Sun Jatsen
SUN Yatsen aŭ SUN Yat-sen aŭ SUN Jatsen kaj SUN Jacen inter aliaj literumoj kaj nomoj (naskiĝis la 12-an de novembro 1866 en Ĵongŝan, provinco Kuangtung, Ĉinio, mortis la 12-an de marto 1925 en Pekino)[1][2][3] estis ĉina politikisto, kuracisto, kaj politika filozofo kiu servis kiel la unua provizora prezidento de la Ĉina Respubliko (1911–12) kaj la unua estis gvidanto de la ĉina Kuomintang (Naciisma Partio de Ĉinio). Li estis nomita la "Patro de la Nacio" en Respubliko Ĉinio kaj la "Pioniro de la Revolucio" en la Popola Respubliko Ĉinio pro sia ŝlosila rolo en la renverso de la Qing dinastio dum la Xinhai Revolucio de 1911. Sun estas unika inter la ĉinaj estroj de la 20-a jarcento ĉar li estis amplekse respektita kaj de la Komunista Partio de Ĉinio en Kontinenta Ĉinio kaj de la Naciisma Partio en Tajvano.[4]
Sun estas konsiderata unu el la plej grandaj estroj de moderna Ĉinio, sed lia politika vivo estis konstanta luktado kaj ofta ekzilo. Post la sukceso de la revolucio en 1911, li tuj rezignis kiel prezidanto de la ĵus fondita Respubliko Ĉinio kaj lasis la postenon al Ĝuan Ŝikai. Li tuj iris al ekzilo en Japanion pro sekureco, sed revenis kaj trafis revolucian registaron en Suda Ĉinio, kiel defio al la militsenjoroj kiuj kontrolis multon de la lando. En 1923, li invitis reprezentantojn de la Komunista Internacio al Kantono (Gŭangdongo) por reorganizi sian partion kaj formi rompiĝeman aliancon kun la Komunista Partio de Ĉinio. Li ne vivos por vidi sian partion unuigi la landon sub regado de sia sukcedanto, Ĉiang Kai-ŝek, en la Norda Ekspedicio. Li mortis en Pekino pro vezik-kancero en 1925.[5]
La ĉefa heredo de Sun estas lia politika filozofio konata kiel la Tri Principoj de la Popolo: Mínzú (民族主義 Mínzúzhǔyì) aŭ naciismo (sendependigo el la eksterlanda dominado), Mínquán (民權主義 Mínquánzhǔyì) aŭ "popolrajtoj" (foje tradukita kiel "demokratio"), kaj Mínshēng (民生主義 Mínshēngzhǔyì) aŭ popolelteno (foje tradukita kiel "komunumismo" aŭ "bonfarismo").[6][7][8]
Juna epoko
redaktiLi naskiĝis en malriĉa familio en Sud-Ĉinio. Kiel Sun Te-ming li naskiĝis la 12an de Novembro 1866 al Sun Daĉeng kaj Sinjorino Yang.[3] Lia naskoloko estis vilaĝo Kuiheng, Kantono Ĵongŝan (nune Ĵongŝan-urbo), en Kantona Provinco (nune Gŭangdongo).[3] Li havis kulturan devenon el subgrupoj Hakka[9][10] kaj Kantona. Lia patro posedis malmultan teron kaj laboris kiel tajloro en Makao kaj kiel taglaboristo kaj kiel portisto.[11]
Post lia bazinstruado, lia frato (Sun Mei) kunportis lin al Honolulu en 1879 (la frato jam pli frue estis elmigrinta kaj laboris kiel laboristo sur Havajo).[12][13][14][15] Tie li vivis komforte kaj renkontis li unuafoje la okcidentan kulturon. Estante 10-jaraĝa, jam en Havajo, Sun ekinstruiĝis.[2] Li iris al mezlernejo ankaŭ en Havajo.[16] kaj tie li ankaŭ renkontiĝis kun sia amiko Lu Haodong.[2] Estante 13-jaraĝa en 1878, ricevinte kelkajn jarojn de loka lernado, Sun ekloĝis kun sia pli aĝa frato, Sun Mei (孫眉) en Honolulu.[2] Sun Mei financis la edukadon de Sun Yat-sen kaj estis poste grava kontribuanto por la renverso de Manĉuoj (Qing dinastio).[12][13][14][15]
Li vizitis 3 jarojn la britan misilernejon, poste unu jaron la usonan Oahu College. Dum sia restado en Honolulu, Sun Jat-sen lernis unue en la lernejo ʻIolani School, kie li studis anglan, britan historion, matematikon, sciencon, kaj kristanismon.[2] Kvankam li dekomence li nekapablis paroli angle, Sun Jat-sen tuj eklernis la lingvon, ricevis premion pro akademia atingo el la reĝo David Kalākaua, kaj gradiĝis en 1882.[17] Li poste lernis en la Oahu College (nune konata kiel Punahou School) dum unu semestro.[2][18] En 1883, ĉar al lia frato ne plaĉis, ke Sun alproksimiĝas al la kristanismo, Sun en 1883 estis resendita al la naskiĝvilaĝo.[2]
Kiam li revenis en Ĉinion en 1883 estante 17-jaraĝa, Sun renkontiĝis kun sia deinfaneca amiko Lu Haodong denove en Beijidian (北極殿), templo en Kuiheng.[2] Ili vidis multajn lokanojn adorantajn Beiji (laŭvorte Norda Poluso) Imperiestro-Dio en la templo kaj sentis sin malkontentaj kun iliaj antikvaj popolmedicinaj metodoj.[2] La duopo rompis la figuron, kio starigis la koleron de lokanoj, pro kio ili devis fuĝi al Hongkongo.[2][19][20] Alveninte tie en Novembro 1883, li studis en Dioceza Hejmo kaj Orfejo ĉe la Orienta Strato (nune Diocesan Boys' School),[21][22] kaj el 15a de Aprilo 1884 ĝis gradiĝo en 1886, li plulernis en Centra Lernejo de la Registaro ĉe Gough Street (konata pli poste kiel Queen's College, nome Reĝina Lernejo).[23][24]
Tiutempe li edziĝis al Lu Mu-ĉen (1867–1952). El tiu geedzeco naskiĝis unu filo kaj du filinoj. Usona misiisto baptis lin en 1884 aŭ 1885. Post nova vizito en Honolulo, li registris sin en 1886 en la Medicina Lernejo de la Kantona Hospitalo. En 1886, Sun studis medicinon en la Guangĵou Boji Hospitalo kun la kristana misiisto John Glasgow Kerr.[2]
Laŭ lia libro "Kidnapped in London," Sun en 1887 aŭdis pri la malfermo de la Hongkonga Lernejo de Medicino por Ĉinoj (antaŭaĵo de la Li Ka Ŝing Fakultato de Medicino de la Universitato de Hongkongo) kaj tuj decidis profiti el la "avantaĝoj kiujn ĝi proponis."[25] Finfine, li ricevis rajtigilon por kristana praktiko kiel kuracisto el tiu institucio en 1892.[2][26] Menciindas, ke el lia klaso de 12 studentoj, Sun estis unu el nur du lernantoj kiuj gradiĝis.[27][28][29]
Religiaj aferoj
redaktiEn la komenco de la 1880-aj jaroj, Sun Mei estis sendinta sian fraton al la Lernejo ʻIolani, kiu estis sub la superrigardo de la Eklezio de Havajo kaj regita de anglikana prelato, Alfred Willis, en kiu la lingvo de instruado estis angla. En la lernejo, la juna Sun ekkontaktis kun kristanismo. En sia verko, Schriffin spekulativis, ke kristanismo havis grandan influon en la futura politika kariero de Sun.[30]
Sun estis poste baptigita en Hongkongo (la 4an de Majo 1884) fare de la reverendo Charles Robert Hager[31][32][33] usona misiisto de la Kongregaciisma Eklezio de Usono (Usona Stabanero de Komisionanoj por Eksterlandaj Misioj) okazigante la malkontenton de sia frato. Ankaŭ la pastrestro disvolvis amikecon kun Sun.[34][35] Sun partoprenis en la To Cai Preĝejo (道濟會堂), fondita de la Londona Misiista Societo en 1888,[36] dum li studis Okcidentan Medicinon en la Hongkonga Lernejo de Medicino por Ĉinoj. Sun dekomence imagis revolucion similan al tiu de la savmisio de Kristana Eklezio. Lia konverto al Kristanismo estis rilata al liaj revoluciaj idealoj kaj kuraĝigis lin al antaŭeniro.[37]
Politikaj aferoj
redakti
Dum la ribelo de la Qing-dinastio ĉirkaŭ 1888, Sun estis en Hongkongo kun grupo de revoluciaj pensuloj, kromnomitaj la Kvar Banditoj, en la Hongkonga Lernejo de Medicino por Ĉinoj.[38] Sun, kiu pli kaj pli ekhavis frustracian senton kontraŭ la konservativa Qing registaro kaj ĝia malakcepto adopti sciaron el la pli teknologie antaŭenirintaj landoj, lasis sian medicinan praktikon por dediĉi sian tempon al transformado de Ĉinio.
En 1891, Sun renkontiĝis kun revoluciaj amikoj en Hongkongo kiel Jeung Ku-ŭan kiu estis la estro kaj fondinto de la Furen Literatura Societo aŭ Ĉinpatriota Reciproka Plibonigasocio.[39] Tiu grupo estis disvastigante la ideon renversi la Qing. Sun Jatsen indignis pri subpremado de Ĉinio fare de la pli evoluintaj landoj. Li translokiĝis norden en 1894 – interrompante la kuracistan praktikadon – kaj ekpolitikumis. Li verkis longan leteron (8 000 karaktra) al Li Hung-ĉangnak, ĉefguberniestro de Po Hai, en kiu li skizis, kiel povus Ĉinio denove fortiĝi.[40][41][42] Sun veturis al Tjanĝino por persone prezenti la peticion al Li sed li eĉ ne estis rekte aŭdita.[43] Li-n ne interesis la proponoj de Sun, nur iom instigis lin la agrikulturaj planoj pri silkraŭp-bredado. Post tiu afero, Sun turniĝis tute al revolucio. Sun revenis al Honoluluo kaj tie fondis la Asocion de Revivigo de la Ĉina Socio (Hsing-Ĉung hui) cele al revoluciigo de la Ĉinia prospereco. Ĝin formis nur malaltgradaj oficistoj, kamparanoj, metiistoj el la provinco Kuangtang, kaj ĝenerale ĉinaj elmigrintoj, speciale el la pli malaltaj sociaj klasoj. Sammonate en 1894, la Furen Literatura Societo kuniĝis kun la hongkonga filio de la Revivĉina Societo,[39] kies sekretario Sun iĝis dum Jeung Ku-ŭan iĝis estro kiel prezidanto.[44] Ili maskis sian agadon en Hongkongo sub la funkciado de negoco kun la nomo "Kuen Hang Klubo"[45]:90 (乾亨行).[46]
Sekto "Ĉiel-Tera Societo" konata kiel Tiandihui funkciis dum longa tempo.[47] Tiu grupo estis referencata ankaŭ kiel la "tri kunlaboraj organizoj," kaj ankaŭ kiel la triadoj.[47] Sun uzis tiun grupon ĉefe por helpi siajn eksterlandajn veturojn por akiri plian financan kaj rimedan apogon por sia revolucio.[47]
Elmigreja epoko
redaktiLa ĉina-japana milito (1894–95) finiĝis per malvenko kaj depresio de Ĉinio. Sun veturis en 1895 al Honkongo por organizi ribelon en Kantono. Post kiam li fiaskis, li fuĝis el Ĉinio kaj restis eksterlande dum 16 jaroj. Oni arestis lin en 1896 kaj li estis kaptita dum 13 tagoj en la londona ambasadejo de Ĉinio. La ambasadejo volis lin veturigi al Ĉinio, sed Sun sukcese konvinkis britan dungiton de la ambasadejo kaj tiel li informis je James Cantlie, iaman dekanon de la Hongkonga Medicinscienca Universitato. La brita eksterafera ministerio protestis kaj oni liberigis Sun-on. La incidento havis grandan gazetaran eĥon kaj tio helpis politikan vojon de Sun.
Plimulton de la postsekvaj 8 monatoj, li pasigis en leghalo de la British Museum, poste vojaĝis tra Kanado al Japanio, kie li alvenis julie de 1897. Tie li konatiĝis kun kalandoro Miyazaki Torazu, kiu aŭdis pri la skandalo en Londono kaj emis helpi politikan karieron de Sun. Miyazaki Torazu konatigis lin al multaj influhavaj personoj, kiuj donis politikan kaj materialan helpon por la ĉina politikisto.
Li partoprenis dum tumultoj de 1900 en sekretaj agadoj, kiujn direktis brita guberniestro de Honkongo, Sir Henry Blake kaj la grava ĉino Ho Kai. Ili volis konvinki je Li Hung-chang pri disiĝo de la Ch'ing-imperio kaj elvoko de regiona sendependeco. Laŭ invito de konatuloj de Li, Sun veturis al Honkongo, sed li flaris kaptilon kaj ne elŝipiĝis. Lin reprezentis dum la interparolo Miyazaki kaj du aliaj japanoj.
Fondo de la Alianca Asocio
redaktiLa jaro 1903 estis grava por Sun, ĉar ekde tiam liaj sekvantoj alvenis el la edukita socitavolo. La turnopunkton kaŭzis du faktoj: subenfalo de dinastio Ch'ing kaj efika propagando de Liang Ch'i-ch'ao. La reformisma Liang fuĝis ankoraŭ en 1898 al Japanio, kie li fondis ĉinan presejon kaj eldonejon, kiuj iĝis tuj sukcesaj. Liang ĉiam agadis kontraŭ la fakte direktanto, la patrina imperiestro, tiel malstabiligis la landon. Li proponis elirvojon per revolucio. Sun iĝis tre populara inter la ĉinaj studentoj studantaj eksterlande. Li organizis plurajn revoluciajn ĉelojn en Eŭropo (1904) kaj li gvidis en 1905 la revolucian Aliancan Asocion (T'ung-meng hui), fonditan en Tokio. En la sekvaj tri jaroj, eldonaĵo de la asocio (Min pao) faris efikan propagandon.
Pro la malkreskanta monfluo al la Alianca Asocio kaj daŭraj malsukcesoj, la membroj seniluziiĝis. Sun estis forigita el Japanio (1907), oni malpermesis por li veturon al Hindoĉinio, Honkongo.
Li veturis dum unu jaro en Eŭropo kaj Usono kaj en junio de 1910 revenis al Azio, kie li kaj konatuloj decidis akiri potencon en Kantono. Kvankam ĉifoje li akiris grandan monsumon en Kanado kaj Usono, la kantona tumulto estis tuta fiasko.
La imperiestra kortego dumtempe instigis reformojn ekde 1901 (por reteni la potencon), sed la intelektularo trovis tion tro malrapida.
Revolucio en 1911 kaj postaj bataloj
redaktiEn 1911, la Ch'ing-registaro decidis ŝtatigi la fervojajn ĉefliniojn kaj per tio ekis konfliktojn inter la ŝtato kaj la lokaj potenculoj. Okazis tumultoj en Seĉuan, Vuhan kaj aliaj regionoj. La ribelo en Vuhan estis sukcesa kaj tio instigis aliajn regionojn por pluaj ribeloj.
Sun Jatsen tiutempe estis en usona Denver kaj revenis nur en decembro al Ŝanhajo. La komisiitoj en Nankino elektis lin provizora prezidento. Sun sciis, ke la sistemo estas malforta kaj interkonsentis kun iama ĉefkanceliero Jüan Si-kaj, al kiu la kortego donis plenpotencon. La 12-an de februaro 1912, abdikis la imperiestro, unu tagon poste eĉ ankaŭ Sun, kiun sekvis Jüan la 14-an en la prezidenta posteno.
En septembro de 1912, Jüan nomumis Sun fervojevoluiga ĉefdirektoro. Ilia kunlaboro interrompis, kiam mortis Sung Ĉiao-ĵen en marto de 1913 direktinto de Kuomintango. Tiam ekis nova revolucio, kiam Sun kaj Jüan kontraŭstaris unu la alian. Sun estis venkita kaj fuĝis al Japanio. Kvankam li ofertis grandajn koncesiojn por la japanoj, ne ricevis helpon.
Sun fremdigis multajn revoluciulojn, ĉar li pretendis pri ilia fidelĵuro. Oni atakis lin, kiam li edzinigis lian sekretariinon en novembro de 1914 (Sung Ĉing-ling), sed li tiam ankoraŭ ne divorcis de lia unua edzino.
Potenco de Jüan kolapsis 1916 pro interna kaj ekstera premo. Unu jaron poste, Sun iris de Ŝanghajo al Kuangtung por organizi movadon kontraŭ la ĉefministro Tuan Ch'i-jui. Oni elektis lin en julio generalisimo de la separatisma reĝimo. Li perdis apogon de loka estro Lu Jung-t'ing (meze de 1918) kaj tiel reiris al Ŝanhajo, post abdiko.
Ĉar li ne ricevis apogon de la okcidento kaj Japanio, li turnis sin al Rusio. Lin vizitis la soveta diplomato Adolf Joffe en 1922 kaj 1923 en Ŝanhajo. Dum la dua vizito, ili eldonis deklaron, ke la komunisma sistemo estas uzebla ankaŭ en Ĉinio, Rusio abdikas pri la ĉiniaj pretendoj kaj restas en Interna Mongolio. Aliflanke la Ĉina Komunista Partio decidis pri kunlaboro kun Kuomintang.
La reprezentanto de Komintern, Miĥail Borodin, alvenis en Kantono en oktobro de 1923 kaj baldaŭ akiris fidon de Sun. Komence de 1924, Sun traorganizis la Kuomintangon laŭ ekzemplo de la Soveta Komunista Partio kaj oni eĉ elektis tri komunistojn al la centra komitato kaj kreis Militaran Akademion. Li serie prelegis pri lia ideo, pri la tri popolaj principoj (naciismo, demokratio kaj popola bonstato) kaj nacia rekonstruo.
Sun Jatsen mortis en marto de 1925 pro kancero. Oni rezervis lian ĉerkon ĝis 1929 en templo de Hsi-shan, poste oni transportis ĝin al maŭzoleo de Nankino.
Vidu ankaŭ
redakti- Tri Popolaj Principoj
- Nacia Universitato Sun Jatsen en Tajvano
- estas ankaŭ Universitato Sun Jatsen (d) en Kantono, ĉefurbo de la provinco Gŭangdongo (Kantonio)
Referencoj
redakti- ↑ Steinberg, Jessica (10a de Februaro 2021). "China's century-old support for Zionism surfaces in letter". The Times of Israel. Alirita la 11an de Aŭgusto 2022.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 Singtao daily. Sabata eldono. 23a de Oktobro 2010. 特別策劃 section A18. Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition 民國之父.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 "Chronology of Dr. Sun Yat-sen". National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall. Arkivita el la originalo la 16an de Aprilo 2014. Alirita la 12an de Marto 2014.
- ↑ Tung, William L. (1968). The political institutions of modern China. Springer publishing. ISBN 978-9024705528. pp. 92, 106.
- ↑ (2a de Septembro 2016) “What did Sun Yat-sen really die of? A re-assessment of his illness and the cause of his death”, Chinese Journal of Cancer 35 (1), p. 81. doi:10.1186/s40880-016-0144-9.
- ↑ Three Principles of the People. Alirita 15a de Majo 2017 .
- ↑ Schoppa, Keith R. (2000). The Columbia Guide to Modern Chinese History. Columbia university press. (ISBN 978-0231500371). pp. 73, 165, 186.
- ↑ Sun, Yat-sen. (3a de Aŭgusto 1924) “三民主義：民生主義 第一講 [Three Principles of the People: People's living, Lecture 1]”, [1] (zh-Hant), p. 0129–0145. “我們國民黨提倡民生主義，已經有了二十多年，不講社會主義，祇講民生主義。社會主義和民生主義的範圍是甚麼關係呢？近來美國有一位馬克思的信徒威廉氏，深究馬克思的主義，見得自己同門互相紛爭，一定是馬克思學說還有不充分的地方，所以他便發表意見，說馬克思以物質為歷史的重心是不對的，社會問題才是歷史的重心；而社會問題中又以生存為重心，那才是合理。民生問題就是生存問題......”. Arkivigite je 2019-05-11 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ 浓浓乡情系中原—访孙中山先生孙女孙穗芳博士 Centrebenaĵa Nostalgia-Intervjuo kun Dro. Sun Suifang, nepino de Sun Jat-sen en ĉuna fare de 门杰丹 en retejo China News 4an de Decembro 2003 arkivita en [https://web.archive.org/web/20110708144937/http://www.chinanews.com/n/2003-12-04/26/376869.html la 8an de Julio 2011, Google-traduko el [2] al angla.
- ↑ (2009) “Did the Hakka Save China? Ethnicity, Identity, and Minority Status in China's Modern Transformation”, Headwaters 26 (3), p. 16.
- ↑ (1998) Sun Yat-sen. Stanford University Press. ISBN 978-0804740111.
- ↑ 12,0 12,1 Kubota, Gary, "Students from China study Sun Yat-sen on Maui", Star-Advertiser, 20a de Aŭgusto 2017.
- ↑ 13,0 13,1 KHON web staff. "Chinese government officials attend Sun Mei statue unveiling on Maui", KHON2, 3a de Junio 2013. Arkivigite je 2017-08-22 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ 14,0 14,1 Sun Yat-sen Memorial Park. Hawaii Guide. Alirita 21a de Aŭgusto 2017 .
- ↑ 15,0 15,1 Sun Yet Sen Park. Alirita 21a de Aŭgusto 2017 . [rompita ligilo]
- ↑ (2a de Januaro 2017) “Revisiting the Hawaiian Influence on the Political Thought of Sun Yat-sen”, The Journal of Pacific History 52 (1), p. 52–67. doi:10.1080/00223344.2017.1319128. 157738017.
- ↑ Dr. Sun Yat-Sen (class of 1882). retejo de ʻIolani School. Arkivita el la originalo je 20a de Julio 2011. Arkivigite je 2011-07-20 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ Brannon, John, "Chinatown park, statue honor Sun Yat-sen", 16a de Aŭgusto 2007.
- ↑ 基督教與近代中國革命起源:以孫中山為例 publikigita de Big5.chinanews.com:89 kaj alirita la 26an de Septembro 2011. Arkivita en [3] la 28an de Oktobro 2011
- ↑ 歷史與空間：基督教與近代中國革命的起源──以孫中山為例 – 香港文匯報 publikigita en Paper.wenweipo.com la 2an de Aprilo 2011 kaj alirita la 26an de Septembro 2011. Arkivita en [4] la 27an de Oktobro 2011
- ↑ Central and Western Heritage Trail. Arkivita el la originalo je 9a de Julio 2021. Alirita 6a de Julio 2021 . Arkivigite je 2021-07-09 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ The Diocesan Home and Orphanage (en-US) (17a de Novembro 2017). Alirita 6a de Julio 2021 .
- ↑ 中山史蹟徑一日遊 publikigita en Lcsd.gov.hk kaj alirita la 26an de Septembro 2011. Arkivita en [5] la 2an de Novembro 2011 |url-status=dead}}
- ↑ The Government Central School (en-US) (14a de Januaro 2018). Alirita 6a de Julio 2021 .
- ↑ Yat-sen, Sun. “Chapter I: The Imbroglio”, Kidnapped in London.
- ↑ 游梓翔 (2006). 領袖的聲音: 兩岸領導人政治語藝批評, 1906–2006. Wu-Nan Book Inc. p. 82. ISBN 978-9571142685.
- ↑ HK University. (2002). Growing with Hong Kong: the University and its graduates: the first 90 years. (ISBN 978-9622096134).
- ↑ Singtao Daily. 28a de Februaro 2011. 特別策劃 section A10. "Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition".
- ↑ South China Morning Post. "Birth of Sun heralds dawn of revolutionary era for China". 11a de Novembro 1999.
- ↑ [6] Arkivigite je 2021-08-28 per la retarkivo Wayback Machine, Sun Yat-sen and Christianity.
- ↑ "...At present there are some seven members in the interior belonging to our mission, and two here, one I baptized last Sabbath,a young man who is attending the Government Central School. We had a very pleasant communion service yesterday..." – Hager to Clark, 5a de Majo 1884, ABC 16.3.8: South China v.4, no. 17, p.3
- ↑ "...We had a pleasant communion yesterday and received one Chinaman into the church..." – Hager to Pond, 5a de Majo 1884, ABC 16.3.8: South China v. 4, no. 18, p. 3 postscript
- ↑ Rev. C. R. Hager, 'The First Citizen of the Chinese Republic', The Medical Missionary v. 22 1913, p. 184
- ↑ Bergère: 26
- ↑ Soong, (1997) p. 151-178
- ↑ 中西區區議會 [Central & Western District Council] (Novembro 2006), "Arkivita kopio" (in zh, en), Dr. Sun Yat-sen Museum (Hong Kong, China: Dr. Sun Yat-sen Museum): p. 30, archived from the original on 2012-02-24, https://web.archive.org/web/20120224001159/http://hk.drsunyatsen.museum/download/brochure_07_a.pdf, retrieved 15a de Septembro 2012
- ↑ Soong, (1997) p. 151-178
- ↑ Bard, Solomon. Voices from the past: Hong Kong, 1842–1918. (2002). HK University Press. (ISBN 978-9622095748). p. 183.
- ↑ 39,0 39,1 Curthoys, Ann; Lake, Marilyn (2005). Connected worlds: history in transnational perspective. ANU publishing. (ISBN 978-1920942441). p. 101.
- ↑ Wei, Julie Lee. Myers Ramon Hawley. Gillin, Donald G. (1994). Prescriptions for saving China: selected writings of Sun Yat-sen. Hoover press. (ISBN 978-0817992811).
- ↑ 王恆偉. (2006) '. 中華書局. ISBN 9628885286.
- ↑ Bergère: 39–40
- ↑ Bergère: 40–41
- ↑ (Chinese) Yang, Bayun; Yang, Xing'an (2010). Yeung Ku-wan – A Biography Written by a Family Member. Bookoola. p. 17. (ISBN 978-9881804167)
- ↑ Faure, David. (1997) Society. Hong Kong University Press. ISBN 978-9622093935. , rakonto de la fondinto Ce Can-tai
- ↑ 孫中山第 - 次辭讓總統並非給袁世凱 - 文匯資訊 publikigita en Info.wenweipo.com kaj alirita en 26a de Septembro 2011. Arkivita en [7] la 22an de Marto 2012
- ↑ 47,0 47,1 47,2 João de Pina-Cabral. (2002). Between China and Europe: person, culture and emotion in Macao. Berg publishing. (ISBN 978-0-8264-5749-3). p. 209.
Bibliografio
redakti- Soong, Irma Tam (1997). Sun Yat-sen's Christian Schooling in Hawai'i. Hawai'i: The Hawaiian Journal of History, vol. 31.
- Sun Yat-sen's vision for China / Martin, Bernard, 1966.
- Sun Yat-sen, Yang Chu-yun, and the early revolutionary movement in China / Hsueh, Chun-tu
- Bergère, Marie-Claire (2000). Sun Yat-sen. Stanford University Press. ISBN 0-8047-4011-9. [8]
- Sun Yat-sen 1866–1925 / The Millennium Biographies / Hong Kong, 1999
- Sun Yat-sen and the origins of the Chinese revolution Schiffrin, Harold Z. /1968.
- Sun Yat-sen; his life and its meaning; a critical biography. Sharman, Lyon, / 1968, c. 1934
- "Sun Yat Sen Nanyang memorial hall". [9] Arkivigite je 2005-02-07 per la retarkivo Wayback Machine Konsultita la 1an de julio 2005.
- "Doctor Sun Yat Sen memorial hall". [10] Arkivigite je 2005-08-29 per la retarkivo Wayback Machine Konsultita la 1an de Julio 2005.
- "A detailed talk about Sun Zhongshan" (en ĉina). [11] Arkivigite je 2004-04-05 per la retarkivo Wayback Machine Konsultita en Septembro 2005.
- "Japanese activist Miyazaki Toten a middleman and financier for Sun Yat-sen". [12] Arkivigite je 2009-06-03 per la retarkivo Wayback Machine
- "Toten Miyazaki bio". [13]
- Pearl S. Buck, The Man Who Changed China: The Story of Sun Yat-sen (1953)
Eksteraj ligiloj
redakti- ROC Government Biography angle kaj ĉine
- Sun Yat-sen in Hong Kong University of Hong Kong Libraries, Digital Initiatives
- Contemporary views of Sun among overseas Chinese Arkivigite je 2006-03-01 per la retarkivo Wayback Machine
- Yokohama Overseas Chinese School established by Dr. Sun Yat-sen Arkivigite je 2019-04-21 per la retarkivo Wayback Machine
- National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall Official Website Arkivigite je 2006-07-18 per la retarkivo Wayback Machine angle kaj ĉine
- Dr. Sun Yat Sen Middle School 131, New York City
- Dr. Sun Yat Sen Museum, Penang, Malaysia Arkivigite je 2013-01-14 per la retarkivo Wayback Machine
- Homer Lea Research Center
- Was Yung Wing Dr. Sun's supporter? Arkivigite je 2011-07-12 per la retarkivo Wayback Machine The Red Dragon scheme reveals the truth!
- Miyazaki Toten Arkivigite je 2011-10-05 per la retarkivo Wayback Machine He devoted his life and energy to the Chinese people.
- MY GRANDFATHER, DR. SUN YAT-SEN – By Lily Sui-fong Sun Arkivigite je 2009-02-04 per la retarkivo Wayback Machine
- 浓浓乡情系中原—访孙中山先生孙女孙穗芳博士 – 我的祖父是客家人
- Dr. Sun Yat-Sen Foundation of Hawaii A virtual library on Dr. Sun in Hawaii including sources for six visits
- Who is Homer Lea? Arkivigite je 2011-03-03 per la retarkivo Wayback Machine Sun's best friend. He trained Chinese soldiers and prepared the frame work for the 1911 Chinese Revolution.
