Szeged

	Segedo
	hungare Szeged
	urbo kaj kuracbanloko
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Szeged
Lando	Hungario
Departemento	Csongrád
Historia regiono	Departemento Csongrád
Rivero	Tiso
Situo	Szeged
- koordinatoj	46° 15′ 14″ N 20° 8′ 46″ O / 46.25389 °N, 20.14611 °O (mapo)
Areo	280,84 km² (28 084 ha)
Loĝantaro	161 921 (2014)
Denseco	576,56 loĝ./km²
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MEST (UTC+2)
Poŝtkodo
	Situo de Szeged en Hungario Situo de Szeged en Hungario
	Vikimedia Komunejo: Szeged
	Retpaĝo: Szeged.hu

Koordinatoj: 46° 15′ 14″ N 20° 8′ 46″ O / 46.25389 °N, 20.14611 °O (mapo)

Szeged [ˈsɛgɛd] ( aŭskulti), esperante Segedo, slovake Segedín, pole Segedyn, rumane Seghedin, germane S(z)egedin, turke Segedin, serbe Сегедин, itale Seghedino, estas urbego kaj kuracbanloko en Hungario, en regiono Suda Ebenaĵo, en departemento Csongrád, kies departementejo estas kune kun departementrajto, en Distrikto Szeged, kies centro estas. Szeged estas ankaŭ sidloko de romkatolika diocezo.

Szeged estas la kultura kaj ekonomia centro de la regiono. Post la defalo de la stalinismo ankaŭ bankrotis ĝis tiam gravaj uzinoj produktantaj ekzemple vestaĵojn aŭ alumetojn. Nuntempe gravas la ekspluato de tergaso kaj oleo, farmacia produktado kaj la salamfabriko de Pick. Szeged famas pro sia ruĝa papriko, la salamo de Pick kaj speciala dialekto. La loknomo mem estas speciale prononcebla en la urbo kaj en la ĉirkaŭaĵo. En Szeged trafikas troleoj, tramoj kaj aŭtobusoj, sur Tiso ŝipoj. La teatro tre famas.

Geografio redakti

La urbo situas en Sud-Orienta Hungario, en ambaŭ bordoj de Tiso, ĉe kunfluejo de Mureș (rivero), fine de fervojo Budapeŝto-Cegléd-Szeged, fine de ĉefvojo Budapeŝto-Kecskemét-Szeged, aŭtoŝoseo M5 en la sama direkto preteriras, proksime al la hungara-serba landlimo.

Historio redakti

Turo el la 13-a jarcento en Szeged

La loko estis loĝata jam dum la neolitiko. Szeged fondiĝis, evoluis sur la dekstra bordo de la rivero Tiso, sed poste ĝi etendiĝis sur la maldekstra bordo, sude de la rivero Mureș. Sur Mureș alvenis precipe salo kaj ligno. Tial la urbo estis granda komerca urbo kaj grava trapasejo. La unua skriba mencio okazis en 1183. Ekde 1242 la komunumo estis departementejo de Csongrád. En 1498 Szeged ricevis rangon libera reĝa urbo. La mezepokan fortikaĵon la turkoj okupis kaj tre longe firme tenis. Dum la turka erao ĝi estis grava urbo ankaŭ por la turkoj. En 1854 la urbon trairis fervojo Budapeŝto-Suda Danubo, kiu komence estis la plej grava linio post Budapeŝto-Vieno. La urbon tre damaĝis la granda inundo en la jaro 1879, la 12-an de marto, kiam nokte la rivero trarompis la digon kaj inundis la urbon. Tiam el 5723 loĝejoj restis nur 265. El la tuta Eŭropo alvenis donacoj por rekonstrui la urbon. La nova urbo iĝis logika kun avenuoj kaj bulvardoj.

En 1919 la franca armeo okupaciis la urbon, krome ariĝis burĝono de hungara armeo, kiun estris Miklós Horthy. En tiu urbo ne okazis Hungara Sovetrespubliko. Post la packontrakto de Trianon 1920, Szeged iĝis limoproksima urbo. Hungario tiam perdis grandan parton de la lando, tiam translokiĝis la Scienca Universitato Ferenc József de Kolozsvár al Szeged.

En 1956 antaŭ du tagojn de la revolucio la universitatanoj proklamis postulojn, kiujn sendis al la ĉefurbaj universitatoj. Ekde 1961 la urbo estas departementejo de Csongrád.

Eduko redakti

Szeged estas loko de Scienca Universitato de Szeged, krome funkcias Altlernejo Ferenc Gál.

Vidindaĵoj redakti

Impona placo de Szeged

Katedralo de Szeged

Muzeo Ferenc Móra

Universitato de Szeged

Universitato en Szeged

Banejo en Szeged

Szeged posedas multajn historiajn konstruaĵojn kaj placojn, allogante multajn turistojn ĉefe el Eŭropo kaj Ameriko.

Inter la plej belaj placoj de la urbo estas Széchenyi tér (tér = placo) kun la Urbodomo de Szeged en la pleja urbocentro. Havante multajn plantojn, statuojn kaj fontanojn, ĝi invitas al promenado kaj ofte gastigas kulturajn eventojn.

Sude de la Széchenyi tér sekvas la strato Kárász utca (utca = strato), la plej granda vendeja strato de la urbo, kiu gvidas tra Klauzál tér al Dugonics tér.

Ĉe placo Klauzál tér troviĝas unu el la plej konataj kaj grandaj kafejoj de la urbo, kun nomo Virág-kávéház. Tie la revoluciulo Lajos Kossuth de la balkono de domo Kárász dum 1849 lastfoje parolis al la popolo, antaŭ ol ekvivi en ekzilo. La placon Dugonics tér dominas impona fontano kaj la administrejo de la universitato de Szeged.

Sudoriente de la Dugonics tér situas la plej konatas urba placo kun la urba katedralo. Dum ĝia starigo oni trovis la restojn de la antikva turo Demetrius, kiu post restaŭro viziteblas kaj estas la plej malnova urba konstruaĵo. La placon flankigas la nacia memorejo Panteono, kie per statuoj kaj bustoj oni honorigas famajn personojn de la publika, politika kaj scienca vivo de Hungario. Plia allogaĵo estas muzika horloĝo ĉe la norda flanko de la placo, kiu ĉiutage je la 12a horo 15 kaj 16a horo 15 sonorigas naŭ-minutan melodiaron kaj montras figuraron. Dum somero kadre de subĉiela teatra festivalo oni montras operojn kaj dramojn ĉi-tie. Vidalvide de la katedralo situas serbe-ortodoksa preĝejo konstruita inter 1773 kaj 1778. Ene de ĝi vidindas ikonostazo kun 80 ikonoj, skulptita el pira ligno en rokoka stilo.

En direkto al la rivero Tiso kaj poste norden al la ponto Belvárosi híd sekvas placo Roosevelt tér. Tie troveblas la Muzeo Ferenc Móra, nomita laŭ hungara verkisto, kiu fondis ĝin. En la muzeo troveblas ekspozicioj pri la frua historio de la regiono kaj arkeologiaj trovaĵoj pri la historia popolo de Avaroj, sed ankaŭ ekspozicioj ekzemple pri arto, scienco, farmacio kaj memoriga ekspozicio pri Ferenc Móra (1879–1934). Proksime, ĉe adreso Vaszy Viktor tér 1, troveblas la Nacia Teatro, konstruita dum 1883 en novbaroka stilo.

Pliaj vidindaĵoj de la urbo estas interalie:

Placo Széchenyi
Nacia Teatro
Scienca Universitato de Szeged
Palaco Gróf
Palaco Tóth
Palaco Reök
Poŝta Palaco
Domo Déry: tie troviĝas ekspozicio kun verkoj de la grafikisto János Kass,
Astronomia observatorio
Bestoparko
Botanika ĝardeno
kuracbanloko
mineralakvoj nomataj pri Anna kaj pri Santé
Stacidomo de Szeged

Preĝejoj redakti

La romkatolikaj preĝejoj:

Vota Baziliko-Katedralo (1913–1930)
gotika franciskana Preĝejo de Maria de la Neĝo
minoritana Kirko Sankta Nikolao de 1767
novgotika Kirko Sankta Roĥo de 1909
novgotika Kirko Elizabeto de Hungario de 1910
Jezuita preĝejo Sankta Jozefo de 1931
Kirko Apoteozo de Sankta Kruco de 1933
preĝejo omaĝe al Sankta Gerardo de 1975
preĝejo omaĝe al Beata Sankta Terezia de 2006
Preĝejo Koro de Jesuo 1935
kapelo omaĝe al Sankta Kruco
parte gotika Preĝejo Sankta Mikaelo (iam en Tápé)

Kaj ankaŭ:

serba baroka Ortodoksa preĝejo Sankta Nikolao de 1778
grekokatolika Kapelo de Sankta Rozalia de 1927
kalvinana preĝejo de 1884
Kalvinana preĝejo de 1949
luterana preĝejo de 1882
preĝdomo de baptistoj
impona Nova Sinagogo laŭ planoj de Lipót Baumhorn de 1903
en urboparto Alsóváros pilgrimloko troviĝas

Esperanto-movado redakti

La Stenografia Societo en Szeged por la Internacia Kongreso de Stenografio en 1908 jam en 1907 akceptis favoran decidon pri Esperanto. En la kongreso, Friedrich Schneeberger kaj Leon Paul Charles Cogen (Ninove) ricevis medalon por siaj esperantaj laboroj pri stenografio.

Estas gastiganto de Pasporta Servo tie.

Panorama vido en Szeged kun riverbordo, muzeo kaj teatro

Partneraj urboj redakti

Raĥiv en Ukrainio (ekde 1939)
Odeso en Ukrainio (ekde 1956)
Nico en Francio (ekde 1969)
Turku en Finnlando (ekde 1971)
Cambridge en Anglio (ekde 1987)
Timişoara en Rumanio (ekde 1988)
Parma en Italio (ekde 1988)
Darmstadt en Germanio (ekde 1990)
Toledo en Ohio, Usono (ekde 1990)
Târgu Mureş in Rumanio (ekde 1997)
Lieĝo en Belgio (ekde 2001)
Kotor en Montenegro (ekde 2002)
Łódź en Pollando
Subotica en Serbio
Weinan en Ĉinio
Larnaka sur insulo Cipro
Pula en Kroatio

Famuloj redakti

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Listo de famuloj naskiĝintaj en Szeged.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Listo de famuloj mortintaj en Szeged.

En universitato de Szeged laboris biokemiisto, laŭreato de Nobel-premio Albert Szent-Györgyi. Ferenc Fricsay estis direktoro de sinfoniorkestro de Szeged 1934–1944, kaj 1924–1936 en la urbo laboris grafikisto György Buday, honorcivitano de Szeged.