Tuberkulozo
Tuberkulozo aŭ ftizo[1] (de la greka φθίσις, tra la latina phthisis) estas bakteria kontaĝa malsano karakterizata de tuberkuloj en organoj de homo aŭ alia besto, ĉefe de pulmoj, sed kiu povas moviĝi al aliaj organoj. Oni parolas tial pri pulma, osta, artika, rena, intesta, haŭta tuberkulozojkaj pri tuberkuloza meningo-inflamo. En atakata pulmo aperas enfiltraĵo, la histo mortas, estas eligata per sanga kraĉaĵo kaj en tiu loko iĝas kaverno, poste cikatro. Tuberoj en ostoj kaŭzas ilian rompon, tubero de vertebro kaŭzas ĝibon.
La specio de bakterio plej grava kaj reprezentanta kaŭzanta de la tuberkulozo estas Mycobacterium tuberculosis aŭ bacilo de Koch, apartenanta al la komplekso Mycobacterium tuberculosis.[2]
Ĝi ofte disvastiĝis per guta infekto de homo al homo, kaj estis tre grava malsano en Eŭropo antaŭ la Dua mondmilito, speciale inter malriĉuloj. En pli malriĉaj landoj de aliaj kontinentoj eĉ post la Dua Mondmilito. Estas eble la plej grava infekta malsano en la mondo. Konsiderita en sia latenta variaĵo, kiu ne prezentas simptomojn, oni ĉirkaŭkalkulas, ke ĝi estas en 33 % de la tutmonda loĝantaro.[3] Ĝi estas la dua tutmonda kaŭzo de morto, kaj la unua inter la infektaj malsanoj.[4][5][6][7]
Krom la menciitaj, ankaŭ aliaj mikobakterioj, kiel Mycobacterium bovis, Mycobacterium africanum, Mycobacterium canetti kaj Mycobacterium microti povas kaŭzi tuberkulozon, sed ĉiuj tiuj specioj kutime ne faras tion en sana persono.
La simptomoj de tuberkulozo estas la jenaj: kronika tuso kun sangenhava sputaĵo (hemoptizo), febro, nokta ŝvitadego kaj maldikiĝo. La infekto de aliaj organoj povas kaŭzi ampleksan varion de simptomoj. La diagnozo estas farita surbaze de radiologio (radiografioj de torako), testo de haŭta tuberkulino kaj sanganalizo, same kiel per ekzameno per mikroskopo kaj mikrobiologia kultivado de la korpaj fluaĵoj kiel analizo de la tus-kraĉaĵoj. La traktado estas komplika kaj postulas longajn periodojn de ekspono al antibiotikoj. Ankaŭ la familianoj de la malsanulo estas analizataj.
Ĉar bovinoj ofte malsaniĝis je ĝi, ilia lakto servis ankaŭ kiel infekta fonto. De post la milito oni en multaj landoj prevente vakcinas la bovojn. Dum la lastaj jaroj, la tuberkulozo prezentis kreskintan reziston kontraŭ la tiom multaj antibiotikoj kaj pro tio oni tendencis, kiel preventa agado, al kampanjoj de vakcinado, ĝenerale per la vakcino Bacillus Calmette-Guérin (BCG).
Oni kontaĝas tra aero, kiam la personoj infektitaj tusas, sternas aŭ kraĉas. Krome, pliiĝanta nombro de personoj en la tuta mondo infektas sin pro tio ke la imuna sistemo malfortiĝas pro la uzado de imunonuligaj kuraciloj aŭ pro Aidoso. La distribuado de la tuberkulozo ne estas homogena en la mondo; la 80 % de la loĝantaro de landoj de Azio kaj Afriko aperas pozitiva en ekzameno, procento kiu malaltiĝas al 5-10 % de la loĝantaro de Usono.
Laŭ informo de la Monda Organizaĵo pri Sano, en 2013 naŭ milionoj de personoj malsaniĝis je tuberkulozo kaj 1.5 milionoj mortis pro tiu kaŭzo, el kiuj 360 000 havis ankaŭ infekton pro HIV. Preskaŭ la 60 % de la okazoj kaj mortoj estas de viroj. El la 510 000 virinoj kiuj mortis pro tiu kaŭzo en tiu sama peroodo, pli ol unu triono havis ankaŭ infekton pro HIV. La MOS ĉirkaŭkalkulas, ke la frua diagnozo kaj la efika traktado sukcesis savi 37,2 milionojn de personoj inter 2000 kaj 2013, sed konsideras «ankoraŭ neakcepteble alta» la kvanton de tiuj eviteblaj mortoj.[8]
HistorioRedakti
La tuberkulozo estas unu de la plej antikvaj homaj malsanoj. Kvankam oni ĉirkaŭkalkulas, ke inter jam ekzistis antaŭ 15 000 aŭ 22 000 jaroj, oni akceptas, ke la bakteria specio evoluis el aliaj mikroorganismoj eĉ pli praaj ene de la genro "Mycobacterium". Oni povas supozi, ke iam iu specio de mikrobakterioj trapasis la biologian berieron, pro selekta premo, kaj pasis al ekposedo de rezervejo en animaloj. Eble tio generis antikvan praulon de la Mycobacterium bovis, akceptita de plej multaj kiel la plej antikva de la specioj de la komplekso Mycobacterium tuberculosis, kiu inkludas M. tuberculosis, M. bovis, M. africanum kaj M. microti. La venonta "ŝtupo", tio estus la paso de M. bovis al la homa specio, koincidus kun la aldomigo de animaloj. Eble tiel aperis tiu bakterio kiel patogeno por hundoj.
Malapero kaj ebla reveno de tuberkulozoRedakti
La "fina venko" kontraŭ tuberkulozo dankiĝas al la ekstermado de bova tuberkulozo (per amasbuĉado de infektitaj bestoj) kaj aparte al la ekuzado de la antibiotiko streptomicino fare de Selman A. Waksman en 1944 por la kuracado.
Rutina rentgenkontrolo de la loĝantaro estis enkondukita en la 1950-aj jaroj, por eltrovi novinfektitojn, kiuj poste estis kuracataj per antibiotikoj. La metodo funkciis tre efike, tiel ke en la 1980/1990-aj jaroj en Eŭropo oni rezignis pri la rutina rentgenkontrolo por la tuta loĝantaro, ĉar la riskoj de ĉi-metodo estis pli alta ol la risko per tuberkulozo mem.
Ekde la 1990-aj jaroj la nombro de tuberkulozinfektoj denove plimultiĝis. Tio havis plurajn kaŭzojn:
- la timo de infektiĝo kaj la persona zorgemo pri preventado malkreskis,
- la apero de rezistencaj bakteriorasoj (eĉ kontraŭ pluraj antibiotikoj),
- la kresko de homgrupoj kun malfortigita imuneco ĉefe - sed ne nur - pro aidoso (en Afriko sude de Saharo duono de la 7 milionoj da HIV-infektitoj jam malsaniĝis je tuberkulozo).
Tuberkulozo en literaturoRedakti
La plej konata tuberkulozulino en la monda literaturo certe estas Marguerite Gautier en La sinjorino de kamelioj (La dame aŭ camélias) de Alexandre Dumas (filo), respektive Violetta Valery en la opero La devojiĝintino (La Traviata) de Giuseppe Verdi. Tiu rolulo, kies morto jam estas konata ekde la komenco de la verko, vivas siajn lastajn jarojn en lukto kontraŭ la malsano, sed ankaŭ kontraŭ sia marĝeniĝo kiel virino kiu vivtenas sin nur el helpo de diversaj amantoj. Finfine ŝi mortas malfeliĉa kaj suferanta pro soleco.
Alia fama verko kiu dediĉas grandan atenton al tuberkulozo estas La magia monto (Der Zauberberg) de Thomas Mann. La verkisto metis en sia verko siajn impresojn kiam li vizitis sian edzinon kiu estis paciento en sanatorio en Davos, Svisio, en majo kaj junio 1912.
Vidu ankaŭRedakti
NotojRedakti
- ↑ PIV NPIV Alirita la 10an de junio 2020.
- ↑ Delogu, Giovanni; Sali, Michela; Fadda, Giovanni (novembro 2013). «The Biology of Mycobacterium Tuberculosis Infection» [La biologio de la infekto pro Mycobacterium tuberculosis]. Mediterr J Hematol Infect Dis (en angla) (Roma: Catholic University in Rome) 5 (1): e2013070. PMID 24363885. doi:10.4084/MJHID.2013.070. Konsultita la 10an de junio 2020.
- ↑ «10 datos sobre la tuberculosis» (html). Monda Organizaĵo pri Sano. 31a de marto 2017. Arkivita el la originalo la 31an de januaro 2018. Konsultita la 10an de junio 2020. «Aproximadamente un tercio de la población mundial está infectada por el bacilo de la tuberculosis. Solo una pequeña proporción de los infectados enfermará de tuberculosis.»
- ↑ Churchyard, Gavin; Kim, Peter; Shah, N. Sarita; Rustomjee, Roxana; Gandhi, Neel; Mathema, Barun; et al (novembro 2017). «What We Know About Tuberculosis Transmission: An Overview» [Tio kion oni scias pri la transmisio de la tuberkulozo: ĝenerala trarigardo]. The Journal of Infectious Diseases (en angla) (Infectious Diseases Society of America) 216 (Supl 6): S629-S635. ISSN 1537-6613. doi:10.1093/infdis/jix362. Konsultita la 10an de junio 2020.
- ↑ Al-Humadi, Hussam W.; Al-Saigh, Rafal J.; Al-Humadi, Ahmed W. (septembro 2017). «Addressing the Challenges of Tuberculosis: A Brief Historical Account» [Frontante la defiojn de la tuberkulozo: mallonga historia rakonto]. Front Pharmacol (en angla) (Frontiers Media SA) 8: 689. PMID 29033842. doi:10.3389/fphar.2017.00689. Konsultita la 10an de junio 2020.
- ↑ Sulis, Giorgia; Centis, Rosella; Sotgiu, Giovanni; D’Ambrosio, Lia; Pontali, Emanuele; Spanevello, Antonio; et al. (novembro 2016). «Recent developments in the diagnosis and management of tuberculosis» [Ĵusaj progresoj en la diagnozo kaj traktado de la tuberkulozo]. NPJ Prim Care Respir Med (en angla) (Primary Care Respiratory Society UK/Macmillan Publishers Limited) 26: 16078. PMID 27808163. doi:10.1038/npjpcrm.2016.78. Konsultita la 10an de junio 2020.
- ↑ Houben, Rein M. G. J.; Dodd, Peter J. (oktobro 2016). «The Global Burden of Latent Tuberculosis Infection: A Re-estimation Using Mathematical Modelling» [La tutmonda ŝarĝo de la latenta infekto de tuberkulozo: rekalkulo uzante matematikan modeladon]. PLoS Med (en angla) (Public Library of Science) 13 (10): e1002152. PMID 27780211. doi:10.1371/journal.pmed.1002152. Konsultita la 10an de junio 2020.
- ↑ WHO. «Global tuberculosis report 2014» (en angla). WHO. Konsultita la 10an de junio 2020.
BibliografioRedakti
- Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Fausto, Nelson; & Mitchell, Richard N. (2007). Robbins Basic Pathology (8th ed.). Saunders Elsevier. pp. 516-522 ISBN 978-1-4160-2973-1
- Raviglione M. C., O'Brien R. J. Tuberculosis de Harrison's Principles of Internal Medicine (16th ed.); Kasper D. L., Braunwald E., Fauci A.S., Hauser S. L., Longo D. L., Jameson J. L., Isselbacher K. J., eds. McGraw-Hill Professional, 2004; páginas = 953–66. doi =10.1036/0071402357 ISBN = 0071402357
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Tuberculosis en la hispana Vikipedio.
