Grenado (lando)

Membro de
	Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (2005–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1991–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1988–); Interpol (1986–); Internacia Telekomunika Unio (1981–); Universala Poŝta Unio (1978–); Internacia Financa Korporacio (1975–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1975–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1975–); Unesko (1975–); Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj (1975–); Unuiĝintaj Nacioj (1974–); Karibia Komunumo (1974–); Komunumo de Nacioj (1974–); Monda Organizaĵo pri Sano ; Grupo de Afrikaj, Karibaj, kaj Pacifikaj Ŝtatoj ; Alianco de Insuletaj Ŝtatoj ; Bolivara Alternativo por Ameriko ; Monda Organizaĵo pri Komerco ; Kariba Disvolva Banko ; Petrocaribe ; Organizaĵo por la Malpermeso de Atomkernaj Armiloj en Latina Ameriko kaj la Karibaj Insuloj ; Kariba Organizaĵo por Administrado de Katastrofoj ; Traktato pri Nuklea Ne-disvastiĝo vd

	Grenado
	State of Grenada
flago de Grenado	blazono de Grenado
	Nacia himno: 'Hail Grenada'
	Nacia devizo: 'Ever conscious of God we aspire, build and advance as one people (ang., „Ĉiam strebante konfidi al dio, ni konstruas kaj progresas kiel unu popolo“)
Komunuma reĝlando ; lando ; suverena ŝtato (–); insula lando ; insulara lando vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Sankta Georgo
Oficiala(j) lingvo(j)	angla
Uzata(j) lingvo(j)	angla lingvo, Sankt-Lucia kreola lingvo, Grenada kreola lingvo
Areo	344 km²;
Loĝantaro	114 299 (2023)
Loĝdenso	314 loĝ./km²
Horzono	−4
Interreta domajno	gd
Landokodo	WG
Telefona kodo	+1 (473) vidu NANP
Plej alta punkto	Mount Saint Catherine
Plej malalta punkto	Kariba Maro
Politiko
Politika sistemo	Konstitucia monarĥio
Ŝtatestro	Reĝo Karlo la 3-a (ekde 2022) ; reprezentita de Guberniestrino Cécile La Grenade (ekde majo 2013)
Ĉefministro	Dickon Mitchell
Sendependiĝo disde Unuiĝinta reĝlando	7-a de Februaro 1974
Ekonomio
Valuto	Orientkaribia dolaro (XCD)
MEP	laŭ
– suma	590 Mio. US$ (169.)
– pokapa	5.571 US$ (74.)
Membro de
	Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (2005–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1991–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1988–); Interpol (1986–); Internacia Telekomunika Unio (1981–); Universala Poŝta Unio (1978–); Internacia Financa Korporacio (1975–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1975–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1975–); Unesko (1975–); Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj (1975–); Unuiĝintaj Nacioj (1974–); Karibia Komunumo (1974–); Komunumo de Nacioj (1974–); Monda Organizaĵo pri Sano ; Grupo de Afrikaj, Karibaj, kaj Pacifikaj Ŝtatoj ; Alianco de Insuletaj Ŝtatoj ; Bolivara Alternativo por Ameriko ; Monda Organizaĵo pri Komerco ; Kariba Disvolva Banko ; Petrocaribe ; Organizaĵo por la Malpermeso de Atomkernaj Armiloj en Latina Ameriko kaj la Karibaj Insuloj ; Kariba Organizaĵo por Administrado de Katastrofoj ; Traktato pri Nuklea Ne-disvastiĝo vd
Akvejo	Karibio
Koordinatoj	12° 6′ N, 61° 42′ U (mapo)12.1-61.7
Plej alta punkto	Mount Saint Catherine [+]
Plej malalta punkto	Kariba Maro [+]
- malalteco	0 m [+]
Akvokolektejo	348,5 km² (34 850 ha) [+]
Areo	348,5 km² (34 850 ha) [+]
Loĝantaro	114 299 [+] (2023)
Horzono	UTC-04:00, America/Grenada [+]
	Grenado (Grenado)
	Grenado (Grenado)
	Grenado
	Vikimedia Komunejo: Grenada [+]
	En TTT: Oficiala retejo [+]
	v • d • r

Grenado (oficiale: Ŝtato de Grenado, angle State of Grenada [greNEJda]) estas insulo kaj suverena ŝtato en la Kariba Maro. Inter Sankta Vincento kaj Grenado estas longa ĉeno de etaj insuloj, nome Grenadinoj, kiuj apartenas la sudaj al Grenado kaj la nordaj al Sankta Vincento. Do la ŝtato Grenado konsistigas el la ĉefa insulo de tiu sama nomo kaj la sudaj insuletoj el la Grenadinoj.

Ĝi estas la deka plej malgranda lando en la mondo. La insularo situas en la Karibio norde de Trinidado kaj Tobago kaj sude de Grenadinoj. Grenado estas parto de la Alventaj Insuloj de la Malgrandaj Antiloj.

Grenado estas membro de la internacia organizo de AKP-Ŝtatoj (ACP-landoj en la angla).

Bazaj faktoj

Landkodo: GD.
E-nomo: Grenado. Nomita laŭ hispana urbo Granado.
Areo: 344 kv.km.
Ĉefurbo: Sankta Georgo (Saint George) (31 mil).
Loĝantaro: 91 mil (1995).
Ŝtatlingvo: angla.
Pokapa GNP: 2.980 $.

Geografia pozicio: (12° 07′ N; 61° 40′ U ^Mapo)

Teritoria organizado

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Teritoria organizado de Grenado.

Demografio

La loĝdenso estas alta kaj la plimulto estas posteuloj de afrikaj sklavoj. La oficiala lingvo estas la angla, sed ankaŭ la kreola franca estas parolata, heredaĵo de la franca kolonia epoko. Plejparto de la loĝantoj estas kristanoj (katolikoj superregas).

Kiel multaj karibaj insuloj, Grenado alfrontas elmigradon al aliaj landoj. Gejunuloj ofte elmigras al aliaj partoj de Karibio. Kiel rezulto, du trionoj de la loĝantaro de Grenado vivas ekster Grenado.

Meza aĝo de la loĝantaro: 20.5 jaroj (2002)
Vivdaŭro de la loĝantaro: 64.5 jaroj (2003)
Religia alligiteco: katolikoj 53%, anglikanoj 13,8%, aliaj protestantoj 33,2%

Lingvoj

La oficiala lingvo estas la angla.
Kreolaj lingvoj La anglabazita grenada kreola estas komprenata de preskaŭ la tuta loĝantaro kaj tial estas konsiderata kiel lingua franca (lingvafrankao). La antila kreola (nomata patois), kiu devenas de la franca lingvo, nun estas sole parolata de kelkaj pli maljunaj homoj en malproksimaj kamparaj setlejoj (1998)^[2]. Grenadanoj de barata origino daŭre uzas individuajn vortojn de la hindia kaj aliaj barataj lingvoj.

Klimato kaj medio

Sur la monteca ĉefinsulo estas serio de formortintaj vulkanoj kaj kratera lago (Grand Etang) . En multaj lokoj la pluvarbaro estis anstataŭigita per plantejoj.

La klimato estas tropika. Uraganoj okazas inter junio kaj novembro, kiel uragano Ivan en septembro 2004.

Historio

25-a de oktobro 1983: Invadita de usona armeo laŭ ordono de Ronald Reagan.

Edukado

Edukado en Grenado estas senpaga kaj deviga de 6 ĝis 14 jaroj. En 1998, 97.5% de infanoj ricevis instruadon je elementa nivelo (bazlernejo). Malgraŭ la alta rekrutada procento, malriĉeco, malbonaj lernejinstalaĵoj, kaj la bezono impliki infanojn en la rikoltado de familiaj bienoj rezultigas altajn indicojn de foresto inter bazlernejaj infanoj. Kadre de la batalo kontraŭ malriĉeco, la grenadaj aŭtoritatoj subvenciis manĝojn en antaŭlernejoj kaj bazlernejoj, same kiel la aĉeton de lernolibroj, ekde 1990^[3].

Ekonomio

La ĉefa enspezofonto de Grenado estas turismo, precipe ĉar ĝi konstruis internacian flughavenon en 1985 kaj ĝi helpis organizi la Mondan Pokalon en unutaga kriketo en 2007. Ĝi ankaŭ havas evoluintan financan sektoron kaj fabrikindustrion, kiu kontribuis al ekonomia kresko.

Grenado ofte estas nomita la "Insulo de Spico" ĉar la lando estas unu el la plej grandaj produktantoj en la mondo de, interalie, muskato, kie produktado renormaliĝis post granda ruiniĝo de Uragano Ivan en 2004 kaj Uragano Emily la sekvan jaron. La lando ankaŭ estis antaŭulo en la organika kultivado de kakao. Bananoj ankaŭ estas grava eksporta objekto. La uraganoj ankaŭ detruis grandan parton de la turismaj instalaĵoj, sed ankaŭ ĉi tie okazis resaniĝo kaj la lando havas bonajn kondiĉojn por pligrandigi turismon danke al la ĉeesto de belaj strandoj^[4].

En la fruaj 2000-aj jaroj, ĉirkaŭ 30% de domanaro vivis sub la limo de malriĉeco kaj senlaboreco estis iom pli ol 10%. Ĉiu elektro estas produktata el fosiliaj brulaĵoj.

La ĉefa (internacia) flughaveno estas Maurice Bishop International Airport.

Politiko

La politika sistemo estas konstitucia monarkio kaj la ŝtatestro estas la Brita reĝo.

La Guberniestro ĝenerala (Governor General) estas la reprezentanto en Grenado de la krono de la Unuiĝinta Reĝlando, la ŝtatestro de Grenado.

Post sensanga revolucio en 1979, Maurice Bishop, la gvidanto de la Nova Juvelo-Movado prenis potencon kaj estis ĉefministro de Grenado ĝis 1983. Pro ideologiaj diferencoj, vicĉefministro Bernard Coard kreis la marksistan Falangon (RPG) kaj kun armea helpo kaptis la potencon en 1983 ekzekutante Episkopon. Ses tagojn poste, la insulo estis invadita fare de Usono kaj ses karibiaj landoj (vidu Usona Invado de Grenado). Bernard Coard kaj lia gvidado estis kaptitaj kaj poste juĝitaj pro la murdo^[5].

Ekstera politiko

Grenado apartenas al la AKP-ŝtatoj, internacia organizaĵo de momente 77 nacioj el la regionoj Afriko, Karibio kaj la Pacifiko.

Damaĝo post la trapaso de Uragano Ivan

Internaciaj rangotabeloj

Organizaĵo	Esploro	Rango
Heritage Foundation / La Wall Street Journal	Indekso de Ekonomia Libereco 2019	N/A
Raportistoj Sen Limoj	Indekso de Gazetara Libereco 2019	N/A
Transparency International	Indekso de Korupto 2018	53 el 180
Disvolva Programo de Unuiĝintaj Nacioj	Indekso de Homa Disvolviĝo 2018	78 el 189