Galiumo
Galiumo[1] (aŭ galio[2]) estas kemia elemento en la perioda tabelo, kun atomnumero 31. Ĝia simbolo estas Ga.
Ĝi estas malofta, mola arĝentkolora posttransira metalo, kiu fandiĝas jam ĉe temperaturo je 303 K (30 °C). Por tiu ĉi kialo ĝi estas uzata kiel anstataŭanto por Hidrargo.
Ĝi estis eltrovita de la franca ĥemiisto Paul Émile Lecoq de Boisbaudran en 1875; li originis la nomon de la elemento, ne per sia propra familinomo Lecoq (latine gallus) sed omaĝe al Francujo (latine Gallia, esperante Gaŭlujo)[3].
Propraĵoj
redaktiElementa galiumo ne troviĝas en la naturo, sed ĝi facile akireblas per fandado. Tre pura galiumo estas arĝentblua metalo, kiu rompiĝas konkoide kiel vitro. La volumeno de galiumo pligrandiĝas je 3,10% kiam ĝi ŝanĝiĝas de likvaĵo al solido, do oni devas esti singarda dum stokado en ujoj, kiuj povas rompiĝi kiam ĝi ŝanĝas staton. Galiumo dividas la pli altdensecan likvan staton kun mallonga listo de aliaj materialoj, kiu inkluzivas akvon, silicion, germaniumon, bismuton kaj plutonion.[4] La fandopunkto de galiumo, je 302,9146 K (29,7646 °C, 85,5763 °F), estas iomete super ĉambra temperaturo. La fandopunkto de galiumo permesas al ĝi fandiĝi en la homa mano, kaj poste solidiĝi se forigita.[5]
Galiumo formas alojojn kun plej multaj metaloj. Ĝi facile difuziĝas en fendetojn aŭ grenlimojn de iuj metaloj kiel aluminio, aluminio-zinkaj alojoj[6] kaj ŝtalo,[7] kaŭzante ekstreman perdon de forto kaj duktileco nomatan rompiĝemo de likva metalo.
Produktado
redaktiGaliumo estas produktata ekskluzive kiel kromprodukto dum la prilaborado de la ercoj de aliaj metaloj. Ĝia ĉefa fontomaterialo estas baŭksito, la ĉefa erco de aluminio, sed malgrandaj kvantoj ankaŭ estas ekstraktitaj el sulfidikaj zinkaj ercoj (sfalerito estas la ĉefa gastiganta mineralo).[8][9] Ĝia kromprodukta statuso signifas, ke galiuma produktado estas limigita de la kvanto de baŭksito, sulfidikaj zinkaj ercoj (kaj karbo) ekstraktitaj ĉiujare.
Aplikoj
redaktiGaliumo estas ĉefe uzata en elektroniko. Galiuma arsenido, la ĉefa kemia kombinaĵo de galiumo en elektroniko, estas uzata en mikroondaj cirkvitoj, altrapidaj ŝaltilcirkvitoj kaj infraruĝaj cirkvitoj.[10] Duonkondukta galiuma nitrido kaj india galiuma nitrido produktas bluajn kaj violajn lum-elsendantajn diodojn kaj diodlaserojn. Galiumo ankaŭ estas uzata en la produktado de artefarita gadolinio-galia grenato por juveloj. Ĝi ne havas konatan naturan rolon en biologio. Galiumo(III) kondutas simile al feraj saloj en biologiaj sistemoj kaj estis uzata en iuj medicinaj aplikoj, inkluzive de farmaciaj kaj radiofarmaciaĵoj.[11]
Duonkonduktaj aplikoj dominas la komercan postulon por galiumo, respondecante pri 98% de la tuto. La sekva grava apliko estas por gadolinio-galiaj grenatoj.[12] Ekde 2022, 44% de la monda uzo iris al lumigiloj kaj 36% al integraj cirkvitoj, kun pli malgrandaj partoj egalaj al ~7% irantaj al fotovoltaiko kaj magnetoj ĉiu.[13]
Bildaro
redakti
Referencoj kaj notoj
redakti- ↑ Formo laŭ ReVo kaj NPIV.
- ↑ Formo laŭ PIV kaj NPIV.
- ↑ Gallica: analoj de ĥemio kaj fiziko [1] (france)
- ↑ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Kemio de la Elementoj (2a eld.). Butterworth-Heinemann. ISBN 978-0-08-037941-8.
- ↑ Kreiva teamo Corridor Crew uzas galiumon por rekrei likvan metalon el "Terminator", 3 decembro 2024
- ↑ Tsai, W. L; Hwu, Y.; Chen, C. H.; Chang, L. W.; Je, J. H.; Lin, H. M.; Margaritondo, G. (2003). "Bildigo de grenlimoj, galiuma difuzo kaj la fraktura konduto de Al-Zn-alojo - Studo en situ". Nukleaj Instrumentoj kaj Metodoj en Fizika Esplora Sekcio B. 199: 457–463. Bibcode:2003NIMPB.199..457T. doi:10.1016/S0168-583X(02)01533-1.
- ↑ Vigilante, G. N.; Trolano, E.; Mossey, C. (junio 1999). "Likvametala Rompiliĝo de ASTM A723 Pafilŝtalo per Indio kaj Galio". Defenda Teknika Informcentro. Prenite la 7an de julio 2009.
- ↑ Frenzel, Max; Ketris, Marina P.; Seifert, Thomas; Gutzmer, Jens (Marto 2016). "Pri la nuna kaj estonta havebleco de galiumo". Resources Policy. 47: 38–50. Bibcode:2016RePol..47...38F. doi:10.1016/j.resourpol.2015.11.005.
- ↑ Frenzel, Max; Hirsch, Tamino; Gutzmer, Jens (Julio 2016). "Galiumo, germaniumo, indio, kaj aliaj spuraj kaj malgrandaj elementoj en sfalerito kiel funkcio de la tipo de deponaĵo — Metaanalizo". Ore Geology Reviews. 76: 52–78. Bibcode:2016OGRv...76...52F. doi:10.1016/j.oregeorev.2015.12.017.
- ↑ Esencaj Elektronikaj Materialoj: Parto 4 - Galiumaj Komponaĵoj. SAMaterials, Material Applications. Prenite la 16an de januaro 2025
- ↑ Denoyer, Delphine; Clatworthy, Sharnel A. S.; Cater, Michael A. (2018). "16. Kupraj Kompleksoj en Kancera Terapio". Metalo-Drogoj: Disvolviĝo kaj Ago de Kontraŭkanceraj Agentoj. Metalaj Jonoj en Vivsciencoj. Volumo 18. pp. 469–506. doi:10.1515/9783110470734-016. ISBN 978-3-11-047073-4. PMID 29394029.
- ↑ Greber, J. F. (2012) "Galiumo kaj Galiumaj Komponaĵoj" en la Enciklopedio de Industria Kemio de Ullmann, Wiley-VCH, Weinheim, doi:10.1002/14356007.a12_163.
- ↑ "Tutmonda distribuo de galiuma konsumo laŭ fina uzo". Statista. Prenite la 20an de decembro 2024.
Vidu ankaŭ
redaktiEksteraj ligiloj
redakti- http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Ga/index.html
- http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Ga.html
- http://periodic.lanl.gov/elements/31.html Arkivigite je 2006-02-06 per la retarkivo Wayback Machine
- http://enciclopedia.us.es/index.php/Galio Arkivigite je 2011-05-14 per la retarkivo Wayback Machine
