Titano (elemento)
 | Ĉi tiu artikolo temas pri kemia elemento. Por luno se Saturno rigardu la paĝon Titano (luno). Por luno de Urano legu la artikolon Titanio (luno). |
Titano estas kemia elemento de la perioda tabelo kun la simbolo Ti kaj atomnumero 22. Ĝi estas malpeza, forta, blank-metal-kolora, brila, senrustema transira metalo, uzita en fortaj malpezaj alojoj kaj blankaj pigmentoj.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| kemia elemento • simpla substanco • lithophile | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| transirmetalo • Malpezmetaloj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ĝeneralaj informoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nomo (latine), simbolo, numero | titano (titanium), Ti, 22 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Karakteriza grupo | (nespecifita) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Aspekto | arĝente grizblanka metala | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dosiero:7440-32-6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomaj ecoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomradiuso | empiria: 147 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kovalenta radiuso | 160±8 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fizikaj ecoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Denseco | 4.502 g/cm3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Degelpunkto | 1668 °C (1941 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bolpunkto | 3287 °C (3560 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Diversaj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronegativeco | 1.54 (Pauling-skalo) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Se ne estas indikite alie, estas uzitaj unuoj de SI kaj SVP. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Du el la plej utilaj trajtoj de titanio estas ĝia korodrezisto kaj ĝia forto-denseco-proporcio, kiu estas la plej alta el ĉiuj metalaj elementoj.[1] En sia nealojita stato, titanio estas same forta kiel kelkaj ŝtaloj sed havas pli malaltan densecon.
Ĉi tiu elemento aperas en multaj mineraloj. La ĉefaj fontoj estas rutilo (TiO2) kaj ilmenito (FeTiO3), dum oni trovas ĝin ankaŭ en perovskito kaj titanito.
Titano estas ofte uzata en Medicino, ĉar mikroboj malfacile kreskas ĉirkaŭ titanaj aparatoj kaj iloj. Pro tio oni uzis tiun specialan materialon por fabriki protezojn kaj ankaŭ objektivojn de mikroskopoj.
Kombinaĵoj
redaktiFizikaj propraĵoj
redaktiKiel metalo, titanio estas rekonita pro sia alta forto-peza rilatumo.[2] [3]Ĝi estas forta metalo kun malalta denseco kiu estas sufiĉe duktila (precipe en senoksigena medio). Ĝi estas paramagneta kaj havas sufiĉe malaltan elektran kaj termikan konduktivecon kompare kun aliaj metaloj. Titanio estas superkondukta kiam malvarmite sub sia kritika temperaturo de 0.49 K.[4]
Komerce puraj (99.2% puraj) karakteroj da titanio havas finfinan tirstreĉo-reziston de proksimume 434 MPa (63,000 psio), egala al tiu de oftaj, malbonkvalitaj ŝtalalojoj, sed estas malpli densaj. Titanio estas 60% pli densa ol aluminio, sed pli ol duoble pli forta[5] ol la plej ofte uzata 6061-T6 aluminialojo. Certaj titanaj alojoj (ekz., Beta C) atingas tirstreĉajn fortojn de pli ol 1,400 MPa (200,000 psio).[23] Tamen, titanio perdas forton kiam varmigite super 430 °C (806 °F).[5]
Titanio ne estas tiel malmola kiel iuj gradoj de varmotraktita ŝtalo; ĝi estas nemagneta kaj malbona konduktilo de varmo kaj elektro. Maŝinado postulas antaŭzorgojn, ĉar la materialo povas gali krom se akraj iloj kaj taŭgaj malvarmigaj metodoj estas uzataj. Kiel ŝtalstrukturoj, tiuj faritaj el titanio havas laclimon kiu garantias longvivecon en kelkaj aplikoj.[6]
Kemiaj propraĵoj
redaktiKiel aluminio kaj magnezio, la surfaco de titanio-metalo kaj ĝiaj alojoj oksigeniĝas tuj post eksponiĝo al aero por formi maldikan neporan pasivtavolon kiu protektas la grocan metalon de plia oksigenado aŭ korodo.[2]
Aplikoj
redaktiTitanio povas esti alojita kun fero, aluminio, vanado kaj molibdeno, inter aliaj elementoj. La rezultaj titanialojoj estas fortaj, malpezaj, kaj multflankaj, kun aplikoj inkluzive de aerospaco (jetmotoroj, misiloj, kaj kosmoŝipo)[7], armeaj, industriaj procezoj (kemiaĵoj kaj petrolkemiaĵoj, sensaligfabrikoj, pulpo, kaj papero), aŭtomobilo, agrikulturo (terkultivado), sportvaroj, juvelaĵoj, kaj konsumelektroniko.[2] Titanio ankaŭ estas konsiderata unu el la plej biokongruaj metaloj, kondukante al gamo da medicinaj aplikoj inkluzive de protezoj, ortopediaj enplantaĵoj, dentaj enplantaĵoj kaj kirurgiaj instrumentoj.[8]
- ↑ Donachie, Matthew J. Jr. (1988). Titanio: Teknika gvidilo. Metals Park, OH: ASM Internacia. p. 11. ISBN 978-0-87170-309-5.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 "Titanio" Columbia Encyclopedia (6-a red.). New York: Columbia University Press. 2000–2006. ISBN 978-0-7876-5015-5.
- ↑ Titanio Bazita Pulvoro, Stanfordaj Altnivelaj Materialoj, Prenite 19 januaron 2025.
- ↑ Steele, M. C.; Hein, R. A. (1953). " Superkonduktiveco de Titanio " . Fiziko. Rev 92 (2): 243–247. Bibkodo:1953PhRv...92..243S. doi:10.1103/PhysRev.92.243.
- ↑ 5,0 5,1 Barksdale, Jelks (1968). "Titanio". En Clifford A. Hampel (red.). La Enciklopedio de la Kemiaj Elementoj. New York, NY: Reinhold Book Corporation. pp 732–738. LCCN 68029938.
- ↑ Stwertka, Albert (1998). "Titanio". Gvidilo al la Elementoj (Reviziita red.). Oxford University Press. pp 81–82. ISBN 978-0-19-508083-4.
- ↑ Titanio Uzita en la Aerokosma Industrio
- ↑ Medicina, Tokio; Universitato, Dental (24 majo 2022). " Esplorante kio donas al titanio enplantaĵoj ilian rimarkindan biokongruecon " . Phys.org. Prenite 2 majo 2024 .