Aachen

	Aachen
	esperante Akeno, france Aix-la-Chapelle, nederlande Aken, latine Aquisgranum
	urbo
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Aachen
Lando	Germanio
Federacia lando	Nordrejn-Vestfalio
Distriktaro	Distriktaro Kolonjo
Distrikto	urba regiono Aachen
urbo	Aachen
Historiaj regionoj	4
Riveroj	Wurm, Rur
Situo	Aachen
- alteco	266 m s. m.
- koordinatoj	50° 46′ N 06° 06′ O / 50.767 °N, 6.100 °O (mapo)
Plej alta punkto
- alteco	410 m s. m.
Plej malalta punkto
- alteco	125 m s. m.
Areo	160,83 km² (16 083 ha)
Loĝantaro	248 960 (fine de decembro 2019)
Denseco	1 547,97 loĝ./km²
Unua skriba mencio	765
Urbestro	Jürgen Linden
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MEST (UTC+2)
Poŝtkodo	52062–52080
Tel. antaŭkodo	(+49) 0241 / 02403 / 02405 / 02407 / 02408
ISO 3166	05 3 34 002
Aŭtokodoj	AC
	Loko de Monda heredaĵo de UNESKO
Nomo	Katedralo de Aachen
Tipo de heredaĵo	kultura heredaĵo
Jaro	1978 (#2)
Numero	3
Regiono	Eŭropo
Kriterioj	i, ii, iv, vi
	Situo kadre de Germanio
	Situo de la urbo kadre de la federacia lando Nordrejn-Vestfalio kaj de la distrikto Aachen
	Vikimedia Komunejo: Aachen
	Retpaĝo: www.aachen.de

Aachen [a:ĥ.n] (el kelta Ahha; esperantigita Akeno kaj foje Aĥeno; france Aix-la-Chapelle; nederlande Aken; hispane Aquisgrán; latine Aquisgranum; dialekte Oche) estas urbo en okcidenta Germanio, en la federacia lando Nordrejn-Vestfalio. Ĝi troviĝas proksime ĉe la nederlanda kaj belga landlimoj.

Centra placo antaŭ la urbodomo

Koordinatoj: 50° 46′ N 06° 06′ O / 50.767 °N, 6.100 °O (mapo)

la katedralo de Akeno

fontano Elisenbrunnen

la Couven-muzeo pri burĝa vivkulturo de la 18-a kaj 19-a jarcentoj

La Karola Premio ("Karlspreis") estas juĝata ĉiujare al persono, kiu antaŭenigis la eŭropan unuiĝon.

Najbara urbo: Eschweiler.

La Universitata Kliniko de Aachen disponas pri la plej granda malsanuleja konstruaĵo de Eŭropo.

HistorioRedakti

Homoj priloĝis la regionon jam en la neolitiko. Dum la bronzepoko kaj frua ferepoko ĝin priloĝis keltoj, kion pruvas tumulo en la Aĥena arbaro. La keltojn subigis dum la Gaŭla Milito Romiaj soldatoj, kiuj tie konstruis banejon en la 1-a jarcento. (Hodiaŭ la varmaj fontoj ebligas, ke la urbo estas oficiala kuracloko.) La romianoj forlasis la ejon en la 4-a jarcento.

Tomboj atestas, ke frankoj ekloĝis en la regiono ĉirkaŭ Aachen en la 7-a jarcento. La unua tekstfonto, kiu mencias la urbon, originas el 765, kiam la franka reĝo Pipino la pli juna tie pasigis kristnaskon kaj sekvan paskon. Lia filo kaj posteulo Karolo la Granda konstruigis palacan regejon ekde 789 (unu turo de ĝi daŭre staras kaj estas la plej malnova konstruaĵo en la urbo); krome preĝejeton, bazo de la hodiaŭa katedralo. Karolo la Granda, jam imperiestro, mortis kaj entombiĝis en Aachen en 814. Ankaŭ liaj posteuloj dumtempe loĝis tie, ĝis la normanoj detruis la regejon en 881.

En la jaro 936 Otto la 1-a kroniĝis germana reĝo en Aachen, kaj tiel faris liaj posteuloj dum preskaŭ 600 jaroj.

La traktato de Aachen (aŭ france Aix-la-Chapelle) de la 2-a de majo 1668 haltigis la militon de Devolucio inter Francio kaj Hispanio.

La Akena Kongreso okazis inter la 29.9. kaj la 21.11.1818 en Aachen. Temis pri interkonsenttrovo pri mezuroj farotaj por malhelpi demokratiaj movadoj en Eŭropo post la novordigoj de la Viena kongreso.

20a jarcentoRedakti

La Batalo de Akeno estis grava batalo de la Okcidenta Fronto en la Dua Mondmilito, luktita inter usonaj kaj germanaj fortoj en kaj ĉirkaŭ Akeno inter la 2a kaj la 21a de oktobro 1944. La urbo estis parto de la Sigfrida Linio, nome la ĉefa defenda reto de la okcidenta landlimo de Germanio; la Aliancanoj estis esperintaj konkeri ĝin tuje kaj avanci en la industriigitan Ruhr-regionon. Kvankam plej el la civila loĝantaro de Akeno estis evakuita antaŭ la komenco de la batalo kaj tiel ne estis tro da civilaj mortoj, multo de la urbo estis detruita kaj ambaŭ flankoj suferis fortajn perdojn. La batalo finis per kapitulaco de germanoj, sed ilia obstina defendemo multe malhelpis la planojn de Aliacanoj por la avanco en Germanion.^[1]

AmaskomunikilojRedakti

Aachener Nachrichten (prononco [Aĥener NAĤrihtn], mallonge AN) estas germana nacia gazeto. Ĝi fondiĝis en la urbo Akeno kaj havas sian centran redakcion tie. Gazetaj eldonoj ekde la 24-a de januaro 1945 aperas ĉiun lundon ĝis sabaton. Kune kun la parenca gazeto Aachener Zeitung ĝi publikiĝas en eldonejo nomata Aachener Zeitungsverlag.