Violono

arĉinstrumento de kvar kordoj

Violono estas kvarkorda arĉa kordinstrumento. Ĝi estas la plej malgranda kaj plej akra el la instrumentoj de sia familio (kiu ankoraŭ posedas la aldviolonon, violonĉelon kaj kontrabason, responda al la Soprano de la homa voĉo).

asd
Violono

La korpo de violono konsistas el sontabulo (sonplato) kaj dorso iom ŝvelaj, kunigitaj per ripoj (flankoj) kaj ankaŭ per internaj blokoj, kiuj tenas respektive la (fin)butonon kaj la kolon. Korpomeze estas la talio, kies anguloj ankaŭ subteniĝas per blokoj. Fine de la korpo estas la kapo. Ĝi enhavas la kejltruojn kaj la voluton (spiralon).

En la tabulo estas sontruoj (pro la formo ankaŭ nomitaj "f-truoj"). Surtabule inter la truoj estas metita ponto. Inter la tabulo kaj la dorso (sub la pontpiedo sub la plej alta kordo) troviĝas movebla sonfosto, kaj sub la basa pontpiedo estas gluita basa strio.

En la kapo estas agordaj kejloj. Sur la kolo estas fingroplato. Ligita al la butono per katgota ŝnuro estas la korda tenilo (finpeco), de kiu la kordoj etendiĝas ĝis la kejloj, kuŝante kapfine sur selo kaj alifine sur la ponto.

Fine de ĉelo aŭ baso estas piedo (pikilo). Sur violono aŭ aldviolono (aldo) kutime troviĝas menton-apogilo.

La arĉo konsistas el ĉevalharoj streĉitaj de pinto ĝis tenilo (kalkano) de ligna stango. La tenilo konsistas el bloketo kaj ŝraŭbo.

Diversaj efektoj produktiĝas per uzo de harmonoj, plukado, dampado kaj diversspeca arĉado[1].

Etendo
Violono el diversaj perspektivoj

Historio de la violono Redakti

 
Pentraĵo de eŭropaj perkutistoj, ĉirkaŭ 900 p.K. (fonto en la Milana Biblioteko)

La vorto violono venas de la meza latina, vitula, signifanta kordan instrumenton. Ĝia origino venas de instrumentoj alportitaj de orienta Eŭropo de la Bizanca Imperio. La unuaj violonoj estis faritaj en Italio inter la mezo de la fino de la 16a jarcento kaj la komenco de la 17a jarcento. Lia kreo estas atribuita al la italo Gasparo de Salò. Dum ducent jaroj, la arto fari unuan klasan violonon estis atribuita al tri familioj de Cremona: Amati, Guarneri kaj Stradivarius. La tuta invento de la violono estis pelita de la radikoj de la miljena ĉina instrumento Erhuo, la radikoj de ĉi tiu instrumento estis la instrumentoj de malnovaj frotitaj kordoj jam malkovritaj. Origine kun konkava formo, la pafarko nun havas konveksa kurbeco.

La violono mem ne ŝanĝiĝis dum ducent jaroj. De la 19a jarcento, nur la dikeco de la ŝnuroj estis modifita, la uzo de pli alta kaj pli klinita brako. Origine kun konkava formo, la pafarko nun havas konveksan kurbecon, kiu ebligas al ĝi rezisti pli grandan streĉiĝon, ĉar la ŝanĝoj faritaj de la arkea fabrikanto François Tourte, al peto de la virtua Giovanni Battista Viotti, en 1782.

Giuseppe Guarneri (1698-1744) estis itala arĉfaristo, membro de la familio Guarneri de Kremono. Li konkuris kun Antonio Stradivari en respekto kaj prestiĝo donita al liaj instrumentoj, kaj estis nomita la plej bona violonfaristo de la Amati dinastio. Muzikaj instrumentoj konstruitaj fare de Guarneri ofte estas kromnomitaj "Jozefoj" aŭ "del Jesuses". Guarneri estis konata kiel del Gesù ĉar liaj etikedoj enhavis la nomen sacrum IHS iota-eta-sigma) kaj katolikan krucon. Liaj ĝardenaj iloj signife deviis de lia familia tradicio kaj portis la unikan stampon de lia stilo. Ilia statuso estas konsiderita dua nur al tiuj de Stradivari, sed kelkaj ankaŭ postulas ilian superecon.

Antonio Stradivari (1644-1737) estis itala liutfaristo ankaŭ de Kremono. La plej bonajn instrumentojn li konstruis onitakse inter 1698 kaj 1725. Instrumentoj, kiujn li markosignis post 1730, estis verŝajne pretigitaj de lia filoj Omobono kaj Francesco. Oni kalkulas, ke Stradivari dum sia vivo verkis ĉirkaŭ 1100 violonojn, vjolojn, gitarojn kaj violonĉelojn. El la violonĉeloj ekzistas ankoraŭ hodiaŭ ĉirkaŭ 60 ekzempleroj. Ekde ĉirkaŭ 1800 meritas siaj instrumentoj la plej grandan ŝatatecon kaj simile altan prezon. La ĝisnuna (2004) plej alta prezo estis elpagita en 1998 por la "Kreutzer Strad" ĉe Christie's en Londono: ĉirkaŭ 1,5 milionoj da eŭroj. La relativa eta nombro de la bonaj Stradivari-violonoj apartenas plej ofte al riĉaj mecenatoj, kiuj tiujn disponigas je mondfamaj artistoj.

Konstrua ekipaĵo Redakti

 
Hispanlingva diagramo de la partoj de violono.

Kiel alia ŝnurego-instrumento, violonoj estas konstruitaj de luthiers. Tradicie ĝi estas akustikaj instrumentoj kies sono estas nature amplifita per la ligna resono-skatolo. Tamen, estas elektronike amplifitaj instrumentoj per mikrofonoj. Same kiel elektraj gitaroj, elektraj violonoj ne postulas sonilon. Iuj havas masivan korpon kaj aliaj ne havas korpon, sed nur kadroj pr subteni la ŝnurojn.

Partoj de la violono Redakti

La violono kutime estas stokita en kazo kies formo kaj materialo povas varii. Ĉi tiu kazo nepre enhavas la violonon, pafarkon, rezinon, kuseneton kaj puriganta tukon. Ĝi ankaŭ povas enhavi, laŭ la kazo, pafarko, metronomo, higrometro, humidificilo, ktp.

Ekzekuto Redakti

La plej komuna ekzekuto estas la frotado de la arĉo sur la ŝnuroj. Antaŭ ludado de la instrumento, la violinisto pasas sur la prokinoj rezinon nomatan kolofonio, kiu havas la efikon produkti la frotadon inter la prokinoj kaj la kordoj, generante la sonon. La sono produktita de la ŝnuroj estas transdonita al la kava korpo de la violono, nomata resono-skatolo.

Pozicio Redakti

 
Violonludado eblas ankaŭ side, ekzemple tie sur parkobenko. Sed plej ofte stare.

Korpo rekte kaj busto antaŭen. La kruroj devas esti iomete malfermitaj por stabiligi la ekvilibron de la korpo.

La maniero subteni kaj la violonon kaj la arĉon estas grava parto en la instruado de la instrumento por atingi bonkvalitan teknikon de ludado, pro kio necesas zorgeman konsideradon eklernante la studon de la instrumento. La unua rimarkenda afero estas la pozicio de la violono, tio estas, la muzikilo devas esti subtenata tiel ke la okuloj estu fikseblaj sur la kapo de la violono; kaj siavice la maldekstra brako devas pozicii leĝere antaŭen por ke la fingroj estus metitaj nature kaj perpendikulare al la diapazono. Sammaniere gravas la ĝusta kaj komforta metado de la instrumento inter la kolo kaj la ŝultro, kaj por la atingo de bonkvalita sono kaj bonkvalita plenumado por protekti la instrumentiston el lezoj pro nenecesaj tensioj. La violono devas esti metita la plej alte ebla por ke la maldekstra brako, la mano kaj la fingroj havu movoliberon por povi ŝanĝi de pozicio facile

Pozicio de la violono en la korpo Redakti

La violono devas esti metita sur la maldekstra klaviko kaj malpeze subtenata sur la maldekstra ŝultro.

Zorgoj Redakti

 
Violonoj en la Muzeo de la Muziko de Barcelono.

Instrumento partikulara rezistado, la violono kutime postulas malmultajn specialajn zorgojn. Kiam oni ne uzas ĝin, ĝi devas esti gardita en propra skatolo kiu estu la plej hermeta aŭ vatita, kaj la skatolo, la bastono de la arĉo kaj la kordoj puraj, kaj la arĉaj krinoj iomete distensiitaj. La violono estu la plej eble ŝirmita por ke damaĝu ĝin nek la humideco nek subitaj ŝanĝoj de temperaturo; aliflanke, ĝi postulas nur kutiman purigadon per seka tolo, aŭ per produktoj speciale desegnitaj por tio. La kordoj kutime rompiĝas pro la tensio kaj la frotado, kaj pro tio konvenas, ke la violonisto havu anstataŭantan kordaron. Kutime rompiĝas ankaŭ la haroj de ĉevalvosto (krinoj) kiuj konstituas la bendon de la arĉo; pro tio la ofta ludado povas rezulti en neceso ŝanĝi ilin kiam estu tiu neceso. Se oni ludas la violonon sen mentonapogilo, konvenas uzi tolon sur la parto de la kolo kaj sur la mentono sur kiu oni apogas la violonon por eviti, ke la instrumento estus damaĝita pro la transpirado (ŝvito). Foje okazas, ke "malnova" violo bone ludita, sonas pli bonkvalite ol nova aŭ malmulte uzita violono.

Gravas en la zorgado de la violono ke post gardado dum ioma tempoperiodo oni malfortigu (sentensiigu) la kordaron por ke ili ne restu en tensio. Per tio la strukturo de la violono restos protektita el eblaj rompoj pro nenecesa tensio.

Plinovigoj Redakti

 
Elektra Violono de YAMAHA

El la dua duono de la 20a jarcento la kordoj kaj la zono de la arĉo, en multaj okazoj, estas fabrikitaj per sintezaj materialoj; kaj la uzado de tiuj materialoj etendiĝis ankaŭ al aliaj partoj ĉe la violonoj fabrikitaj serie: por ekzemplo kordaroj, mentonapogiloj ktp., kiuj estas fabrikitaj per plasta materialo, kio tuŝas karakteran sonon de la instrumento, kaj pro tio ĝi okazigas ioman malakcepton fare de la profesiaj violonistoj. Ĉe la elektraj violonoj, preskaŭ ĉiuj ties komponantoj estas sintezaj, sed en tiuj la sono (diferenca disde tiu de la akustikaj violonoj) estas prilaborita elektronike; tiaj violonoj estas uzataj en muzikgrupoj de Pop, Rok, Ĵazo kaj similaj, eĉ en Esperantujo, kiel ĉe Asorti.

Violono en folklora muziko Redakti

 
Elektronika violono de Asorti; tie en Herrera del Duque dum la 75-a Hispana Kongreso de Esperanto.

La enkonduko ekde fine de la 16a jarcento kaj komence de la 17a de violono en medioj de la Suda Konuso rilatis ĉefe al la agado de jezuitoj kaj franciskanoj, multaj el ili italdevenaj kiel Domenico Zipoli, kies nomo portas fama muziklernejo de Kordobo.

La jezuitoj enkondukis la muzikinstruadon en la Jezuitaj Misiejoj kreitaj en teritorioj kiuj nuntempe apartenas al norda Argentino, Paragvajo, Bolivio kaj suda Brazilo, en regiono tiam loĝata de indiĝenoj inter kiuj hegemoniis la kulturo de gvaranioj. La plej parto de tiuj urbetoj estis detruita pro la forpelo de la jezuitoj, en 1767 en la hispanaj kolonioj, kaj ankaŭ en Brazilo. La Jezuitaj Misiejoj de Bolivio estas la nuraj kiuj restis el la detruo de la aliaj kolonioj. Temas pri sep urbetoj en la regiono konata kiel Ĉikitanio kie ĉiujare okazas festivalo de baroka muziko.

En Brazilo, la artmetia violono konata per la nomo de rabeca estis enkondukita ankaŭ de ekleziuloj, speciale en la zono de la Jezuitaj Misiejoj, sed ties uzado en muziko estis disvolvigita pli intense dum la mallonga koloniado fare de la nederlandano Mauricio de Nassau, en Recife, inter 1637 kaj 1643. Alia grava stimulo estis la instalado de la portugala kortego en Rio de Janeiro en 1807.

Violono estis disvastigita populare ankaŭ en aliaj mondopartoj, kiel laŭlonge de Andoj, en Centra kaj Orienta Eŭropo, partikulare inter muziko de ciganoj, judoj kaj klezmera muziko, kaj aliflanke en la kelta muziko, ekzemple de Irlando.

En klasika muziko Redakti

Sonato por du violonoj de la baroka komponisto Telemann. Relative tipa baroka violonkunmetaĵo, ĝi verŝajne estintus prezentita kun malpli uzo de vibrato origine.
Mischa Elman ludante la Meditadon de la opero Thais de Massenet, registrita en 1919. La tre legata stilo de ludado, kun abundega uzo de portamento, rubato kaj vibrado kaj la pli altaj registroj de la instrumento estas karakterizaj por violonludado en la malfrua romantika periodo.

Ekde la baroka epoko, la violono estas unu el la plej gravaj el ĉiuj instrumentoj en klasika muziko, pro pluraj kialoj. La tono de la violono elstaras super aliaj instrumentoj, igante ĝin taŭga por ludi melodilinion. En la manoj de bona ludanto, la violono estas ekstreme lerta, kaj povas efektivigi rapidajn kaj malfacilajn sekvencojn de notoj.

Violonoj konsistigas grandan parton de orkestro, kaj estas kutime dividitaj en du sekciojn, konataj kiel la unua kaj dua violonoj. Komponistoj ofte asignas la melodion al la unuaj violonoj, kiu tipe estas pli malfacila parto uzante pli altajn poziciojn. En kontrasto, duaj violonoj ludas harmonion, akompanaĵojn aŭ la melodion en okto pli malalta ol la unuaj violonoj. Arĉa kvarteto simile havas partojn por unua kaj dua violonoj, same kiel parton por aldviolono, kaj por basinstrumento, kiel ekzemple la violonĉelo aŭ, malofte, la kontrabaso.

Multaj verkoj estis verkitaj por violono kaj orkestro, aŭ por arĉa kvarteto. Specife, estis verkitaj multe da konĉertoviolonoj.

Mozart komponis kvin konĉertojn por violono, Beethoven komponis unu konĉerton por violono, same kiel Bruch, Konĉerto en G-minoro, Ĉajkovski, Konĉerto en G-maĵoro kaj Mendelssohn, Konĉerto en B-minoro.

Violonaj teknikoj Redakti

 
Baroka violono de 1658 de Jacob Stainer.
  • Pizzicato (pinĉita) [produktita de la dekstra mano]: Violonistoj ne ĉiam uzas la pafarkon kiam ili ludas. La pizzicato konsistas en tuŝi la ŝnurojn per la fringroj, donante malgrandajn pinĉitajn. Malofte la pizzicato etendas tra la tuta melodio.
  • Vibrato (vibrita) [produktita de la maldekstra mano]: Unu el la gravaj tenikoj de stringaj instrumentoj. Ekzistas 3 tipoj de vibrato: la fingro, la pojno kaj la brako. Ĝi konsistas fari vibri la sonon, formante minimuman fluktuon en la agordo de la noto, supren kaj malsupren. La pojno vibrato estas la plej ofta, kaj la vrako devas esprimi per certa forto, pasio, dramo. Ĝi estas plejparte uzita en longaj notoj.
  • Duobla ŝnurego [arko tekniko]: Ĝi signifas ludi samtempe en du, tri ŝnuroj aŭ eĉ kvar ŝnurojn, kaj sekve du, tri aŭ kvar notojn ĉiuj samtempe.
  • Glissando (glitante) [produktita de la maldekstra mano]: La violinisto kuŝas sian fingron super la ŝnuro, ludante ĉiujn notojn ene de la gamo ludita, kiu permesas ke ĉiuj intermetitaj sonoj estu aŭditaj. Glissandi aperas preskaŭ ekskluzive en la muziko de la 20a jarcento.

Tipoj de violonoj kaj violonsimilaj arĉinstrumentoj Redakti

 
Rebeko.

Literaturo Redakti

  • 1944: Butler, Montagu C.; Merrick, F. Muzika terminaro kun alfabeta indekso de David G. Hill. [Represo de la eldono Rickmannsworth, 1944]. Sofia: Muzika Esperanto-Ligo 1992, 35, 19 p.

Proverboj Redakti

Ekzistas proverboj pri violono en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof[2]:

  •  
     Ne el ĉiu ligno oni faras violonon. 
  •  
     Se vi prenis la violonon, prenu ankaŭ la arĉon. 

Vidu ankaŭ Redakti

Parencaj instrumentoj Redakti

Famaj violonistoj (ludistoj, kmponistoj kaj fabrikistoj) Redakti

Notoj kaj referencoj Redakti

  1. Muzika terminaro 1944/1992, p. 29
  2. Lernu. Arkivita el la originalo je 2011-12-25. Alirita 2009-04-04.