Romaniko

Romaniko estas epoko en la evoluo de la arto en okcidenta Eŭropo proksimume inter 950 kaj 1250. Ĝi sekvis la karolidan arton kaj poste cedis sian lokon al gotiko. La Skeldo-Gotiko estas regiona frugotika transira stilo de la romanika arkitekturo al la gotika arĥitekturo en la preĝejkonstruo, kiu aperis ĉefe en la nuna Belgujo. La Skeldo-Gotiko estis krom la gotikaj katedraloj en Francujo infludona por la evoluo de la brikogotiko en norda Germanujo kaj ĉe la suda baltamara regiono.

KonstruadoRedakti

La romaniko eliras de konstru formoj de romia, frankonia-karolida kaj araba deveno kaj sintezas ilin je unueca stilo. Post la fino de la romia epoko la romanika arkitekturo estis la unua artostilo, kiun oni aplikis ĉie en Eŭropo.
La romanikan konstru stilon karakterizas duonsferaj volboj, apogaj pilastroj, fenestroj kun rondaj arkoj, grandaj ebenaj surfacoj, dikaj defendotaŭgaj muroj kaj masivaj blokecaj formoj.

PreĝejojRedakti

OriginoRedakti

La kirkokonstruo transprenas formojn de la romia baziliko. Romanika baziliko estas plurnava preĝejo, kies meza navo laŭ alto superas la flankajn.

SkemoRedakti

En horizontala projekcio la romanika preĝejo egalas al kruco. La transversan trabon de la kruco oni nomas transversa navo aŭ transepto. La vertikalan kructrabon formas alta meza (aŭ ĉefa) navo. La rektangulo kie ambaŭ intersekcias navokruciĝo. Ĝia grandeco estas la baza mezurunuo de la preĝejkonstruo. Ekzemple la flankaj navoj, kiuj sude kaj norde kadras la mezan navon mezuras ĝian duonan larĝon.

La plilongigo de la meza navo trans la kruciĝo rezultas je unujuga korusejo. La duoncirkla niĉo, kiu kompletigas la korusejon, nomiĝas absido.

StatikoRedakti

Por dispartigi la premon de la plafona ŝarĝo kaj por ebligi trapason al la flankaj navoj, oni separis la navojn per kolonoj (cirkla profilo) aŭ pilastroj (kvadrata profilo), kiuj ĉiam staras ĉe la randopunktoj de la jugo. Apartaj kolonotipoj estas la faskokolono kaj la faskopilastro.

AperturojRedakti

La granda premo de la plafona volbo permesis nur malgrandajn fenestrajn aperturojn. La rondarka formo de la fenestroj kaj portaloj estas karakterizaĵo de la romanika konstruarto.

OrnamoRedakti

Ankaŭ por ornamo de la eksteraj muroj oni aplikis la rondarkon. Horizontale kurantajn ornamobendojn oni nomas rondarka friso. Por optika dispartigo antaŭmasonitaj vertikalaj arkoj nomiĝas tromparkoj. La okcidenta kirkogablo estis la ornamita "bela flanko", kie la skulptistoj kaj vitropentristoj povis montri sian arton. Embrazuro estas la flanka limigo de portalo, fenestro aŭ pafbreĉo tajlita oblikve en la masonaĵon.

ElementojRedakti

Dutura fasado

Ekzemploj de verkoj de la romanika konstruartoRedakti

FrancioRedakti

Dipatrino de Beaune
Sankta Filiberto, Tournus
Sainte-Foy, Conques
Saint-Pierre, Moissac
Saint-Sernin, Toulouse
Saint-Bénigne, Dijon
Notre-Dame-du-Port, Clermont-Ferrand
Sainte-Trinité, Caen
Saint-Pierre, Angulemo
Saint-Trophime, Arles
Sainte-Madeleine, Vézelay
Paray-le-Monial
Saint-Front, Perigueux
Notre-Dame-la-Grande, Poitiers
Saint-Savin-sur-Gartempe
abateja preĝejo en Cluny
Tour Fenestrelle, Uzès

GermanioRedakti

Sankta Mikaelo kaj la katedralo de Hildesheim
Katedralo de Limburgo
Katedralo de Bamberg
"Imperiestraj katedraloj" (Kaiserdome) de Majenco, Speyer, kaj Worms
Kolonjo, St. Maria im Kapitol
Maria Laach, Benediktana preĝejo
Osnabrück katedralo
Treviro katedralo

HispanioRedakti

San Miquel de Cuixa
Santiago de Compostela
Katedralo de Orense, romanika kaj gotika
Kirkoj de la nordo de la provinco de Palencio; monaĥejo de Santa María la Real en Aguilar de Campoo.
Taull
Ripoll

ItalioRedakti

Sant' Ambrogio, Milano
San Zeno, Verona
Katedralo de Pizo
San Michele, Pavio
San Miniato al Monte, Florenco
Katedralo de Cefalu
Katedralo de Monza

Britio (kie ĝi nomatas "Normanda stilo" aŭ "Normana stilo")Redakti

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Normana arĥitektura stilo.

katedralo de Durham
katedralo de Peterborough
katedralo de Southwell

NederlandoRedakti

Onze-Lieve-Vrouwe, Maastricht
katedralo de Tournai

NordioRedakti

katedralo de Lund
katedralo de Trondheim

Centra EŭropoRedakti

Sankta Georgo, Prago (Ĉeĥio)
Preĝejo Jak (Hungario)
Preĝejo Belapatfalva (Hungario)
Sankta Andreo, Krakovo (Pollando)

SkulptartoRedakti

BranĉojRedakti

Krom al la konstruintegrita plastiko la romanika skulptado koncentriĝas al la libroornamo kaj al malgrandaj artobjektoj religiaj. Ni ne konas artistojn el tiu ĉi tempo, ĉar ili kreis serve al la disvastigo de la kristana mesaĝo kaj metis sian personecon en la ombron de siaj verkoj.

Konstruintegrita plastikoRedakti

Ĉe la konstruintegrita plastiko la proporcioj de la korpo restas sen signifo; dominas la simbola enhavo de la figuroj. La vestofaldoj estas forte troakcentitaj, pro kio oni parolas pri la romanika vestofiguro. Ĉi figurojn preskaŭ ĉiam akompanas ornamaĵoj en la formoj de plantoj...

Ŝtonaj biblioj nomiĝas figuraj dekoracioj ĉe la esktera flanko de kelkaj romanikaj preĝejoj. Ilin disvolvus proksimume 1100 francaj ŝtontajlistoj. Ekzemplo el la tempo proksimume 1210 troviĝas ĉe la orientaj absidoj de la paroĥopreĝejoj en Aŭstrujo.

La skulptaĵo ĉiam restas ligita al la arkitekturo, kio kaŭzas ĝian kolon forman karakteron. Krom ĉe la ornamado de kolonoj, la ŝtonskulptistoj trovas plian taskokampon ĉe la kapiteloj.

Ornamo de librokovrilojRedakti

La ornamaĵon de la librokovriloj de valoraj manuskriptoj oni ofte skulptas el eburo.

MetalmetiaĵojRedakti

troveblas ĉe la portaloj de la grandaj katedraloj, aŭ komplete gisitaj aŭ bositaj popece (Bernvarda Pordo en Hildesheim).

Ankaŭ en la skulptarto rekoneblas la blokeca form lingvo de la romanika arkitekturo.

Ekzemploj de verkoj kaj artistoj de la romanika skulptartoRedakti

GermanioRedakti

Ora Pordego, Freiberg
Bernvarda Pordo, Hildesheim
Gisleberto

PentradoRedakti

PrincipojRedakti

La karakterizaj trajtoj de la romanika pentrado estas dudimensieco pro rezigno pri la profundeco de la spaco, firmaj konturolinioj, aranĝo de la bildobjektoj, kiu akcentas simetrion kaj esprimiva gesta lingvo. Ankaŭ ĉi tie oni negas la tridimensiecon de la figuroj, anstataŭante ĝin per alegoria funkcio de koloro kaj proporcio.

Sociaj fono kaj funkcioRedakti

de la romanika pentrado evidentiĝas, se ni rigardas en kiuj kondiĉoj vivis la mezepokaj homoj: neniu - escepte de la klerikaro - scipovis skribi kaj legi. La biblio disponeblis nur en greka aŭ latina lingvo. Ankaŭ la prediko dum la diservoj okazis nur latine.

BranĉojRedakti

Por proksimigi la enhavon de la biblio al la analfabeta popolo, la muroj de romanikaj preĝejoj estis kovritaj per monumentecaj

FreskojRedakti

Oni parolas pri "biblia pauperum", la biblio por povruloj - por la spirite povraj, tio estas tiuj, kiuj povas nek skribi nek legi. En la skribejoj de la klostroj produktiĝas

LibropentraĵojRedakti

por bildeca transdono de la biblioteksto.

VitropentraĵojRedakti

en la romanikaj fenestrorozoj peras unuan impreson de la pompo ĉiela. La pentraĵo sur moveblaj bildportiloj - en la romaniko plej ofte sur ligno - la

TabulpentraĵoRedakti

,etpaŝe ekiras sur la vojo de la eŭropa arto. Grandformataj

MurtapiŝojRedakti

same servas al la bilda redono de historiaj kaj bibliaj rakontoj.

Ekzemploj de verkoj de la romanika pentra artoRedakti

NovromanikoRedakti

Ĉirkaŭ 1850 kaj poste aperis emo konstrui (precipe preĝejojn) laŭ la modelo de la romaniko aŭ rekonstrui (malnovajn) romanikajn konstruaĵojn stilkonforme (ekzemple en Speyer). Ĉi tiun konstru stilo nomiĝas novromaniko. Bonvolu legi ankaŭ sub historiismo. Cetere en tiu tempo oni ofte forigis originalajn barokajn internaĵojn.