Buda
Buda, germane Ofen, en slavaj lingvoj Budín aŭ Budim estis libera reĝa urbo en Hungara reĝlando situanta sur la dekstra bordo de Danubo, el kiu post integro kun urboj Pest (urbo) kaj Óbuda estiĝis en la jaro 1873 Budapeŝto. Buda longe estis ĉefurbo aŭ reĝa sidloko.
| Buda | |||
|---|---|---|---|
 | |||
|
|
| ||
| Flago | Blazono | ||
| Administrado | |||
| Demografio | |||
| Geografio | |||
| Geografia situo | 47° 28′ N, 19° 3′ O (mapo)47.46666666666719.05Koordinatoj: 47° 28′ N, 19° 3′ O (mapo) [+] | ||
| Horzono | UTC+01:00 [+] | ||
| |||
| Alia projekto | |||
 Vikimedia Komunejo Buda (Hungary) [+]
| |||
.svg)
HistorioRedakti
La loko estis loĝata jam dum la pratempoj pro grotoj, kuracfontoj kaj konvena trapasejo tra Danubo. La romianoj havis grandan urbon iom norde, tie estis sentinelejo. Por la hungaroj la loko graviĝis post fine de invado de la tataroj en 1242, kiam fortikaĵo konstruiĝis sur monteto apud la Danubo por reĝa rezidejo. Buda ricevis la rangon Libera reĝa urbo, en 1361 ĝi ricevis la rangon ĉefurbo. La turkoj havis la urbon inter 1541-1686, sed ankaŭ tiam ĝi estis rezidejo. Post la turka dominado precipe germanoj alvenis. En la jaro 1777 ĉi tien estis transportita universitato de Nagyszombat (nun Trnava, Slovakio). En la 19-a jarcento oni nomumis la urbon kune kun "Pest" Pest-Buda (neoficiale). Nuntempe Buda estas urboparto laŭ dekstra bordo de Danubo (kun Óbuda) kaj simbolizas lukson. En reklamo domo aĉetebla en Buda signifas pli karan prezon, ol en Pest.
VidindaĵojRedakti
FamulojRedakti
- en Buda naskiĝis:
- aktoro Gyula Vízvári
- arkitekto Alajos Hauszmann
- astronomo Pál Tittel
- banuso Johano Korvin
- Gyula Kováts (botanikisto)
- episkopoj Károly Hornig kaj Ferenc Forgách
- filologo Rezső Vári
- filozofo Frigyes Medveczky
- fizikisto Károly Akin
- historiistoj László Szalay kaj Lajos Thallóczy
- juristoj Alajos Bozóky, Tivadar Pauler kaj Ágoston Szalay
- kuracistoj Ignaz Semmelweis, József Lenhossék
- literaturhistoriistoj Zsolt Beöthy kaj Jenő Péterfy
- matematikistoj Lajos Martin kaj József Kürschák
- mineralogoj József Sándor Krenner kaj Károly Zimányi
- Károly Kiss (oficiro), ankaŭ poeto
- palatino Stefan Franz Viktor Habsburg
- pedagogo Ernő Fináczy
- poeto Ferenc Toldy
- politikistoj Antal Szécsen, József Eötvös kaj János Cziráky
- reĝa juĝisto Pál Sennyey
- reĝoj Ludoviko la 1-a Jogajlido kaj Johano la 2-a (Hungario)
- skulptisto Miklós Ligeti
- en Buda naskiĝis kaj mortis:
- reĝido Ladislao Hunyadi
- profesoro János Dégen
- en Buda mortis:
- Ferenc Kiss (arkeologo)
- aventuristo András Jelky
- historiisto Ferenc Kállay
- lingvisto Antal Reguly
- martiro Ignác Martinovics
- oficisto József Podhradczky
- palatino Joseph Anton Johann Habsburg
- poetoj Benedek Virág, Gábor Döbrentei kaj Ferenc Verseghy
- politikisto, juristo István Werbőczy
- pastro-akademiano Gergely Árvay
- reĝoj Andreo la 3-a (Hungario) kaj Vladislao la 2-a Jogajlido
- Sankta Gerardo
- teologo József Palotai
- verkisto László Kelmenfi
NomportantojRedakti
- 908 Buda (asteroido)
- kuracisto Béla Buda
- poeto Ferenc Buda
- skulptisto István Buda
- episkopo Ézsaiás Budai
- pastro Ferenc Budai
- popolkantisto Ilona Budai
- arkeologo Árpád Buday
- komponisto Dénes Buday
- Dezső Buday (instruisto)
- juristo Gábor Buday
- grafikisto György Buday
- politikisto Gyula Budai
- kuracisto Kálmán Buday
- László Buday (biokemiisto)
- László Buday (statistikisto)
- skulptisto Tibor Budahelyi