Sciencfikcio

Sciencfikcio estas ĝenro de literaturo kaj kinarto pri okazaĵoj en iugrade probabla mondo, plej ofte estonteco aŭ malproksima pasinteco, sed foje ankaŭ en la nuno (aŭ en paralela mondo aŭ eĉ en ĉi tiu). Ofte ĝi prifilozofiumas aŭ kritikas hodiaŭan socion.

Ilustraĵo de kosmoŝipo.

La eksterterana invado prezentita en la 1897 romano The War of the Worlds de H. G. Wells, kiel ilustrite fare de Henrique Alvim Corrêa

Literature, ĝi estas larĝa literatura ĝenro inkludita en la superĝenra "spekulativa literaturo", kiu ofte traktas la priskribon de estontaj fikciaj intrigoj tra la evoluo de ekzistantaj ideoj kaj tendencoj en la kampoj de scienco, teknologio, ekonomiko kaj arto kaj iliaj implicoj por la estonteco de la homaro. Sciencfikcia verkisto Robert Heinlein tiele koncize difinis la ĝenron:

Realisma hipotezo pri eblaj estontaj eventoj, solide bazita sur scio kaj rekono de la reala mondo, pasinta kaj nuna, kaj kun kompreno de naturo kaj la graveco de la scienca metodo. ^[1]

La termino devenas de la anglalingva science fiction [SAJens FIKŝn], origine scientifiction [sajENTifikŝn]; la termino lanĉita de Hugo Gernsback en sia revuo Amazing Stories en 1926. Internacie, la anglalingva termino "science fiction" disvastiĝis en multajn lingvojn; en la itala, tamen, oni diras fantascienza, kaj la Esperanto-poeto William Auld proponis en Esperanto la analogan vorton fantascienco, kiu tamen ne enradikiĝis.

Kvankam multaj tendencas konfuzi sciencfikcion kun fantazio aŭ trakti la du ĝenrojn kiel unu pecon, tamen la du malsamas unu de la alia, precipe en la bazo de la intrigo: sciencfikcio estu bazita sur faktoj, aŭ almenaŭ sur fikcioj kiuj aspektas kiel faktoj, kaj sciencaj leĝoj aŭ ekzistinta historia realeco kiuj estas evoluitaj per la imago de la verkisto, male al fantasto, kiu ne postulas tian logikon kaj tute okazas en esence imaga mondo. Tamen, ekzistas verkoj kies klasifiko ne estas klara al unu el la ĝenroj. Ekzistas kelkaj oftaj eraroj koncerne sciencfikcion:

Sciencfikcio ne estas ilo por antaŭdiri la estontecon – ĝi traktas kaj eblajn estontajn evoluojn kaj tiujn, kiuj ne eblas; La realigeblo de la mondo priskribita en la kreado de sciencfikcio tute ne gravas, same kiel kutimas rilate al iu ajn alia literaturo aŭ arto.
Sciencfikcio, malgraŭ sia nomo, ne estas engaĝita al scienca precizeco kaj ne estas mezurita per tiu skalo. Per la nomo mem oni komprenas ke temas pri scienca fikcio, male al fikcia scienco.
Sciencfikcio ne estas limigita al la temoj kun kiuj ĝi estas foje identigita - eksterteranoj, kosmoŝipoj, tempovojaĝoj, mutaciuloj, ktp. - sed estas disvastigita sur pli larĝa kampo.

Sciencfikcio ekestis kiel reago al la socia ŝanĝo efikita de la scienco kaj teĥniko de industria revolucio dum la 19-a jarcento. La romano Frankenstein de la anglino Mary Shelley, publikigita en 1818, estas foje rigardata kiel la unua vere sciencfikcia romano, kaj fine de la jarcento transprenis la taskon unue la franco Jules Verne kaj poste la anglo H. G. Wells. Aŭtoroj eksterpoligis onten la principojn kies efikon ili spertis. Ili ankaŭ priskribas imagajn sociojn (utopioj kaj distopioj) rezultintaj el malsamaj kondiĉoj.

Subĝenro temas pri kosmoesplorado. En tiu fariĝas tre okulfrapa kaj solvenda la problemo pri tio, per kiu lingvo parolu la eksterteranoj. Ofte oni sendeviĝas de ĝi enkondukante iun formon de universala tradukilo.

La limoj de la ĝenro ne estas klaraj. Foje verkaĵoj markitaj "scienc-fikciaj" estas vere aventuraĵoj en pli ekzotika ejo aŭ filozofiaj eseoj perrakontigitaj.

Sciencfikcio kaj EsperantoRedakti

Kovrilpaĝo de Sciencfikcio en Esperanto: Vage tra la dimensioj

Klasika sciencfikcio nesufiĉe ofte estas eldonata en Esperanto. Tiu ĝenro, kiun foje maljuste oni trovas malpli valora ol la aliajn, abundas je elstaraj literaturaĵoj – ne nur distraj, sed profetaj kaj konsciigaj. Ĉar Esperanto estas artefarita lingvo kaj ankaŭ alternativo al la nuna lingvosistemo, pro ambaŭ tialoj estas logike ke Esperanto interesiĝu pri fikciaj realaĵoj kaj pri alternativaj socioj.

Tiele ekde la komenco de la esperantlingva literaturo estis interesoj kaj por traduki verkojn de diversaj lingvoj ĉu sciencfikciajn ĉu priajn kaj por produkti originalajn verkojn kiaj el Nova Sento de Hyams (1915) aŭ Landoj de l'fantazio de Teo Jung (1927) Vojaĝo al Kazohinio (1941) aŭ Maŝinmondo (1964) de Sándor Szathmári kaj multaj aliaj.

En 1979 oni kreis la serion Sferoj dediĉita al kolektiva publikigo de diversaj tekstoj en ĉiu numero el 10, fakte ĝis 60 tradukitaj noveloj plus 43 originalaĵoj. Grava verko kiu estas ne nur sciencfikcio sed ĉefe poemo eposa estas Poemo de Utnoa de la kataluna verkisto Abel Montagut. En 2009 Beletra Almanako dediĉis specialan numeron al scienfikcio, nome la numero 4; en ĝi publikiĝis tekstoj de Bernard Golden nome Kosma rubaĵo, de Bjørn A. Bojesen nome Kornon kontraŭ krud’, de István Ertl nome Arnim, de Higinio García nome Rifuzita memuaro, de Rinko Kubota nome Feliĉo de unu talanto, kaj de Liven Dek nome Ne ekzistas verdaj steloj; Godabuk; Infano kaj fiŝo kaj Mineplu´, el kiuj la ĉefa tendenco estas sciencfikcia sed ne nur. En la sama numero estas ankaŭ aliaj tekstoj, nome eseoj aŭ recenzoj pri sciencfikcio.^[2]

En 2018 "Literatura Foiro", (n-ro 292, 49-a jarkolekto) dediĉas atenton al Aleksandr Grin kaj lia sciencfikciaĵo "Esperanto" (elrusigita fare de Miĥaelo Bronŝtejn).

HistorioRedakti

Fragmentoj de sciencfikcio aperis ekde antikvaj tempoj, kiel egiptaj kredoj pri la formoj de steloj, legendoj pri la dioj de la suno kaj luno, kaj pri la suno kiel ĉaro de fajro. La plej frua verko de literaturo konsiderita sciencfikcio estas la "vera historio" de la siria Lukiano, satira verkisto kiu vivis en la 2-a jarcento p.K. La verko diskutas kaj priskribas vojaĝon al la luno, unuafoje en la konata historio de literaturo. En 1630, la astronomo Johannes Kepler verkis Somnium (latine: La sonĝo), verŝajne la unua sciencfikcia verko verkita laŭ la karakterizaĵoj de la ĝenro en ĝia moderna formo, t.e. - prilaborado, ekspansio kaj evoluo de scienca ideo. Kepler uzis ĉiujn sciencajn sciojn de sia tempo, kaj lia priskribo de la luno estas surprize proksima al la faktoj konataj hodiaŭ. Kepler verkis sian libron tiel, ke li evitis la ekzamenadon de la katolika eklezio, kiu malpermesis al li eldoni sciencan libron pri la luno, verŝajne li tute ne intencis verki sciencfikcian verkon.

La libro konsiderata kiel la unua vera moderna kaj konscia sciencfikcia romano estas Frankenŝtejno, verkita de Mary Shelley en 1818, kaj traktas scienciston, kiu sukcesis revivigi monstron el korpopartoj, ĉi tiu romano ankaŭ estas konsiderata kiel klasika verko de la gotika literaturo. En la 19-a jarcento ĉefrolis du el la grandaj antaŭuloj de sciencfikcio - Jules Verne, kiu verkis verkojn kiel Dudek mil leŭgoj sub la maro, kaj Herbert George Wells, kiu publikigis La tempo-maŝino (The Time Machine, 1895), La milito de la mondoj (The War of the Worlds, 1898), kaj pli. La literaturo de la pulpa magazino, dak al ĝia malmultkosteco, ankaŭ kontribuis al la literatura evoluo de sciencfikcio: multaj el la hodiaŭaj renomaj verkistoj komencis verki novelojn por revuoj kiel Amazing Stories, Analog Science Fiction and Fact, same kiel por malgrandaj fanzinaj revuoj.

En la 20-a jarcento elstaris sciencfikciaj verkistoj Isaac Asimov kaj Arthur C. Clarke.

TeknologiaRedakti

Iuj nomas ĝin "malmola sciencfikcio". Ĉi tiu subtipo estas karakterizita per la kreado de estonteca (futurisma) teknologio bazita sur kampoj de precizaj sciencaj: fiziko, astrofiziko kaj kemio kaj foje eĉ inĝenieristiko. Fakte, en la plej multaj sciencfikcia literaturo, inkluzive de la subĝenroj prezentitaj malsupre, ekzistas tavolo de teknologia sciencfikcio. Teknologia sciencfikcio emfazos en la rakonto la ekipaĵon, la teknologion kaj eĉ donos al ili ampleksajn klarigojn pri kiel ili funkcias. Ĉi tiu terminologio estis unue uzata de P. Skyler Miller en 1957, en recenzo de la libro de John Campbell "Insuloj en Spaco" en sciencfikcia revuo Astounding Stories of Super-Science (mallongigita Astounding). Kelkaj el la fikciaj prognozoj realiĝis retrospektive. Ekzemple, Arthur C. Clarke priskribis kaj antaŭdiris komuniksatelitojn jam en 1945 en sia artikolo "Extraterrestrial Relays". Famaj verkistoj de tiu subtipo estas Larry Niven, Vernor Wing kaj, kiel menciite, Arthur C. Clarke.

Ciberpunko, steampunko kaj iliaj derivaĵoj estas rekta daŭrigo de la ĝenro de teknologia sciencfikcio, aŭ sekundara dividado ene de ĝi.

SociaRedakti

Iuj nomas ĝin "mola sciencfikcio". Ĉi tiu subtipo ĉefe rilatas al la futurismaj evoluoj rilataj al homa socio. Ĝi troviĝas ĉefe en konfliktoj bazitaj sur la homaj sciencoj kaj sociaj sciencoj – kiel psikologio, sociologio, antropologio kaj politika scienco.

Famaj verkistoj en ĉi tiu subĝenro estas Ursula Le Guin, Philip K. Dick, Ray Bradbury kaj Kazuo Ishiguro. Estas verkistoj, kies verkoj estas ĉe la limo inter malmola kaj mola sciencfikcio, kiel Mac Reynolds, kies verkoj traktas politikon kombinitan kun evoluoj en la kampo de komputiloj kaj prezentas ciber-terorismon.

La subĝenro de la utopia kaj distopia spekulativa literaturo ankaŭ povas esti atribuita al tiu subĝenro. Iuj satiraj romanoj foje estas ankaŭ asociitaj kun ĉi tiu subĝenro, kiel La Vojaĝoj de Gulivero, 1984, Brave New World kaj pli.

Tempovojaĝado kaj alterna historioRedakti

Verkoj pri tempovojaĝado estis verkitaj jam en la 18-a kaj 19-a jarcentoj. Tiuj ĉi verkoj traktas komplikajn problemojn kaj paradoksojn estiĝantajn de tempovojaĝado, ekzemple la paradokso pri la mordo de ties propra avo. Alternativa historio similas al tempovojaĝo, kie ni revenas al certa punkto en la pasinteco, kie la historio disvolviĝas, tamen ĝi estos en nova direkto, kiun la verkisto elektis. La nuna punkto, ĉe kiu la rakonto okazas, povas esti adaptita al la nuna, pasinta aŭ eĉ estonta. Verkistoj kiuj skribis librojn de ĉi tiu speco estas Philip K.. Dick kies verkaĵo The Man in the High Fortress prezentas alternativan historion en kiu Nazia Germanio kaj Imperia Japanio fariĝas la venkantoj el la Dua Mondmilito, Vladimir Nabokov en sia libro Ada or Ardor: A Family Chronicle.

Kelkaj libroj estis konsiderataj antaŭ kelkaj jardekoj kiel apartenantaj al malsama ĝenro ene de sciencfikcio kaj moviĝis kun la tempo al la ĝenro de alternativa historio, ĉar la nuna tempo en kiu la rakonto okazas fariĝis por ni pasinta tempo. 2001: A Space Odyssey de Clarke aŭ 1984 de Orwell, ekzemple, jam estas alternativa historio por ni.

EksterteranaRedakti

La intrigo de eksterterana sciencfikcio kutime rondiras ĉirkaŭ la komenca renkonto kun inteligentaj eksterteranoj. Tio estas eble la plej fama ĝenro de la 1940-aj ĝis la 1960-aj jaroj, kiu donis al sciencfikcio sian famon. Centoj da filmoj estis bazitaj sur tiu formato. Plejparte, la eksterteranoj estis portretitaj kiel malamikoj de la homaro, aŭ kiel invadantoj. Ĉi tiu ĝenro povas esti atribuita al opereca ĝenro, sed la evoluo de la ĝenro en sciencfikciajn klasikaĵojn kaj la perdo de la norma strukturo de tiu trouzita opereca ĝenro, metas ĝin kiel ĝenron en si mem.

Ĉi tiu ĝenro havas tri ĉefajn tipojn:

Komenca renkonto, kiu okazas sur la Tero aŭ en la sunsistemo. Ĉi tiu estas la plej ofta tipo. Rimarkindaj ekzemploj: The Road, Hitchi seriala renkonto.
Komenca renkonto kiu okazas sur aŭ proksime de la eksterterana planedo de la eksterteranoj. Ekzemploj: The Mote in God's Eye (La Alfebro en la okulo de Dio), The Lovers (Geamantoj).
Renkontiĝo ĉe la mezvojo

Esceptaj ekzemploj estas la Hitchi-serialo de Frederick Paul, Solaris de Stanislav Lem, kaj Odiseado 2001 de Arthur C. Clarke, tute devias de la opereca strukturo. La Hitchi-serialo elektas trakti la elementon de distopio, kaj la esperon de plibonigado de la mondo trovante eksterteran teknologion. Stanislav Lem preferas emfazi la absolutan strangecon de eksterteranoj. Arthur C. Clarke kutime preferas lasi legantojn neinformitaj pri la eksterteranoj kaj ilia priskribo, kaj preferas prezenti iliajn agojn.

Alia areo en la eksterterana ĝenro traktas la interagon inter la homaro kaj eksterteranoj longe post la unua renkonto. Ekzemploj de tio estas la serio "The Uprising World" de David Glen Brin, kiu inkluzivas la libron The Uplift War, kaj RingWorld de Niven, kiu mem estas parto de la konata spacserio kiu ampleksas multajn areojn de sciencfikcio.

Opereca, aŭ kosmooperoRedakti

Kosmopero emfazas romantikajn kaj melodramajn aventurojn, kiuj okazas ĉefe aŭ plej ofte en la kosmospaco. Tiuj aventuroj implikas konflikton inter du partioj kun iu teknologia akcelo. La ĉefa karakterizaĵo de kosmooperoj estas ke ili tendencas esti epopeaj en grandeco kja amplekso. Ĉi tiuj rakontoj estas ofte konstruitaj en Homera tradicio, laŭ kiu grupo de aventuristoj estas ĵetitaj en malamikan medion okupata en lukto inter la militantaj partioj. La trilogio de la Stelmilitoj kaj la televidserio Babylon 5 estas ekzemploj de ĉi tiu subĝenro.

ApokalipsaRedakti

Fikcia apokalipso estas subĝenro de sciencfikcio kaj hororo kiu priskribas la finon de civilizo. Ĉi tiu apokalipso estas kutime prezentita kiel rezulto de katastrofo kiu povas esti ekzisteca risko kiel zombia apokalipso, atommilito, amasmortiga pesto, eksterterana invado, okazaĵo de efiko de asteroido kiu frapas la Teron, robota transpreno, teknologia neordinaraĵo - singulario, supernatura okazaĵo, eskatologio, ekstrema klimata ŝanĝo, resursomalplenigo, ekologia kolapso aŭ alia katastrofo.

PremiojRedakti

Premio Hugo - ĉiujara premio por la plej bonaj sciencfikciaj aŭ fantaziaj rakontoj de la pasinta jaro, kaj la plej diskonigitaj okazaĵoj en la kampo de admiro, arto kaj dramo selektitaj fare de adorantoj kaj aljuĝita ĉe la ĉiujara Monda Sciencfikcia Kongreso.
Premio Nebulozo - Ĉiujara premio de la American Science Fiction and Fantasy Writers' Association (SFWA) al la plej bonaj sciencfikciaj verkistoj publikigitaj en Usono dum la du jaroj antaŭ la premioceremonio. Kontraste al la Premio Hugo, la gajnantojn elektas verkistoj, ne fervoruloj.
Premio Saturno - ĉiujare aljuĝita fare de la Akademio de Sciencfikcio, Fantazio kaj Hororaj Filmoj por marki la plej bonajn sciencfikciajn, fantaziajn kaj hororajn filmojn en kino kaj televido.

SubĝenrojRedakti

Utopifikcio
Dizelpunko
Kosma opero

Famaj verkistojRedakti

Marion Zimmer Bradley

Konstantin Ciolkovskij

Charlemagne Ischir Defontenay

Robert Louis Stevenson

John E. Stith

Pierre Stoltze

Joseph Michael Straczynski

Arkadij kaj Boris Strugackij

Theodore Sturgeon

Sándor Szathmári, hungara esperantisto

James Tiptree, Jr (Kaŝnomo de Alice SHELDON)

Jack Vance (Kaŝnomo de John Holbrook VANCE)

Jean-Gaston Vandel

Alfred Elton van Vogt

Famaj verkojRedakti

Originala Esperanta sciencfikcioRedakti

Filmo: La Verda Stelulo - VHS-formato - 30 minutoj - ĉefrolulo: 'Rolfo' - eldonejo "NANDIR" en Svisio. (CP 1258, CH-1001 Lausanne).
Romanoj: Misio sen alveno de John Francis, La lumo nutranta de Endre Dudich, Budapeŝto 2003
Noveloj: Kapturnoj de Higinio García, Sur bluaj planedoj de Laure Patas d’Illiers, Espéranto France, 2021.
Artikolo: Ĉu vere? (kio okazis en 2049?) Hans Welling, en Monato 7/1999

Sciencfikciaj serioj kaj eldonejojRedakti

Kategorio:Sciencfikciaj filmojRedakti

2001: A Space Odyssey - Aelita - Alien - Blade Runner - Gattaca - Incubus - Metropolis - Star Trek - Battlestar Galactica

Origine en Esperanto: La verda stelulo - VHS-filmo en 30 minutoj, ĉefrolulo: 'Rolfo', eldonejo "NANDIR" en Svisio. (CP 1258, CH-1001 Lausanne).

Sciencfikciaj konceptojRedakti

alternativa historio - eksterteranoj - kosmoŝipo - nifo - mortoradio - roboto - superheroo - tempovojaĝo - teroformigo

Sciencfikciaj aranĝojRedakti

Monda Sciencfikcia Kongreso

Sciencfikciaj premiojRedakti

Premio Hugo - Premio Nebulozo

Sciencfikciaj gazetojRedakti

Analog Science Fiction and Fact

Vidu ankaŭRedakti

ReferencojRedakti

↑ Heinlein, Robert A.; Cyril Kornbluth, Alfred Bester, and Robert Bloch (1959). "Science Fiction: Its Nature, Faults and Virtues". The Science Fiction Novel: Imagination and Social Criticism, University of Chicago: Advent Publishers
↑ Beletra Almanako, n-ro 4, Februaro 2009, Novjorko, 139 paĝoj.

Eksteraj ligilojRedakti

nooSFere : plurlingva retenciklopedio pri sciencfikcio, esperante havebla.
Tradukoj de scienca fikcio kaj fantasto de Jack Vance.
美国科幻奇幻作家网
Sferoj (en OLE).
Se barbaroj iam (unu el la kvar rakontoj de Jorge Camacho en Sferoj 10)
Meti limon (rakonto de Sten Johansson en Sferoj 10)
Sciencfikcio - angla-esperanta sciencfikcia glosaro kaj frazaro

Kategorio Sciencfikcio en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Sciencfikcio en la Vikicitaro (Kolekto de citaĵoj)

[1] Heinlein, Robert A.; Cyril Kornbluth, Alfred Bester, and Robert Bloch (1959). "Science Fiction: Its Nature, Faults and Virtues". The Science Fiction Novel: Imagination and Social Criticism, University of Chicago: Advent Publishers

[2] Beletra Almanako, n-ro 4, Februaro 2009, Novjorko, 139 paĝoj.

[1]

[2]