Vikipedio

Eduko

daŭra procezo de lernado, en kiu scioj kaj kapabloj transdoniĝas per instruado
(Alidirektita el Edukado)

Eduko ampleksas ĉiun agon, kiu intence evoluigas la korpajn, intelektajn kaj moralajn kapablojn de homo. Eduko estas la procezo de faciligado de lernado, aŭ la akiro de scio, kapabloj, valoroj, kredoj, kaj kutimoj. Instruaj metodoj inkludas rakontadon, diskuton, instruadon, trejnadon, kaj esploradon. Eduko ofte okazas sub la konsilado de edukistoj, sed lernantoj ankaŭ povas eduki sin.[1] Eduko povas okazi en formalaj aŭ neformalaj kuntekstoj kaj ĉiu sperto kiu havas forman efikon al la maniero kiel oni pensas, sentas, aŭ agoj povas esti konsideritaj instruaj. La metodaro de instruado estas nomita pedagogio.

Eduko
scienca fako
afero
service type (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata
servo • komunigo de scio • socia procezo
v • d • r
Knabinoj en Iraka lernejo.
Lekcio ĉe la Fakultato de Biomedicina Inĝenierado, Ĉeĥa Teknika Universitato CTU, en Prago.
Lernejaj geinfanoj side sur korto en Bamozai, ĉe Gardez, Paktja Provinco, Afganio.
Studentaj partoprenantoj en robotika konkurenco nome FIRST Robotics Competition, Vaŝingtono, Usono.
Doktrinado en la klasĉambro, la enkorpiĝo de politika enhavo en la studmaterialo aŭ instruistoj, kiuj misuzas sian rolon por doktrini studentojn, kontraŭas la celojn de edukado, kiu celas liberecon de penso kaj kritika pensado.

Eduko estas ofte kaj formale dividis en stadiojn kiel ekzemple antaŭlernejo aŭ infanĝardeno, bazlernejo, mezlernejon kaj tiam kolegion, universitaton aŭ metilernejon.

Laŭ historia kompreno la nocio ĝenerale reprezentas la imagon, ke la edukadon organizas aŭtoritatoj (gepatroj, lernejoj, universitatoj, ŝtatoj...) por infanoj kaj junuloj, kiuj devas diligente ensorbi la edukajn enhavojn, tio estas pli malpli pasive akceptita, dum lernado supozas alia vidpunkto laŭ kiu aktiva sinteno estas postulata kaj preskaŭ neniam tiu havas negativajn nuancojn. Precipe dum la 20-a jarcento kreskis tendenco al la kompreno, ke aktiva alproprigo pro internaj motivoj estas esenca faktoro, kio kontribuas al sukcesa edukado. Post laŭ tiuj ĉi tendencoj diverslande reformiĝis la instrumaniero (ĉefe en okcidenta Eŭropo en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj), kaj kritikistoj plendas, ke pro troa libereco la junularo ne plu lernas celorientite labori, kaj ke tradiciajn valorojn anstataŭas ajnisma kaj konsumisma pensmaniero. La procezo de tutmondiĝo instigas plian reinterpreton de la eduko, kiu ne plu estas defio nur por infanoj kaj junuloj sed por homoj de ĉiu aĝo. Ĉi-rilate uziĝis la slogano "tutviva lernado". La disvolviĝo de la komputiko aperigis novajn instru- kaj lerno-manierojn, oni nun (ne nur, sed ankaŭ) e-lernas en virtuala etenda lernejo.

Rajto pri edukado estis rekonita fare de kelkaj registaroj, sur la tutmonda nivelo: Artikolo 13 el la 1966 Internacia Pakto de la Unuiĝintaj Nacioj pri Ekonomiaj, Sociaj kaj Kulturaj Rajtoj rekonas universalaĵon rekte al eduko.[2] En plej multaj regionoj eduko estas deviga ĝis ia aĝo.

Etimologio

redakti

Etimologie, la vorto "eduko" estas derivita el la latina ēducātiō ("formado, alportado, bredado") el ēdūcō ("mi edukas, mi trejnas") kio estas rilata al la homonimo ēdūcō ("mi forkondukas, mi elportas; mi levas, mi starigas") el ē- ("el") kaj dūcō ("mi portas").[3]

Historio

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historio de eduko.
 
Nalando, antikva centro por alta lernado en Barato.
 
Akademio de Platono, mozaiko el Pompejo.

Eduko komencis en prahistorio, kiam plenkreskuloj trejnis la idaron en la scio kaj kapabloj rigarditaj kiel necesaj en sia socio. En antaŭ-kleraj socioj tio estis atingita parole kaj per imitado. Rakontado pasis scion, valorojn, kaj kapablojn de unu generacio al la venonta. Laŭ kulturoj komencis etendi sian scion preter kapabloj kiuj povus esti facile lernitaj tra imitado, formala eduko formiĝis. Lernejoj ekzistis en Egiptujo dum la Meza Imperio.[4]

 
Matteo Ricci (maldekstre) kaj Ksu Guangki (dekstre) en la ĉina eldono de la Elementoj de Eŭklido publikigita en 1607.

Platono fondis la akademion en Ateno, nome la unua institucio de pli alta lernado en Eŭropo.[5] La grandurbo Aleksandrio en Egiptujo, establita en 330 a.K., iĝis la posteulo al Ateno kiel intelekta lulilo de Antikva Grekio. Tie, la granda Biblioteko de Aleksandrio estis konstruita en la tria jarcento a.K. Eŭropaj civilizoj suferspertis kolapson de legopovo kaj ĝenerale kultura organizado post la falo de Romo en la jaro 476.[6]

En Ĉinio, Konfuceo (de 551-479 a.K.), de la Ŝtato de Lu, estis la plej influa antikva filozofo de la lando, kies instrua perspektivo daŭre influas la sociojn de Ĉinio kaj najbaroj kiel Koreio, Japanio kaj Vjetnamio. Konfuceo kolektis disĉiplojn kaj serĉis vane reganton kiu adoptus liajn idealojn definitive por administrado, sed liaj Analektoj estis surpaperigitaj fare de anoj kaj daŭre influis edukon en Orientazio en la moderna epoko.

Post la Falo de Romo, la Romkatolika Eklezio iĝis la sola protektanto de klera studentaro en Okcidenteŭropo. La eklezio establis katedralajn lernejojn en la komenco de la Mezepoko kiel centroj de progresa eduko. Kelkaj el tiuj establaĵoj finfine evoluis en mezepokajn universitatojn kaj antaŭaĵojn de multaj el la modernaj universitatoj de Eŭropo.[6] Dum la Alta Mezepoko, la Katedralo de Chartres funkciigis la faman kaj influan Lernejon de Chartres. La mezepokaj universitatoj de okcidenta kristanaro estis bone integritaj laŭlarĝe de la tuta Okcidenteŭropo, apogante liberecon de esplorado, kaj produktante bonegan gamon da bonaj akademiuloj kaj fizikistoj, inkluzive de Tomaso de Akvino de la Universitato de Napolo, Roberto Grossatesta de la Universitato de Oksfordo, nome komenca interpretanto de sistema metodo de scienca eksperimentado,[7] kaj sankta Alberto la Granda, nome pioniro de biologia kampesplorado.[8] Fondita en 1088, la Universitato de Bolonjo estas konsiderita la unua, kaj la plej antikva kontinue operacianta universitato.[9]

Aliloke dum la Mezepoko, islama scienco kaj matematiko prosperis sub la islama kalifujo kiu estis establita trans la Proksima Oriento, etendiĝante de la Ibera Duoninsulo en la okcidento ĝis la Induso en la oriento kaj ĝis la Almoravida dinastio kaj Imperio Malio en la sudo.

La Renesanco en Eŭropo enkondukita en novan epokon de scienca kaj intelekta esplorado kaj aprezon de malnovgrekaj kaj romiaj civilizoj. Ĉirkaŭ 1450, Johannes Gutenberg evoluigis presilon, kio permesis al verkoj de literaturo disvastiĝi pli rapide. La eŭropa epoko de malkovroj kaŭzis ke eŭropaj ideoj de eduko en filozofio, religio, arto kaj sciencoj disvastiĝu ĉie tra la globo. Misiistoj kaj akademiuloj ankaŭ alportis reen novajn ideojn de aliaj civilizoj - kiel ĉe la jezuitaj misioj en Ĉinujo kiuj ludis signifan rolon en la disvastigado de scio, scienco, kaj kulturo inter Ĉinio kaj Eŭropo, tradukante verkojn de Eŭropo kiel la Elementoj de Eŭklido por ĉinaj akademiuloj kaj la pensoj de Konfuceo por eŭropaj spektantaroj. La Klerismo vidis la aperon de pli sekulara instrua perspektivo en Eŭropo.

En la plej multaj landoj hodiaŭ, plentempa eduko, ĉu en la lernejo aŭ alie, estas deviga por ĉiuj infanoj ĝis ia aĝo. Pro tio, nome la proliferado de deviga instruado, kombinita kun loĝantarkresko, Unesko kalkulis ke en la venontaj 30 jaroj pli da homoj ricevos formalan edukon ol en la tuta homa historio ĝis nun.[10]

Formala eduko

redakti

Formala eduko okazas en strukturita medio kies eksplicita celo instruas al studentoj. Kutime, formala eduko okazas en lerneja medio kun klasĉambroj de multobla studenta lernado kune edukita, trejnita instruisto de la subjekta koncerna fako. La plej multaj lernejaj sistemoj estas dezajnitaj ĉirkaŭ aro de valoroj aŭ idealoj kiuj regas ĉiujn instruajn elektojn en tiu sistemo. Tiaj elektoj inkludas instruplanon, fizikan klasĉambran dezajnon, student-instruistajn interagadojn, metodojn de taksado, klaskvociento, instruaj agadoj, kaj plie.[11][12]

Antaŭlernejoj

redakti
 
Infanoj en infanĝardeno en Japanio.

Antaŭlernejoj disponigas edukon de aĝoj ĉirkaŭ tri al sep, depende de la lando, kiam infanoj eniras bazinstruadon. Tiuj ankaŭ estas konataj kiel antaŭlernejoj kaj kiel infanĝardenoj, nome esprimoj uzitaj por baza instruado. Infanĝardeno "disponigas infan-centrigitan, antaŭlernejan instruplanon por tri- al sep-jarulaj infanoj kiuj direktas sin al la disvolvado de la fiziko, intelekto, kaj morala naturo de la infano kun ekvilibra emfazo de ĉiu el ili."[13]

Bazlernejoj

redakti
 
Bazlernejaj studentoj kun sia instruistino, Kolombio, 2014.

Primara (aŭ elementa) eduko konsistas el la unuaj kvin al sep jaroj da formala, strukturita eduko. Ĝenerale, baza instruado konsistas el ses al ok jaroj da instruado komencantaj en la aĝo de kvin aŭ ses, kvankam tio varias inter, kaj foje ene de, landoj. Tutmonde, proksimume 89% de infanoj aĝaj ses al dek du estas rekrutitaj en baza instruado, kaj tiu proporcio pliiĝas.[14] Sub la programoj Eduko por Ĉiuj movitaj preter Unesko, la plej multaj landoj decidis realigadon de universala rekrutado en baza instruado antaŭ 2015, kaj en multaj landoj, ĝi estas deviga. La disiĝo inter primara kaj sekundara edukado estas iom arbitra, sed ĝi ĝenerale okazas je proksimume dek unu aŭ dek du jaroj de aĝo. Kelkaj edukaj sistemoj havas apartajn mezlernejojn, kun la transiro al la fina stadio de sekundara edukado okazanta en ĉirkaŭ la aĝo de dek kvar. Lernejoj kiuj disponigas bazan instruadon, estas plejparte referencitaj kiel bazlernejoj aŭ elementaj lernejoj. Bazlernejoj ofte estas subdividitaj en infan-lernejoj kaj jun-lernejoj.

En Barato, ekzemple, deviga instruado enhavas ĉirkaŭ dek du jarojn, kun ok jaroj da elementa eduko, kvin jaroj da primara instruado kaj tri jaroj de supra primara instruado. Diversaj ŝtatoj en la respubliko Barato disponigas 12 jarojn da deviga lerneja edukado bazita sur nacia instruplana kadro dezajnita fare de la Ŝtata Konsilio de Eduka Esplorado kaj Trejnado.

Mezlernejoj

redakti
 
Studentoj laborante kun instruistino en la Albania Senior High School, Novzelando.
 
Dormoĉambroj en la kampuso de Phillips Exeter Academy, Usono, nome privata altlernejo.

En plej nuntempaj eduksistemoj de la tuta mondo, la duaranga edukado enhavas la formalan edukadon kiu okazas dum la adolesko. Ĝi estas karakterizita pro la transiro el la tipe deviga, kompleta unuaranga edukado por minoritatuloj, al la volonta, elektita triaranga, "postduaranga", aŭ "alta" edukado (ekz. universitato, alvoka lernado) por plenkreskuloj. Depende el la sistemo, la lernejoj por tiu periodo, aŭ por parto de tiu, povas esti nomita duarangaj aŭ altlernejoj, gimnazioj, liceoj, mezlernejoj, kolegio, aŭ alvokaj lernejoj. La preciza signifo de ĉiuj el tiuj terminoj varias el unu sistemo al alia. Ankaŭ la preciza limo inter unuaranga kaj duaranga edukado varias el lando al lando kaj eĉ ene de ili, sed ĝi estas ĝenerale ĉirkaŭ la sepa al la deka jaro de lernado.

La duaranga edukado okazas ĉefe dum la dek-pliaj jaroj. En Usono, Kanado kaj Aŭstralio, unuaranga kaj duaranga edukado kune estas foje referencata kiel K–12 edukado, kaj en Novzelando oni uzas la esprimon Jaroj 1a–13a. La celo de la duaranga edukado povas varii el havigo de komuna sciaro, preparado por altnivela edukado aŭ trejnado rekte al profesio.

La duaranga edukado en Usono ne aperis ĝis 1910, kun la apero de grandaj korporacioj kaj progresiga teknologio en fabrikoj, kiuj postulis preparitajn laboristojn. Por satigi tiun novan laborpeton, oni kreis altlernejojn, kun studplano fokuzita al praktikaj laborkapabloj kiu plej bone preparu studentojn por laborpostenoj ĉu de "blanka kolumo" (oficejoj ktp.) ĉu de "blua kolumo" (metiistoj, manlaboristoj ktp.). Tio montriĝis profita kaj por dungantoj kaj por dungatoj, ĉar la plibonigita homkapitalo malaltigis la kostojn por la dunganto, sum edukitaj dungatoj ricevis pli altajn salajrojn.

La duaranga edukado hanas pli longan historion en Eŭropo, kie mezlernejoj aŭ akademioj datas el tiom frue kiom el la 16a jarcento, ĉu kiel publikaj lernejoj, privataj lernejoj, aŭ bonfaraj edukaj fondaĵoj, kiuj siavice estas eĉ pli malnovaj.

Universitataj lernejoj proponas alian eblon kiel alternativo al tiu transira stadio de eduko. Ili havigas neloĝigajn kursojn por junuloj kiuj fakte loĝas en partikulara areo.

Triarangaj lernejoj (plej altaj)

redakti
 
Studentoj en laboratorio, Sankt-Peterburga Ŝtata Politeknika Universitato.
 
Universitatoj ofte estas hejmo de elstaraj gastoprelegantoj por studentaj prelegoj, ekz. Unua Damo de Usono Michelle Obama diskursante en la Pekina Universitato, Pekino, Ĉinio.

Plej alta eduko, nomata ankaŭ triaranga, triastadia, aŭ postduaranga eduko, estas ne-deviga eduka nivelo kiu sekvas la finkompletigon de lernejoj kiel altlernejoj aŭ mezlernejoj. Triaranga edukado estas normale komprenita por inkludi subgradan kaj postgradan edukadon, same kiel la alvokan edukadon kaj trejnadon. Kolegioj kaj universitatoj ĉefe havigas triarangan edukadon. Kolektive, tiuj estas foje konataj kiel triarangaj institucioj. Individuoj kiuj finkompletigas triarangan edukadon ĝenerale ricevas akademiajn atestilojn, diplomojn aŭ gradojn.

Plej alta eduko tipe enhavas laboron al gradiga nivelo aŭ kombinita gradigo. En plej disvolvigitaj landoj, alta proporcio de la loĝantaro (ĝis 50%) nuntempe eniras en plej alta edukado iam en siaj vivoj. Plej alta edukado estas tiel tre grava por la landaj ekonomioj, kaj kiel grava industrio (ekonomia sektoro) per si mem kaj kiel fonto de trejnita kaj edukita laboristaro por la cetero de la ekonomio.

Universitata edukado inkludas instruadon, esploradon kaj agadon por sociaj servoj, kaj ĝi inkludas kaj la subgradajn nivelojn (foje referencataj kiel triaranga edukado) kaj gradiga (aŭ postgradiga) nivelo (foje referencata kiel graduate school). Kelkaj universitatoj estas foje komponitaj el kelkaj kolegioj, fakultatoj aŭ altlernejoj.

Unu speciala tipo de universitata edukado estas la edukado en liberalaj artoj, kio povas esti difinita kiel "kolegia aŭ universitata studplano cele al instruado de larĝa ĝenerala sciaro kaj al disvolvigo de ĝeneralaj intelektaj kapabloj, kontraste al profesia, alvoka, aŭ teknika studplano."[15] Kvankam tio kio estas konata nuntempe kiel liberalarta edukado ekis en Eŭropo,[16] la termino "liberalarta kolegio" estas pli ofte asocia kun institucioj en Usono kiel la Williams College aŭ la Barnard College.[17]

Alvoka edukado

redakti
 
Ĉarpentado estas normale lernita pere de metilernado kun sperta ĉarpentisto.
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Alvoka edukado.

Alvoka edukado estas formo de edukado fokuzita al la rekta kaj praktika trejnado por specifa ekonomia industrio aŭ metio. Alvoka edukado povas veni en la formo de metilernado aŭ staĝado same kiel ĉe instituciaj instrukursoj por profesioj kiel ĉarpentado, agrikulturo, inĝenierarto, medicino, arkitekturo kaj artoj. Kompare kun alinivela edukado tiu ĉi estas plej ligita al volonta aliĝado, konsiderante, ke temas pri rekta ŝtupo al la plenkreska vivtenado; pro tio plej ofte la entuziasmo de lernantoj povas esti alitipa kaj postulas foje tre postulan dediĉon, ofte en vespera klastempo, post matena labortempo en laborlokoj. Krome plenkreska matureca aĝo helpas tiudirekten.

Speciala eduko

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Speciala eduko.

Estonte, la personoj kun malkapabloj (neoftaj kapabloj) estis tro ofte ne-elekteblaj por la publika eduksistemo. Infanoj kun miskapabloj estis ripete malakceptitaj al edukado fare de kuracistoj aŭ specialaj tutoroj. Kelkaj fruaj kuracistoj (kiel Itard, Seguin, Howe, Gallaudet) metis la bazon por la fondado por speciala edukado nuntempo. Ili fokuzis al individuigita instruado kaj funkciaj kapabloj. En ties fruaj jaroj, speciala edukado estis nur havigita al personoj kun akraj miskapabloj, sed pli ĵuse estis malfermita al iu ajn kiu suferas malfacilaĵojn en la lernado.[18]

Dedistanca edukado, dedistanca instruado, dedistanca lernado, aŭ pli simple distanceduko aŭ distancstudado estas la eduko de studentoj kiuj ne ĉeestas fizike en lernejo. Kursoj kiuj estas kondukitaj parte pere de distanceduko kaj parte sur-eje estas prisignitaj kiel hibrida aŭ miksita eduko. Masivaj malfermaj retaj kursoj (MOCoj), ofertantaj grandskalan interagan partoprenon kaj liberan aliron tra la Tut-Tera Teksaĵo aŭ aliaj retaj teknologioj, estas lastatempaj evoluoj en distanceduko.

La Internacia Konsilio por Malferma kaj Distanca Edukado (angle International Council for Open and Distance Education, akronime ICDE) estas membro-gvidita tutmonda organizaĵo en la kampo de enreta, malferma, fleksebla kaj teknologio plibonigita edukado. Ĝi konsistas de pli ol 200 superedukaj institucioj kaj organizaĵoj en ĉirkaŭ 84 landoj.

Alternativa edukado

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Alternativa edukado.
 
Ĉefkonstruaĵo de Libera Lernejo Summerhill en Leiston.

Alternativa edukado estas terminego kiu enhavas multajn diversajn pedagogiajn alproksimiĝojn diferencajn el tiuj de la ĉefa pedagogio uzata en kulturo. Alternativaj medioj povas esti ene de ŝtataj, ĉartaj kaj sendependaj lernejoj same kiel ĉe medioj de hejm-bazita lernado. Multaj, sed ne ĉiuj edukaj alternativoj emfazas malgrandajn klasgrandojn, pli intimajn rilatojn inter studentoj kaj instruistoj kaj sento de komunumo. La leĝa kadro por tia edukado varias laŭ loko, kaj determinas ajnan devigon por konformi ĉefajn normigajn ekzamenojn kaj gradojn.

Kvankam ili estas konsiderataj "alternativaj" nuntempe, plej alternativaj sistemoj fakte ekzistis ekde antikvaj epokoj. Post la sistemo de publika edukado estis amplekse disvolvigita en la 19a jarcento, jam kelkaj gepatroj trovis tialojn por malkontenti kun tiu nova sistemo. Alternativa edukado disvolviĝis parte kiel reago por percepti limigojn kaj mankojn de la tradicia edukado. Tuj aperis ampleksa gamo de edukaj klopodoj, kiel alternativaj lernejoj, memlernado, hejminstruado, kaj senlernejado. Ekzemploj de alternativaj lernejoj estas Montesoriaj, Valdorfaj (aŭ Steineraj lernejoj), amikaj lernejoj, Lernejo Sands, Summerhill, Walden's Path, Peepal Grove, Sudbury Valley, Kriŝnamurtiaj lernejoj, kaj lernejoj de malferma klasejo. Ĉartaj lernejoj estas alia ekzemplo de alternativa edukado, kiu en ĵusaj jaroj pliiĝis en nombroj en Usono kaj atingis grandan gravon en la sistemo de publika edukado.[19][20]

 
Svisa fama pedagogo Johann Heinrich Pestalozzi.

Laŭlonge de la tempo, kelkaj ideoj el tiuj eksperimentoj kaj paradigmaj defioj povis esti adoptitaj kiel la normo en edukado, ĝuste kiel la klopodoj de Friedrich Fröbel por dekomenca infana edukado en Germanio en la 19a jarcento estis aligitaj en nuntempaj grupoj de infanĝardenoj. Aliaj influaj verkistoj kaj pensuloj estis la svisa humanitara Johann Heinrich Pestalozzi; la usona transcendistoj Amos Bronson Alcott, Ralph Waldo Emerson, kaj Henry David Thoreau; la fondintoj de la progresema eduko, John Dewey kaj Francis Parker; kaj la edukpioniroj kiel Maria Montessori kaj Rudolf Steiner, kaj pli ĵuse John Caldwell Holt, Paul Goodman, Frederick Mayer, George Dennison, kaj Ivan Illich.

Progresema eduko estas pedagogia movado, kiu komenciĝis en la finaj jardekoj de la 19a jarcento; ĝi daŭris en diversaj formoj ĝis la nuntempo. Per la termino 'progresemo' oni distingis tiun edukon de la tradicia eŭrop-amerikaj instruplanoj de la 19a jarcento, kiuj radikiĝis en klasika preparado por la universitato kaj forte diferencis inter sociaj klasoj. Kontraste, progresema eduko celas pli praktikajn lernobjektojn kaj metodojn pli utilajn en la ĉiutaga vivo. Krome multaj aliaj celoj estas indikitaj por la tiel nomita progresema eduko, kiaj povas esti:

  • uzado de plia libereco
  • liberpenso, kiel scienca edukado super religiaj aŭ legendaj kredoj
  • egaleco de edukado miksita por ambaŭ seksoj

Indiĝena edukado

redakti
 
Lernokorta indiĝena edukado, modeloj kaj metodoj en kantono Ĝanĝuan, Siĉuano, Ĉinio.

Indiĝena edukado estas termino por la inkludo de indiĝenaj sciaro, modeloj, metodoj, kaj enhavo ene de formalaj kaj de neformalaj eduksistemoj. Ofte en postkolonia kunteksto, la kreskanta agnosko kaj uzado de indiĝenaj edukmetodoj povas esti reago al la erozio kaj perdo de indiĝenaj sciaro kaj lingvoj pere de la procezoj de koloniismo. Krome, ĝi povas permesi al indiĝenaj komunumoj "postuli kaj revalorigi siajn lingvojn kaj kulturojn, kaj farante tion, plibonigi la edukan sukceson de indiĝenaj studentoj."[21]

Neformala lernado

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Neformala edukado.

Neformala lernado estas unu el la tri formoj de lernado difinitaj de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE). Neformala lernado okazas en vario de lokoj, kiel en hejmo, laboro kaj tra ĉiutagaj interagadoj kaj kunaj rilatoj inter membroj de socio. Por multaj lernantoj, tio inkludas lingvakiron, kulturajn normojn kaj etiketon.

En neformala lernado, estas ofte referenca persono, ĉu fakulo ĉu espertulo, por gvidi la lernanton. Se lernantoj havas personan intereson en tio pri kio ili estas neformale instruitaj, lernantoj tendencas etendi sian ekzistan sciaron kaj konceptas novajn ideojn pri la temoj lernotaj.[22] Ekzemple, muzeo estas tradicie konsiderata neformala lernada medio, ĉar estas loko por libera elekto, diversa kaj ebla nenormigita gamo de temoj, flekseblaj strukturoj, socie riĉa interagado, kaj asertoj ne deekstere truditaj.[23]

Kvankam neformala lernado ofte okazas ekster eduksistemaj lernejoj kaj ne sekvas specifan studplanon, ĝi povas okazi ankaŭ ene de edukaj instalaĵoj kaj eĉ dum situacioj de formala lernado. Edukistoj povas strukturi siajn lekciojn rekte por utiligi al siaj studentoj neformalajn lernokapablojn ene de la eduka sistemo.[22]

Fine de la 19a jarcento, edukado tra ludo ekestis agnoskita kiel grava kontribuo al la disvolvigo de infanoj.[24] Komence de la 20a jarcento, la koncepto estis plilarĝigita por inkludi junajn plenkreskulojn sed la emfazo estis en la fizika aktiveco.[25] L.P. Jacks, pionira proponanto de dumviva lernado, priskribis edukon tra distrado: "Majstro en arto de vivo ne markas klaran distingon inter sia verko kaj sia ludo, sia laboro kaj sia plezuro, sia menso kaj sia korpo, sia edukado kaj sia distrado. Li malfacile scias kio estas kio. Li simple sekvas sian vidon de elstareco pere de io ajn kion li faras kaj lasas aliulojn determini ĉu li laboras aŭ ludas. Por li mem, li ĉiam ŝajnas esti faranta ambaŭ. Sufiĉe ke li faras tio bone."[26] Edukado pere de distrado estas oportuno lerni en nenormala maniero pere de ajna viva aktiveco.[27] Tiu koncepto estis revivigita fare de la Universitato de Okcidenta Ontario por instrui anatomion al studentoj de medicino.[27]

Memlernado

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Memlernado.

Memlernado (ankaŭ Meminstruado) estas me-adresita lernado. Oni povas esti memlernanto je ajna punkto en la vivo. Elstaraj memlernantoj estis Abraham Lincoln (Usona prezidento), Srinivasa Ramanujan (matematikisto), Michael Faraday (kemiisto kaj fizikisto), Charles Darwin (naturalisto), Thomas Alva Edison (inventisto), Tadao Ando (arkitekto), George Bernard Shaw (dramaturgo), Frank Zappa (komponisto, registra inĝeniero, kinreĝisoro), kaj Leonardo da Vinci (inĝeniero, sciencisto, matematikisto, artisto).

Tutmonda edukado

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Tutmonda edukado.

Tutmonda edukado, rilata esprimo estas edukado por daŭripova evoluigo, nome koncepto de edukado tutece orientita laŭ enhavo kaj metodaro kaj kiu celas eduki homojn por esti malfermitaj kaj empatiaj. Ĝi peras interfakajn scio-enhavojn kaj kapablojn pri unu-mondaj temoj kaj uzas malfermitajn pedagogiajn konceptojn kiel ekzemple projektlernado, projektlaboro, projektlecionoj, lernolaboratorioj kaj multaj aliaj partoprenigaj lernometodoj.

Deviga edukado

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Deviga edukado.

Deviga edukado, deviga studsistemo aŭ deviga eduksistemo estas nomoj ricevataj de la diversaj cikloj de la eduksistemo, instruado aŭ studoj kiuj devige devas trairi infano aŭ junulo; kaj kies studobjektaro, daŭro, celoj, enhavo, proceduroj kaj metodologio, varias depende de la eduksistemo de ĉiu lando kaj epoko. Tiu etapo en la edukado de geknaboj plej ofte estas aplikata al studentoj inter ĉirkaŭ 6 ĝis 14 aŭ 16 jaroj.

Filozofio de Eduko

redakti

Vidu Filozofio de Eduko

Filozofio de eduko estas kampo de filozofio kiu traktas edukadon, ĝiajn celojn kaj ĝiajn metodojn de funkcio. La akademia kampo traktas la studon de eduko kiel socia fenomeno, sed ĝi uzas ilojn kaj formojn de pensado de la kampo de filozofio. La disiĝo inter "eduka esploristo" kaj filozofo traktanta edukadon ne estas ĉiam fiksita kaj klara, kaj iuj opinias, ke ĉiu edukisto estas devigita okupiĝi pri filozofio kiel parto de sia laboro [28]. En universitatoj, la filozofio de eduko kutime ne estas instruata en filozofiaj klasoj, sed en edukaj klasoj kaj altlernejoj. En la 1940-aj jaroj, la Asocio de Edukaj Filozofoj de Usono estis establita por la unua fojo; kaj ekde tiam ekzistas dekoj da asocioj tra la mondo, kiuj okupiĝas pri la eduka filozofio.

Filozofoj el ĉiuj periodoj kaj lernejoj levis demandojn kaj ideojn ligitajn al edukado tra la jaroj. Samtempe, dum kampoj kiel etiko, estetiko kaj epistemologio estis difinitaj kaj staris kiel sendependa kampo jam en antikvaj tempoj, la filozofio de eduko formiĝis kiel sendependa kampo nur en la 20-a jarcento. En la 20-aj jaroj de la 20-a jarcento la filozofio de eduko aperis unuafoje kiel sendependa enskribo en enciklopedio; kaj edukisto Nel Noddings difinis la filozofion de eduko kiel "la filozofian studon de eduko kaj ĝiaj problemoj. La temo de diskuto estas eduko, kaj la iloj estas iloj de la kampo de filozofio" [29].

Filozofio de eduko kaj studado de eduko estas interplektitaj, kaj ofte ne ekzistas disiĝo inter ili. Simile al politika filozofio, la filozofio de eduko estas filozofia kampo kun praktikaj celoj kaj sekvoj, bazitaj sur observado de la mondo, kaj ne sur abstrakta penso. Tiamaniere ĝi diferencas de filozofiaj kampoj kiel ontologio, epistemologio aŭ logiko.

Literaturo

redakti

Some Thoughts Concerning Education (Kelkaj pensoj pri edukado) estas eseo de 1693 pri la edukado de nobeloj verkita de la angla filozofo John Locke. Some Thoughts Concerning Education klarigas kiel oni eduku la menson uzante tri diferencajn metodojn: nome disvolvigo de sana korpo; formado de virta karaktero; kaj elekto de taŭga akademia studobjektaro. Locke verkis la leterojn kiuj finfine iĝis Some Thoughts por aristokrata amiko, sed liaj konsiloj havis pli larĝan intencon, ĉar liaj edukaj principoj sugestis, ke iu ajn povas akiri la saman tipon de karaktero kiel la aristokratoj por kiuj Locke origine teorie intencis la verkon.

'Emile, aŭ Pri la Edukado' estas filozofia traktaĵo pri la homa naturo verkita de Jean-Jacques Rousseau en 1762, kiu konsideris, ke ĝi estis “lia plej bona kaj plej grava verko”. Ĝi traktas politikajn kaj filozofajn temojn rilate al la interagado de unuopulo kun la socio, specife ĝi emfazas pri la natura bonkoreco de la homo (Rousseau asertis, ke la homo estas bona laŭ la naturo), sed tiu partoprenas en korupta socio. En Emile, Rousseau proponas, pere de priskribo, eduksistemon per kiu la natura homo povu kunvivi en korupta socio.

Vidu ankaŭ

redakti
 
Klasĉambro en Germanio, kiel aspektis dum la jaro 1930.
 
"Madrasa" en Gambio.

Notoj

redakti
  1. ↑ Dewey, John. [1916] (1944) Democracy and Education. The Free Press, p. 1–4. ISBN 0-684-83631-9.
  2. ↑ ICESCR, Article 13.1
  3. ↑ educate. Etymonline.com. Alirita la 2011-10-21.
  4. ↑ Assmann, Jan. (2002) The Mind of Egypt: History and Meaning in the Time of the Pharaohs, p. 127.
  5. ↑ Plato, Encyclopaedia Britannica, 2002.
  6. ↑ 6,0 6,1 Geoffrey Blainey; A Very Short History of the World; Penguin Books, 2004
  7. ↑ Robert Grosseteste. Catholic Encyclopedia. Newadvent.org (1a de Junio 1910). Alirita 2011-07-16.
  8. ↑ St. Albertus Magnus. Catholic Encyclopedia. Newadvent.org (1a de Marto 1907). Alirita 2011-07-16.
  9. ↑ Nuria Sanz, Sjur Bergan: "The heritage of European universities", 2nd edition, Higher Education Series No. 7, Council of Europe, 2006, ISBN, p.136
  10. ↑ Robinson, K.: Schools Kill Creativity. TED Talks, 2006, Monterey, CA, US.
  11. ↑ Enhancing Education. Arkivita el la originalo je 2018-11-02. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2003-10-19. Alirita 2016-03-17.
  12. ↑ Perspectives Competence Centre, Lifeling Learning Programme. Arkivita el la originalo je 2014-10-15.
  13. ↑ Ross, Elizabeth Dale. (1976) The Kindergarten Crusade: The Establishment of Preschool in the United States. Athens: Ohio University Press, p. 1.
  14. ↑ UNESCO, Education For All Monitoring Report 2008, Net Enrollment Rate in primary education
  15. ↑ Liberal Arts: Britannica Concise Encyclopædia. Encyclopædia Britannica. Arkivita el la originalo je 2007-09-06. Alirita 2019-09-08.
  16. ↑ (1935) “Antecedents of the Liberal Arts College”, The Journal of Higher Education 6 (2), p. 63–71. doi:10.2307/1975506. 
  17. ↑ Redden, Elizabeth, "A Global Liberal Arts Alliance", Inside Higher Ed, 2009-04-06. Kontrolita 2015-01-08.
  18. ↑ (2004) Special Education. Oxford: Elsevier Science and Technology.
  19. ↑ . Federal Investment in Charter Schools. Center for American Progress (Oktobro 2011). Alirita 2s de oktobro 2015.
  20. ↑ Resmovits, Joy, "Charter Schools Continue Dramatic Growth Despite Controversies", 10a de decembro 2013. Kontrolita 2a de oktobro 2015.
  21. ↑ (2003) “Indigenous Education: Addressing Current Issues and Developments”, Comparative Education 39 (2), p. 139–45. doi:10.1080/03050060302549. 
  22. ↑ 22,0 22,1 Rogoff, Barbara; Callanan, Maureen; Gutiérrez, Kris D.; Erickson, Frederick (2016). "The Organization of Informal Learning". Review of Research in Education. 40: 356–401. doi:10.3102/0091732X16680994.
  23. ↑ Crowley, Kevin; Pierroux, Palmyre; Knutson, Karen (2014). Informal Learning in Museums. The Cambridge Handbook of the Learning Sciences. pp. 461–478. doi:10.1017/cbo9781139519526.028. ISBN 978-1-139-51952-6.
  24. ↑ Mead, GH (1896). "The Relation of Play to Education". University Record. 1: 141–45. Alirita la 9an de septembro 2019.
  25. ↑ Johnson, GE (1916). "Education through recreation". Cleveland Foundation, Ohio. Alirita la 9an de septembro 2019.
  26. ↑ Jacks, LP (1932). Education through recreation. New York: Harper and Brothers. pp. 1–2.
  27. ↑ 27,0 27,1 Ullah, Sha; Bodrogi, Andrew; Cristea, Octav; Johnson, Marjorie; McAlister, Vivian C. (2012). "Learning surgically oriented anatomy in a student-run extracurricular club: an education through recreation initiative". Arkivigite je 2016-03-06 per la retarkivo Wayback Machine Anat Sci Educ. 5 (3): 165–70. doi:10.1002/ase.1273. PMID 22434649.
  28. ↑ http://rer.sagepub.com/content/34/1/22.extract
  29. ↑ Noddings, Nel (1995). Philosophy of Education. Boulder, CO: Westview Press. p. 1. ISBN 0-8133-8429-X

Bibliografio

redakti

Eksteraj ligiloj

redakti
  • Internacia Perfektiga Kurso de Esperanto (IPKK): IPKK
  • Pedagogia terminaro - de Malovec - en STEB
  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Education en la angla Vikipedio.
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Eduko&oldid=8847165"