Vetero

metea stato

Vetero ĝenerale estas iaj variaj fenomenoj, kiu okazas en la atmosfero de planedo. Ĉe Tero la esencaj veter-fenomenoj okazas en la malalta tavolo de nia atmosfero, la troposfero.

Meteorologia atlaso (1887)
Profesia meteorologia mapo de Nordameriko
Mapo de precipitaĵo dum la ŝtormo kaj peza neĝo je 2013

La scienco, kiu studas veteron kaj klimaton, estas konata kiel meteologio (aŭ meteorologio).

Vetero estu ĉi tie la konstanta ŝanĝiĝanta stato de la tera atmosfero kaj ankaŭ de la tersupraĵo. Tiuj ŝanĝiĝoj estas kaŭsata de internaj dinamikaj fortoj kaj de la suna energio (alfluo de radiado modifikata de ŝanĝiĝanta nubaro). En malvasta senco temas pri loka vetero ampleksanta nur kelkajn sekundojn aŭ minutojn kaj nur la spacon ĉirkaŭ la determinatan lokon kaj ĝis la horizonto, sed en vaste ampleksa senco temas pri tutmonda (globala) vetero kaj povus ampleksi eĉ multajn jarojn. Plej ofte temas pri relative mallongaj tempospacoj ampleksantaj ĉirkaŭ dek minutojn kaj loka ĉirkaŭaĵo, speciale se temas pri sinoptika observado de meteorologiaj oficiaj servoj.

La vetero varias je tempo kaj loko kaj estas ege diverseca; ĝi havas eminentan rilaton por homa agado, vivado kaj laborado kaj planado. Ege esenca estas la ĉeesto aŭ neĉeesto de akvo kaj kondensignukleoj en la aero, ĉar ilia ĉeesto estas nepre necesa kondiĉo por kondensiĝ-procezoj. Kiel kondensignukleoj efikas ekzemple etaj substanceroj el fumojNaCl-saleroj el maro ĵetitaj de vento aŭ egaj marondoj en la aeron. Ĉar la kondensiĝ- kaj sublimaci-procezoj liveras varmenergion - antaue nur latente/malkaŝe ekzistantan, tiaj procezoj gravas por dinamikaj ekstarigoj (generaj procezoj). Do la sistemo suno-tero kune kun la movado de la tero ĉirkaŭ la suno ene de unu jaro (vd. ekliptiko) kaj la rotacio de la tero mem ĉirkaŭ sia akso ene de uno tago (vd. tera akso) kaj la dekliniĝangulo de la tera akso verso la ĉirkaŭsuna orbitebeno (ĉ. 23°) ege determinas la variadon de la meteorologikaj elementoj. Ili havas markantajn osciladojn (multajfrekventajn ondojn, ondegojn kaj ondetojn), speciale tiajn, kiuj rilatas al tagnokt- kaj jar-periodojn.

Fenomenoj, strukturoj, elementoj aŭ objekto de observado de la vetero (meteoroj) estas:

Fizikaj mezureblaj aŭ kvantifikeblaj elementoj, kiuj karakterizas la veteron, estas ekzemple:

  • aer-temperaturoj (ĝenerale en 2m alto),
  • grund-temperaturoj,
  • aer-humideco,
  • rosopunkto(-temperaturo),
  • atmosfera premo, aer-premo,
  • vapor-premo, vaporpremo de saturiĝo (de akvo),
  • nub-kvanto (en oktonoj) de la tuta nubaro,
  • nub-genroj je tavolo (etaĝo) (basa, mezalta, alta): cu, st, sc, ns, ac, as, ci, cc, cs, cb; specioj kaj subspecioj,
  • altitudo de la nubbazo en la basa tavolo
  • radiado: fluo de lumradiado, sunradiado, IR-radiado, varm-radiado
  • prisunado-daŭro (daŭro de plenforta sunlumo, tia estas la taga sumo de tempoperiodoj sen tempointervaloj kiam la sunlumo estis interrompita de nubo)
  • videblec-distanco (horizonta profundeco por rekoni difinitajn vidobjektojn)
  • precipitaĵ-kvanto je areo-unuo (ekz-e en l/m2mm kiel precipitaĵ-alto) kaj je tempo-unuo (intenseco)
  • neĝo-kovraĵ-diko

observeblaj kaj klasifikeblaj elementoj:

Veter-statoRedakti

La nuna vetero estas observata perokule laŭ difinitaj kondiĉoj. La pli granda ŝtupo signifas la pli grava veter-okazo (ekz-e por aviado). Tiu ŝtupo respektive ĝia indeksnumero estas notata kaj raportata al centra oficejo. La kodoj laŭ SYNOP (FM12/FM13-kodo, tabelo Nr-o 4677) laŭ la Monda Organizaĵo pri Meteologio (MOM) estas jenaj:

Simbolo Ŝtupo Priskribaĵo (nur provaĵa - el germana - ne oficiala), kondiĉaro
00 nubo-disvolviĝo dum la lasta horo ne observita aŭ ne observebla
01 nubojforiĝo aŭ -malpliiĝo dum la lasta horo
02 samtipa nubaro dum la lasta horo
03 pliiĝanta nubaro dum la lasta horo
04 malpligita vidodistanco per fumo
05 Seka brumo
06 polv-brumo (polveroj parte videbla)
07 polvo- aŭ sablo-drivado aŭ -blovado, sed neniu bone disvolvitaj trombetoj (diaboloj) kaj ne sabloŝtormo
08 trobeto (diabolo) videbla dum la lasta horo ..., sed ne sabloŝtormo
09 Polvo-ŝtormo aŭ sabloŝtormo dum observ-tempopunkto en vidodistanco aŭ dum la lasta horo ĉirkaŭ la veter-staciono
10 Malseka brumo
11 malalta nebulo kun malpli ol 2m alteco kiel singularaj pecoj aŭ pecaroj ĉirkaŭ la veter-staciono
12 Koneksa malalta nebul-tavolo kun malpli ol 2m alteco ĉirkaŭ la veter-staciono
13 distanca fulmo-lumado, sed neniu tondro aŭdebla
14 virgoj (precipitaĵ-rubandoj) en vidodistanco
15 precipitaĵo en vidodistanco, sed pli ol 5 km distance
16 precipitaĵo en vidodistanco, malpli ol 5 km distance, sed ne ĉirkaŭ la veter-stacio
17 fulmoj aŭ malproksimaj fulmoj ĉe la staciono kun aŭdebla tondro, sed ne precipitaĵo
18 Skualkolumo dum la pasinta horo, videbla aŭ apud la observstacio
19 Funela nubo aŭ tornado dum la pasinta horo apud la observstacio aŭ proksime de tie
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30 malpli ol meznivela aŭ meznivela polvo- aŭ sablo-ŝtormo malkreskanta dum la ĵus pasinta horo
31 malpli ol meznivela aŭ meznivela polvo- aŭ sablo-ŝtormo neperceptebla (nekonserinda) ŝanĝo dum la ĵus pasinta horo
32 malpli ol meznivela aŭ meznivela polvo- aŭ sablo-ŝtormo komencinta aŭ kreskanta dum la ĵus pasinta horo
33 forta (pli ol meznivela) polvo- aŭ sablo-ŝtormo malkreskanta dum la ĵus pasinta horo
34 forta (pli ol meznivela) polvo- aŭ sablo-ŝtormo neperceptebla (nekonserinda) ŝanĝo dum la ĵus pasinta horo
35 forta (pli ol meznivela) polvo- aŭ sablo-ŝtormo komencinta aŭ kreskanta dum la ĵus pasinta horo
36
37
38
39
40
41
42
43 ĉielo kovrata - tiel, ke la nebulo iĝis malpli densa dum la pasinta horo
44 ĉielo videbla malgraŭ nebulo aŭ frostita nebulo - tiel, ke ne estis ŝanĝoj dum la pasinta horo
45 ĉielo kovrata per nebulo aŭ frostita nebulo - tiel, ke ne estis ŝanĝoj dum la pasinta horo
46 ĉielo videbla malgraŭ nebulo aŭ frostita nebulo - tiel, ke la nebulo iĝis pli densa dum la pasinta horo
47 ĉielo kovrata per nebulo aŭ frostita nebulo - tiel, ke la nebulo iĝis pli densa dum la pasinta horo
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96 malintensa aŭ mezintensa fulmotondro kun grajlohajlo observtempe
97 Eg-intensa fulmotondro sen hajlo, sed kun falanta pluvoneĝo (precipitaĵo) observtempe
98 fulmotondro mit polvo- aŭ sabloŝtormo observtempe
99 Eg-intensa fulmotondro kun grajlohajlo observtempe

vd.: veteromapo (germane); (paĝo de la 28-a Aprilo 2008)

Vidu ankaŭRedakti

klimato, veterprognozo, veterobservado, klimatesplorado, klimatodiagramo, Centjara Kalendaro, atmosfera sorbo kaj difuzo, meteo, geofiziko, fazodiagramo, vaporpremo, kondensado, Monda Organizaĵo pri Meteologio

ProverboRedakti

Ekzistas pluraj proverboj pri vetero en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[1]:

  •  
     Aprila vetero — trompa aero. 
  •  
     Atendi bonan veteron kaj laman kurieron. 
  •  
     Post vetero malbela lumas suno plej hela. 

ReferencojRedakti

  1. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-12-25. Alirita 2008-08-23.

BibliografioRedakti

Eksteraj ligilojRedakti