Stanisław Lem

Stanisław Herman LEM (naskita la 12-an de septembro 1921 en Lvivo; mortinta la 27-an de marto 2006 en Krakovo) estis pola verkisto de satira kaj filozofiema sciencfikcio. Liajn librojn oni tradukis en 41 lingvojn. Vendiĝis pli ol 27 milionoj da ekzempleroj.

Stanisław Lem
Persona informo
Stanisław Lem
Naskonomo	Stanisław Lem
Naskiĝo	12-an de septembro 1921 (1921-09-12) en Lvivo
Morto	27-an de marto 2006 (2006-03-27) (84-jara) en Krakovo
Mortis pro	kora malsufiĉo [#]
Tombo	Salwator Cemetery [#]
Religio	ateismo [#]
Etno	poloj • judoj [#]
Lingvoj	angla • pola [#]
Loĝloko	Krakovo • Vieno • Lvivo [#]
Ŝtataneco	Pollando [#]
Alma mater	Lviva Universitato • Jagelona Universitato [#]
Subskribo
Familio
Patro	Samuel Lem [#]
Edz(in)o	Barbara Lem [#]
Infanoj	Tomasz Lem [#]
Parencoj	Henryk Hescheles • Marian Hemar • Janina Altman [#]
Profesio
Okupo	filozofo • eseisto • satiristo • scenaristo • sciencfikcia verkisto • futurologo • verkisto • poeto • kuracisto • scienca esploristo • dramaturgo [#]
Laborkampo	filozofio [#]
Aktiva dum	1946– [#]
Verkado
Verkoj	Solaris ❦ Summa technologiae ❦ The Star Diaries ❦ Fiasko [#]
Honorigoj Honorigoj Ordeno de la Blanka Aglo • Golden Medal for Merit to Culture • Franz Kafka Prize • Grand Prix de Littérature Policière • Work Flag Order, 2nd class • Commander of the Order of Polonia Restituta • Officer of the Order of Polonia Restituta • Gold Cross of Merit‎ (Poland) • honorary citizen of Kraków • Austrian State Prize for European Literature • Geffen Award • Ordeno de Restarigita Pollando • Order of the Banner of Work • Ora Kruco • honora doktoro de la Jagelona Universitato en Krakovo • Ordeno de Blanka Aglo [#]
Membrecoj Membrecoj Pollanda Akademo de Artoj kaj Sciencoj • Stowarzyszenie Pisarzy Polskich • Polish Writers' Union [#]
En TTT	Oficiala retejo [#]
[#]	Fonto: Vikidatumoj

Stanisław Lem en sia laborejo

Vivo

Lem naskiĝis en Lvovo (tiam en Pollando, nun en Ukrainio) kiel filo de la kuracisto Samuel Lem kaj Sabina Woller. Li studis medicinon en la Universitato de Lvovo kaj la Jagelona Universitato en Krakovo, sed interrompis la studadon pro la invado de la nazioj dum la dua mondmilito. Poste Lem laboris kiel aŭtoriparisto kaj veldisto, kaj aniĝis al la kontraŭgermana rezistantaro. En 1946 Lem transloĝiĝis al Krakovo kaj finis sian studadon. Li laboris kiel helpanto en scienca esplorejo kaj komencis verki novelojn dum la libertempo.

Stilo

La verkado de Lem estas karakterizita per amaso da originalaj ideoj. Krome, lia verkado karakteriziĝas per granda diverseco kaj inkluzivas multajn humurajn verkojn (inkluzive en la rakontkolektoj, La Cyberiada, kaj Opowiesci o pilocie Pirxie (la spaca piloto Pireksi) ĝis plej seriozaj verkoj, kiel Solaris. malgraŭ la granda diverseco, oni povas konstati el tio, kio estas ofta en liaj verkoj, ke ili havas apartan filozofian elementon.

Agnoskoj

Li estis premiita per honora membriĝo al la asocio Science Fiction and Fantasy Writers of America (SFWA) en 1973, sed la premio estis forprenita en 1976 pro liaj komentoj pri lastatempa sciencfikcia literaturo; li priskribis ĝin kiel malplene elpensitan, aĉe verkitan, kaj zorgantan pli multe pri vendokvanto ol pri ideoj aŭ literatura novigo. SWFA poste proponis al li normalan membriĝon, sed tion li rifuzis.

Stanisław Lem estis kavaliro de la Ordeno de Blanka Aglo, la plej alta ŝtata honorigo de la Pola Respubliko.

Multaj liaj verkoj estis adaptitaj al filmoj.

Verkaro

En Esperanto aperis 2021 traduko de la romano Solaris, tradukita de Przemysław Wierzbowski kaj la Bjalistoka Esperanto-Societo, ISBN 978-83-962222-0-6. Aperis ankaŭ filma versio de Solaris, sed sen subtekstoj en Esperanto.

Listo de la unuaj eldonoj de verkoj de Lem en Pollando

Jaro	Esperanta titolo pola titolo	Enhavo	Eldonejo	Rimarkoj	Eldonkvanto	Ligilo
1951	Astronaŭtoj Astronauci	Sciencfikcia romano	Czytelnik	La unua romano laŭ libroforma eldonjaro Kovrilo: Jan Miklaszewski; ilustraĵoj: Bolesław Penciak	10 370	[1]
	Jaĥto „Paradise”. Teatraĵo en kvar aktoj Jacht „Paradise”. Sztuka w czterech aktach	Teatraĵo	Czytelnik	Kunaŭtoro: Roman Hussarski Kovrilo: Jan Miklaszewski	4 370
1954	Sezamo kaj aliaj rakontoj Sezam kaj inne opowiadania	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Iskry	Kovrilo: Jan Młodożeniec	20 000+176
1955	Neperdita tempo Czas nieutracony	realisma romano (trilogio)	Wydawnictwo Literackie	La unua parto de trilogio (planita kiel memstara romano) finita en septembro 1948, do la unua romano verkita de la aŭtoro, sed eldonita (kun postaj du partoj kaj cenzuristaj modifoj) en 1955	10 000+175
	La Magelana Nubo Obłok Magellana	Sciencfikcia romano	Iskry	Kovrilo: Jan Młodożeniec	20 000+205	[2]
1957	Dialogoj Dialogi	Futurologiaj-filozofiaj eseoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo: Kazimierz Mikulski Wydanie rozszerzone: 1972 r.	3 000+205	[3]
	Stela taglibro Dzienniki gwiazdowe	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Iskry	Kovrilo: Marian Stachurski Ŝanĝitaj kaj vastigitaj eldonoj: Wydawnictwo Literackie 1966, Czytelnik 1971	20 000+205	[4]
1959	Edeno Eden	Sciencfikcia romano	Iskry	Kovrilo: Maciej Hibner	20 000+250	[5]
	Invado el Aldebarano Inwazja z Aldebarana	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Wydawnictwo Literackie	Obwoluta: Daniel Mróz	10 000+205
	Krimesploro Śledztwo	Detektiva romano	Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej	Kovrilo: Antoni Boratyński	50 000	[6]
1961	Libro de robotoj Księga robotów	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Iskry	Ilustraĵoj kaj kovrilo: Daniel Mróz	10 000+250
	Taglibro trovita en bankuvo Pamiętnik znaleziony w wannie	Sciencfikcia romano	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj librokovraĵo: Daniel Mróz	10 000+253	[7]
	Reveno el la steloj Powrót z gwiazd	Sciencfikcia romano	Czytelnik	Kovrilo: Marian Stachurski	20 250	[8]
	Solaris	Sciencfikcia romano	Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej	Kovrilo kaj librokovraĵo: Konstanty Maria Sopoćko	10 000	[9]
1962	Enorbitiĝo Wejście na orbitę	Eseoj kaj literaturaj publicaĵoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo: Zofia Darowska	2 500+253	[10]
1963	Luna nokto Noc księżycowa	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj kaj scenaroj de televidaj spektakloj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj librokovraĵo: Daniel Mróz	10 000+251
1964	Fabeloj de robotoj Bajki robotów	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj ilustraĵoj: Szymon Kobyliński	7 000+290
	La Nevenkebla kaj aliaj rakontoj Niezwyciężony i inne opowiadania	La etromano La Nevenkebla kaj kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej		10 000+290	[11]
	Summa technologiae	Filozofiaj-futurulogiaj eseoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo: Daniel Mróz Pligrandigitaj eldonoj: Wydawnictwo Literackie 1967, Wydawnictwo Lubelskie 1984	3 000+251	[12]
1965	Ciberiado Cyberiada	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj ilustraĵoj: Daniel Mróz	10 000+290	[13]
	Ĉasado Polowanie	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo: Daniel Mróz	7 000+290
1966	La Alta Kastelo Wysoki Zamek	Membiografia romano	Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej	Kovrilo: Piotr Borowy	20 000+300	[14]
1968	Filozofio de hazardo Filozofia przypadku	Filozofiaj eseoj, literaturaj publicaĵoj	Wydawnictwo Literackie	Librokovraĵo laŭ ideo de Stanisław Lem: Barbara Konarzewska Ŝanĝitaj eldonoj: 1975 kaj 1988	3 000+283	[15]
	La Mastra Voĉo (Głos Pana)	Sciencfikcia romano	Czytelnik	Kovrilo kaj librokovraĵo: Andrzej Heidrich	10 280	[16]
	Rakontoj pri la piloto Pirks (Opowieści o pilocie Pirxie)	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj librokovraĵo: Andrzej Heidrich	20 000+283	[17]
1970	Sciencfikcio kaj futurologio Fantastyka kaj futurologia	Futurologiaj-filozofiaj eseoj, literaturaj publicaĵoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj librokovraĵo: Barbara Konarzewska Ŝanĝita eldono: 1972	5 000+283	[18]
1971	Sendormeco Bezsenność	Kongres futurologiczny kaj kvar sciencfikciaj rakontoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj librokovraĵo: Daniel Mróz	30 283
	Perfekta vakuo Doskonała próżnia	Recenzoj de neekzistantaj libroj	Czytelnik	Kovrilo kaj librokovraĵo: Andrzej Heidrich	20 290
1973	Imaginara grando Wielkość urojona	Kolekto de antaŭparoloj por neekzistantaj libroj	Czytelnik	Kovrilo laŭ projekto de Stanisław Lem	30 290
1975	Diskursoj kaj skizoj Rozprawy kaj szkice	Eseoj kaj literaturaj publicaĵoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj librokovraĵo: Barbara Konarzewska Serio Elektitaj Verkoj (Dzieła wybrane)	10 000+283
	Hospitalo de la Transfiguriĝo Szpital przemienienia	Realisma romano	Czytelnik	La unua parto de la trilogio Neperdita tempo, unue planita kiel memstara romano. En 1975 unuafoje eldonita sola, sen cenzuristaj modifoj aldonitaj al la antaŭaj eldonoj. Grafika prilaboro: Jan Miklaszewski	20 290	[19]
	La Alta Kastelo. Junaĝaj poemoj Wysoki Zamek. Wiersze młodzieńcze	La membiografia romano La Alta Kastelo kaj poemoj el la junaĝo	Wydawnictwo Literackie	La poemoj antaŭe aperis en la semajngazeto Tygodnik Powszechny en la jaroj 1947–48. Kovrilo kaj librokovraĵo: Barbara Konarzewska. Serio Elektitaj Verkoj (Dzieła wybrane)	40 000+283
1976	Kataro Katar	Detektiva romano	Wydawnictwo Literackie		100 000+283	[20]
	Masko Maska	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj kaj scenaroj de televidaj spektakloj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj librokovraĵo: Barbara Paleta	40 000+283
1979	Ripeto Powtórka	Sciencfikcia rakonto kaj scenaroj de radioprogramoj	Iskry	Grafika prilaboro: Andrzej Hałajkiewicz Serio Fantastyka-Przygoda	50 000+300
1981	Golemo 14 Golem XIV	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Wydawnictwo Literackie		80 000+350	[21]
1982	Surloka esploro Wizja lokalna	Sciencfikcia romano	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo kaj librokovraĵo: Włodzimierz Targosz	50 000+350	[22]
1984	Provoko Prowokacja	Recenzoj de neekzistantaj libroj	Wydawnictwo Literackie		50 000+350
1986	Biblioteko de la 21-a jarcento Biblioteka XXI wieku	Recenzje nieistniejących książek	Wydawnictwo Literackie	Postparolo: Jerzy Jarzębski	100 000+350	[23]
1987	Fiasko	Sciencfikcia romano	Wydawnictwo Literackie	La lasta romano de Lem	100 000+283	[24]
	Paco sur la Tero Pokój na Ziemi	Sciencfikcia romano	Wydawnictwo Literackie		100 000+283	[25]
1993	Utiligita drako Pożytek ze smoka	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Pola Societo de Libroeldonistoj kaj la eldonejo VERBA	Kovrilo: Michał Urbański
1994	Homo el Marso Człowiek z Marsa	Sciencfikcia romano	Niezależna Oficyna Wydawnicza „Nowa”	La unua oficiala libroforma eldono. Unue aperis en 1946 en partoj, en la gazeto Nowy Świat Przygód; en la 1980-aj jaroj du fojojn eldonita fanzine. Postparolo: Jerzy Jarzębski		[26]
1995	Plaĉa tempo Lube czasy	Kolekto de felietonoj publikigitaj en Tygodnik Powszechny en la jaroj 1994–95 kadre de la serio La mondo laŭ Lem	Znak	Elekto: Tomasz Fiałkowski; grafika prilaboro: Wojciech Kołyszko
1996	Sex Wars	Kolekto de felietonoj kaj eseoj	Nowa	Grafika prilaboro: Małgorzata Śliwińska Ŝanĝita kaj plivastigita eldono: Wydawnictwo Literackie 2004		[27]
	Sekreto de ĉina paco Tajemnica chińskiego pokoju	Kolekto de eseoj publikigitaj en la gazeto PC Magazine	Societo de Aŭtoroj kaj Eldonistoj de Sciencaj Verkoj Universitas	Kovrilo: Jacek Szczerbiński
	Enigmo. Rakontoj Zagadka. Opowiadania	Kolekto de sciencfikciaj rakontoj	Interart	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Roman Kirylenko; Serio Verkoj (Dzieła)		[28]
1997	Truita tuto Dziury w całym	Kolekto de felietonoj publikigitaj en Tygodnik Powszechny en la jaroj 1995–97 kadre de la serio La mondo laŭ Lem	Znak	Elekto: Tomasz Fiałkowski; grafika prilaboro: Wojciech Kołyszko
1999	Megabita bombo Bomba megabitowa	Kolekto de eseoj publikigitaj en la gazeto PC Magazine	Wydawnictwo Literackie	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Tomasz Lec
2000	Momento (Lem) Okamgnienie	Kolekto de eseoj	Wydawnictwo Literackie	Kovrilo: Marek Pawłowski		[29]
	Przekładaniec	Kolekto de scenaroj por filmoj, televidaj kaj radiaj spektakloj	Wydawnictwo Literackie	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Tomasz Lec Serio Kolektitaj Verkoj (Dzieła zebrane)		[30]
2001	Diktaĵoj aŭ… Dyktanda czyli…	Modeloj de diktaĵoj por nevo de la edzino	Przedsięwzięcie Galicja			[31]
2002	Listy albo opór materii	Elektitaj leteroj de Lem al diversaj homoj kaj institucioj	Wydawnictwo Literackie	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Tomasz Lec		[32]
2003	Dilemoj Dylematy	Kolekto de felietonoj	Wydawnictwo Literackie	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Tomasz Lec
	Mia opinio pri literaturo Mój pogląd na literaturę	Eseoj kaj literaturaj publicaĵoj	Wydawnictwo Literackie	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Tomasz Lec Serio Kolektitaj Verkoj (Dzieła zebrane)		[33]
2004	Kurtcirkvitoj Krótkie zwarcia	Elekto de felietonoj publikigitaj en Tygodnik Powszechny en la jaroj 1994–2004	Wydawnictwo Literackie	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Tomasz Lec Serio Kolektitaj Verkoj (Dzieła zebrane)		[34]
2005	La 1940-aj jaroj. Diktaĵoj Lata czterdzieste. Dyktanda	Debutaj rakontoj kaj poemoj el la 1940-aj jaroj, kaj Diktaĵoj aŭ…	Wydawnictwo Literackie	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Tomasz Lec Serio Kolektitaj Verkoj (Dzieła zebrane)
2006	Raso de rabobestoj. Lastaj tekstoj Rasa drapieżców. Teksty ostatnie	Elekto de felietonoj publikigitaj en Tygodnik Powszechny en la jaroj 2005–2006	Wydawnictwo Literackie	Wybór kaj posłowie: Tomasz Fiałkowski; kovrilo: Przemysław Dębowski		[35]
2009	Homo el Marso. Junaĝaj rakontoj. Poemoj Człowiek z Marsa. Opowiadania młodzieńcze. Wiersze	La romano Homo el Marso, rakontoj kaj poemoj el la kolekto La 1940-aj jaroj. Diktaĵoj kaj la rakonto Siostra Barbara	Agora SA	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Krystian Rosiński; Kolekto Biblioteko de Gazeta Wyborcza
	Fuŝita krimromano Sknocony kryminał	La nefinita krimromano Fuŝita krimromano, la dramo Radikoj. Pluraktaj drramoj kaj Diktaĵoj aŭ…	Agora SA	Postparolo: Jerzy Jarzębski; kovrilo: Krystian Rosiński; Kolekto Biblioteko de Gazeta Wyborcza		[36]
2011	Leteroj Leteroj	Korespondaĵoj de Lem kun Sławomir Mrożek el la jaroj 1956–1978	Wydawnictwo Literackie	Kunaŭtoro: Sławomir Mrożek; antaŭparolo: Jerzy Jarzębski		[37]
2013	Gloro kaj Fortuno Sława kaj Fortuna	Korespondaĵoj de Lem kun Michael Kandel el la jaroj 1972–1987	Wydawnictwo Literackie	En la libro troviĝas nur leteroj de Lem; antaŭparolo: Jerzy Jarzębski		[38]
2016	Planedo de LEM Planeta LEMa. Felietony ponadczasowe	Elekto de felietonoj	Wydawnictwo Literackie	Elekto: Wojciech Zemek; postparolo: Jerzy Jarzębski		[39]
2017	Ĝardeno de obskuro kaj aliaj rakontoj Ogród ciemności kaj inne opowiadania	Kolekto de rakontoj	Wydawnictwo Literackie	Elekto: Tomasz Lem; postparolo: Jerzy Jarzębski		[40]
2018	Doloras nur tiam, kiam mi ridas… Boli tylko, gdy się śmieję…	Korespondaĵoj kun Ewa Lipska	Wydawnictwo Literackie	Kunaŭtoroj: Ewa Lipska kaj Tomasz Lem		[41]
2018	Diablo kaj ĉefverko Diabeł kaj arcydzieło	Elekto de eseoj	Wydawnictwo Literackie	Elekto: Wojciech Zemek; postparolo: Jerzy Jarzębski		[42]

En Esperanto aperis

• Rakontoj el Ciberiado (Cyberiada):
  • La maŝino de Trurl (Elektrybałt Trurla) – tradukis Zbigniew Sienkiewicz en Pola Esperantisto 1-2, 1982.
    • La maŝino de Trurl – tradukis el la pola Jerzy Wałaszek.
  • Kiel la mondo saviĝis (Jak ocalał świat) – traduko de Matthew McLauchlin de la angla traduko el la pola fare de Michael Kandel. 2002.
    • Kiel saviĝis la mondo (Jak ocalał świat) – tradukis el la pola Vladimir Ivanov. 2010.
    • Kiel la mondo saviĝis (Jak ocalał świat) – tradukis el la pola Jerzy Wałaszek.
  • La granda batado. – tradukis el la pola Jerzy Wałaszek.
• El la rememoroj de Ijon Tichy. Novelo el la ciklo Stelaj taglibroj (Dzienniki gwiazdowe). Tradukis Zbigniew Sienkiewicz. En: Sferoj 1. – Santander: Grupo Nifo, 1983.
• Luna nokto – sciencfikcia teatraĵo. Tradukis el la pola Valentin Melnikov. 1998.
• Surloka esploro (Wizja lokalna) – traduko de Jurij Finkel de la rusa traduko el la pola fare de K. Duŝenko. 2001.
• Elektitaj rakontoj – tradukis el la pola Jerzy Wałaszek.
• Solaris – tradukis el la pola Przemysław Wierzbowski. La 12-an de septembro 2021 Bjalistoka Esperanto-Societo lanĉis Esperanto-tradukon de la romano.

Eksteraj ligiloj

• Oficiala retejo de Stanisław Lem (pole, angle, germane kaj hispane)
• Prelego de Ralph Dumain Centjariĝo de Stanislaw Lem kaj centjariĝo de R.U.R. de Karel Ĉapek, kun socipolitikaj aldonoj kaj temo de robotoj, en Jutubo