiu estas scivolema pri la germana kulturo. Li iras al Berlino, trovas tie multe da amikoj kaj enamiĝas al berlina junulino. Finfine, post unu jaro li sentas sin tute hejma en tiu urbo. Li sin rigardas preskaŭ Germano. Subite ekokazas la milito, tuj la amikoj fuĝas de li, oni lin rigardas kiel malamikon. Li sukcesas pasi al Francujo, lasante post si la duonon de si mem. Iuj opinias, ke se tiu romano povus esti legata de Alzac-Lorenanoj, ili tuj komprenus lin. Sed Schwartz ne tradukis ĝin, kaj tiun elekton respektis lia familio.

La Stranga Butiko

• La Stranga Butiko. Eld. la aŭtoro, 1931

„ Ni malfermu la libron de Schwarz ĉe la fina paĝo de la libro. Ni tie legas, ke la aŭtoro, ĉe la apero de ĉiu verko sia ricevas krom la konsiloj de oficialaj kritikantoj, ankaŭ la konsilojn de nekonata kliento. Malgraŭ tiuj kritikoj subskribitaj kaj anonimaj, Schvvarz restas en ĉiuj siaj libroj, la sama. Kaj pri tio ĝojos certe ĉiuj, kiuj ŝatas optimismon kaj bonhumoron. Estas certe, ĉar li tion scias, ke Raymond Schwarz nun denove malfermis butikon ĉe angulo de la stratoj jus cititaj, la strato Optimismo kaj Bonhumoro, kontraŭ la konata statuo de la Granda Krizo, de tiu Granda Krizo, kiu malhelpas tiom da sukcesoj, kaj kiu forrabis ĉe multaj, ankaŭ en la Esperantistaro, la gajan viglecon. Ni estu dankemaj al la aŭtoro, ĉar li enportas, kun sia libro, iom da gajeco en la dornojn. Ni ne pli detale priparolu la libron. Schwarz estas eble el ĉiuj Esperantaj verkistoj, tiu, kiu plej facile povus preterlasi la kritikon, ĉu ĝi estas favora ĉu malfavora. Diru ni, ke la libro estas plena, krom ridigaj poezietoj, je ironiplenaj desegnaĵoj de karikaturisto, kies nomo estas kunmetaĵo el la granda nomo de la aŭtoro kaj tiu de la ĵus eksiĝinta ĉefministro deFrancujo. Gratuloj ankaŭ do al Raymond Laval. ” — Belga esperantisto n195 (apr-maj 1932)

„ Dank’ al feliĉa kaj laŭdinda iniciato de DanskEsperanto-Forlag,jen denove nia kar-memora Schwartz kun sia fabele riĉa sprito kaj sia petola bonhumoro. Relegi la burleskajn poemojn de Verdkata Testamento kaj de La Stranga Butiko konvinkas nin pri la enormaj kapabloj de Esperanto, pli ol mil teoriaj studoj. Kiel prave diras Haupenthal en sia enkonduko, "en la arto de la vortludado, de la delikataj aludoj kaj sen finaj malkovroj, Schwartz restis originala kaj neelĉerpeb la ĝisfine". La Verdkata Testamento , kune kun La Stranga Butiko, de la sama aŭtoro kaj reeldonitaj de la sama eldonejo DanskEsperant-Forlag, akompanu vin kiel plej distraj amikoj en via somera ferio. Vi ne bedaŭros la elekton. F. de Diego. Boletín n210 (jul 1975) ”

Ne Kiel Meier!

• Ne Kiel Meier! Invito al revizio de niaj konceptoj pri la konjugacio en Esperanto. Eld. Unuiĝo Franca por Esperanto. Parizo, 1964?

„ La «ĉiutaga pano» de la kristana ĉefpreĝo fariĝas la «ĉiutaga fiŝo» ĉe la skimoj, la «ĉiutaga rizo» ĉe la japanoj ktp, ĉar la pano ne ĉie estas dieta bazo, dum ĉiulatitudaj homoj ja «ĉiutage manĝas». La ellerno de nova lingvo postulas la kapablon analizi la gepatran lingvon kaj reformuli en la nova la esprimotajn konceptojn. Inter du lingvoj, kiuj ajn ili estu, ne ekzistas la ebleco de laŭvorta paŭsado, des malpli de fraza aŭ pli longa laŭvortigo. Tial, kiam hispano de Tenerife skribis al sia gastigota sveda korespondamiko: «Mi atendos vin sur la risorto», anstataŭ: «Mi atendos vin sur la kajo», li nur povis primirigi sian gaston pro la neniel komprenebla atendejo; la mistifikaĵo ŝuldiĝis al la fakto, ke risorto kaj kajo estas hispane muelle, kiel juro kaj leĝo estas angle law, ktp. Nu, similan misaĵon kulpis parto de la germanlingvuloj kaj ĉi ties imitantoj konceme la signifon de niaj participoj -ata kaj -ita, ĉar ili ne konsciis, ke, anstataŭ paŭsi la 'logikon’ de siaj lingvoj, ili devis unue enprofundiĝi en la spiriton de Esperanto, severe esplori la praktikadon de Zamenhof kaj, surbaze de tiuj esploroj, starigi la veran signifon de la participoj laŭ la principoj kaj ekzemploj de la Fundamento kaj de la zamenhofa tradicio. Unu el la unuaj, kiuj paŭsis la ĝermanan sistemon, jam en 1891, estis Ludwig Emil Meier; sed baldaŭ Zamenhof mem, tute eksplicite, malrekomendis tiun interpreton. Nun, post la Simpozio p ri -ata /-ita kaj koneksaĵoj, Raymond Schwartz restarigis la demandon kaj reformulis la korektecon kaj konsekvencecon, la absolute senmankan logikecon de la zamenhofa tradicio, surbaze de la Fundamento , en unu el la plej brilaj, klaraj kaj nekontesteblaj analizadoj de la konjugacio de Esperanto ĝis nun aperintaj. Schwartz frontis la demandon tute senantaŭjuĝe, deirante de la sistemo mem de la lingvo tia, kia ĝi estas, kaj ne kiel ĝi devus esti laŭ alilingvaj idiomaĵoj. Li trovis, ke estas multaj, tre multaj kazoj, kiam la malobeado al la Fundamento kaj al la zamenhofa tradicio estigas gravajn konfuzaĵojn kaj povas konduki al vere danĝeraj absurdoj. Pruve li citas tekston el la traduko de la Nova Testamento, kiun estas aperiganta «Espero Katolika», kie la germanisma palisado de la participoj dirigis al Sankta Mateo religian herezaĵon, aŭ, minimume, ŝokegan neeblaĵon. Tion Schwarta titolas «la malbona ekzemplo», kaj la eseo finiĝas per la jenaj vortoj: «La Evangelioj laŭ Meier ne estas en Esperanto de D-ro Zamenhof. Kun tia Esperanto ni ne solidariĝas. La Zamenhofa Esperanto estas kaj restas unueca tutaĵo». Plezure mi citus surprize lumajn klarigojn kaj prezentojn de la temo, sed mi devas rezigne kontentiĝi per nur kelkaj elpinĉoj, nome: «Ne estas dubo, ke Zamenhof aljuĝis al sia verkaro la valoron de praktika gramatiko» (p. 13); «La bazo por la korekta uzo de la kunmetitaj formoj estas la ĝusta kompreno de la participoj» (p. 20); «La participoj havas neniun influon sur la konjugacian tempon» (p. 21); «La Esperanta konjugacio havas nur tri tempojn: -as, -is, -os. Ĉiujn relativajn tempojn interne de la tri absolutaj tempoj oni montras per eksterkonjugaciaj precizigoj. Sen escepto !» (p. 33); ktp. Sed en mallonga recenzo ne povas esti resumita tiu densa, bone pripensita kaj stile belega studaĵo, kiun mi entuziasme, admire kaj kun plenkora danko al la aŭtoro rekomendegas al ĉiuj esperantistoj, kiuj respektas sian lingvon, volas ĝin unueca kaj deziras neriproĉeblan manieron ĝin klarige defendi en tiu konkreta punkto. ” — J. REGULO

Kun Siaspeca spico

• Kun Siaspeca spico. Prozaj kaj versas humuroĵajoj. Eld. Stafeto, La Laguna. 1971.

„ Jen, kolektitaj el diversaj epokoj, granda riĉo humura naskinta el la nebridebla kaj fekunda imago de nia bedaŭrata Schwartz. Kiam ni ridas super la amuzaj paĝoj de ĉi tiu trezora libro, nia rido estas pure Esperanta, ĉar nur Esperanto povas ĝin provoki: ja, ne malgranda privilegio, se ni komparas nin kun la ne esperantistoj, ĉar Kun siaspeca spico estas absolute netradukebla al ĉiuj ceteraj lingvoj! Schwartz estas majstro de la vortoludoj, de la amuzaj latentoj kuŝantaj sub la formala aspekto de la Esperantaj vortoj. Li dissekcas ilin kaj tiel kreas surprizajn, tute novajn asociadojn de ideoj, kiuj, kiel petole grimacantaj koboldoj, piruetas kun nerezistebla ĉarmo antaŭ niaj okuloj. Se la schwartzismo havas sian radikon en la pure franca sprito, tamen ĝia manifestiĝo en Esperanto estas profunde originala, ĉar ĝi devas baziĝi sur la semantikaj eblecoj de nia lingvo. Kvankam, kompreneble, Schwartz ne bezonas ĵongli per vortoj por brili kiel inspirita poeto kaj kiei ironia kaj talenta prozisto. Kion speciale laŭdi el lia libro? Ĉu la versojn de Intime inter ni? Ĉu la parton Duoncento da fraŭlinoj, kie li, inspirinte sin ĉe la angla Limerick, lasis neforgeseblajn specim enojn de tiu leĝera ĝenro? Ĉu la 20 kronikojn titolitajn Laŭ mia ...ridpunkto, sinsekve aperintajn dum 20 jaroj en Sennacieca Revuo? Ne, nenio estas speciale menciinda, ĉar ĉio meritas apartan laŭdon kaj rekomendon. Legu nepre ĉi tiun libron. Kaj kiam vi finos ridi —ĉar bedaŭrinde ĉi tiu libro havas ankaŭ finon— vi eksentos impreson de fiero, ĉar vi konstatos denove kiel viva, kiel elasta, kiel subtila kaj kapabla povas esti nia lingvo, kiam ĝin manipulas majstro, kia estis Schwartz. ” — F. de Diego. Boletín n203 (maj 1974)

El Enciklopedio de Esperanto

		Ĉi tiu teksto estas prenita el la Enciklopedio de Esperanto 1934. Vi povas plibonigi ĝin per vikiigo kaj aktualigo de la enhavo. Kiam la origina teksto estos sufiĉe vikiigita kaj aktualigita, forigu ĉi tiun kadron, kaj anstataŭe enmetu la ŝablonon EdE en la artikolon.
Raymond SCHWARTZ (ŝvarc), franco, bankoficisto. Nask. 8 apr. 1894 en Metz. Tie li fondis en 1913 EG „Amika Rondo“. Ekde 1920 li gvidis dum kelkaj jaroj la faman E-an kabareton „Verda Kato“ en Parizo. E 1932 ĉefred. de la „Gazeto de la XXIV. Kongreso“. Li publikigis rimaĵojn jam en 1912 (en „Tutmonda Espero“ kaj post la milito poemojn kaj artikolojn en diversaj gazetoj, precipe en L. M. Ekde 1933 li redaktas la monatan spritgazeton, „La Pirato“. En S. la E-a mondo trovis sian humoriston, kiu la tro verdajn flankojn de la movado scias mirinde eklumigi per sia buba spegulpeceto. En la Pirato li estas vere la „terura infano“ de la E-a familio: nenio restas kaŝita antaŭ li kaj nenion li indulgas, kiu aŭ kio estas inda je grimaco aŭ pinĉo. Sed pinĉante per moko, samtempe li tiklas per sprito, tiel ke la pinĉito mem devas ridi anstataŭ indigni - Liaj versaj verkoj “Verdkata Testamento“ (1926) kaj „La Stranga Butiko“ (1931), estas plenaj de la sukaj fruktoj de lia kurioza fantazio: kanzonoj laŭ kabareta stilo, ironia prezento de strangaj tipoj verdaj kaj neverdaj, akre trafaj kaj milde pikaj observoj, spritaj vortludoj. Ĉio ĉi, prezentita per perfekta verstekniko, montras lin kiel simpatian bohemon, kiu havas tre sanan racion, grandan ĝukapablon pri la etaj ĝojoj de l' vivo, kompreneman ridon pri ĉiu homa malforto, sanan ironion pri ĉio gravmiena kaj hipokrita. La samaj kvalitoj distingas liajn prozajn skizojn, aperintaj en la „Prozo ridetanta“ (1928). Lia mallonga romano: „Anni kaj Montmartre“, rakontinta la danĝerajn aventurojn de naiva germana knabino en Parizo, estas unu el niaj plej plezure legeblaj originalaĵoj. En ĝi mankas ĉiu sentimentala siropo aŭ gravmiena moralprediko kaj la akre trafa karakterizo, simpla, natura prezentmaniero kaj interesa templekto ĝin faras vere eta ĉefverko. Aparta valoro de la libro estas ĝia stilo: kerne E-a, facilflua, natura, plena de surprize vidigaj bildoj kaj ĉarma familiareco.

Listo de verkoj

• Verdkata Testamento (1926) (poemaro)
• Prozo Ridetanta (1928)
• Anni kaj Montmartre (1930) (romaneto)
• La Stranga Butiko (1931) (poemaro)
• La Ĝoja Podio (1949)
• Kiel akvo de l' rivero (1963) (romano)
• Ne kiel Meier! (1964)
• ... kun siaspeca spico! (1971)
• Vole ... Novele (1971) (novelaro)

Bibliografio

• Bernard, Roger 1973 : Adiaŭ Raymond Schwartz, Esperanto, 810 (6), p. 104-105

Eksteraj ligiloj

Trovu « Raymond Schwartz » inter la Vizaĝoj de homoj rilataj al la ideo «Internacia Lingvo»

• La Rido kaj Vervo de Raymond Schwartz
• Pliaj rete legeblaj verkoj
• Mallonga vivhistorio kaj bibliografio (el Retarkivo 2009)
• Heliko Recepto ;-) Arkivigite je 2007-09-13 per la retarkivo Wayback Machine
• Verkoj de kaj pri Raymond Schwartz en la Kolekto por Planlingvoj kaj Esperantomuzeo Arkivigite je 2007-12-21 per la retarkivo Wayback Machine
• Biografio kaj la rakonto "Nelojale"
• Voĉlegita versio de la libroj Verdkata Testamento kaj La Stranga Butiko de Raymond Schwartz estas disponeblaj en la Stano-aŭskultejo de la Germana Esperanto-Biblioteko en Aalen.