Vikipedio

Pangguanzhe

Aliĝis 9 okt. 2021

Esperanto input methods and alternative Esperanto orthographies: redakti

https://en.wikipedia.org/wiki/Substitutions_of_the_Esperanto_alphabet
La Klasika Zamenhofa
ĉ,
ĝ,
ĥ,
j
ĵ,
ŝ
ŭ,


La X-Zamenhofa


ĉ= cx
ĝ= gx
ĥ= hx
j=j
ĵ=jx
ŝ=sx
ŭ=ux
La Magyara (Madjara) Zamenhofa
ĉ=cy
ĝ=gy
ĥ=x
j=j
ĵ=jy
ŝ=sy
ŭ=w
La Anglosaksa (ne-Zamenhofa): The Anglosaksa is only an "alternative orthography" for Esperanto, and is unsuitable as a keyboard input method for conversion into Klasika Zamenhofa. Whereas the X-Zamenhofa and the Magyara are both keyboard input methods for the Klasika Zamenhofa, as well as alternative orthographies.
ĉ=ch
ĝ=j
ĥ=x
j=y
ĵ=zh
ŝ=sh
ŭ=w


La Apenina Esperantido, OR, "Half Way to Ido" reforms for a more "Ido-ish" sounding reading of Classical Esperanto texts redakti

1) Change the "-i" ending for the Infinitive form of verbs, into "-ir" ending.

2) "-oj" ending for the plural of nouns (ending in "-o") converted to "-i" ending. "-ojn" ending for plural of nouns converted to "-in" ending.

3) All adjectives modifying accusative and/or plural nouns changes from "-aj", "-an" or "-ajn" ending to "-a" ending. In other words, adjectives do not agree with the nouns they modify in case or in number.

4) Allows for optional use of the indefinite article "unu".

5) Malplej becomes men. Malpli becomes min. Also, a limited number of "mal-" antonyms are to be replaced with hardcore self-rooted antonyms. Some of these self-rooted antonyms already exist in Esperanto. If not already existing in Esperanto, then Ido should be the primary source to borrow from, followed by other similar sources such as Interlingua, Latin and major Romance languages.

6) Prefix "mal-" is mostly changed to "des-".

Note: "La Apenina" is merely intended for reading texts in Classical Esperanto in a way that allows for instant and mechanical conversion, so as to sound less German or Yiddish, and more Italian phonetically. It doesn't intend for readers of Classical Esperanto texts to make full translation into Ido each time. When speaking La Apenina, it is also optional to incorporate various "Iberianisms" (La Iberizmi) which includes occasional voice dental fricative rendition (as "ð") of the phoneme "d" in Esperanto. Another example of Iberismo is the preference for vocabulary and grammatical mechanisms of Spanish or Portuguese origins.



  Por aliaj uzoj, vidu la paĝon Pangguanzhe (apartigilo).
Esperanto
Lingvo Internacia
 
Esperanta Flago
Denaskaj parolantoj laŭ taksi inter mil kaj “pluraj miloj”[1][2]
Skribo latina kun kelka aldoni
Lingvistika klasifiko
Planlingvo
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en neniu lando; oficiale instruata ekz. en Hungario kaj Ĉinio; multa NRO-i (ĉefe Esperanto-asocioj); rekonita de PEN kaj Katolika Eklezio
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
  ISO 639-2 epo
  SIL ESP
Specimeno

Sur la kampo, for de l’ mondo,
Antaŭ nokto de somero,
Amikino en la rondo
Kantas kanton pri l’ espero.
Ka pri vivo detruita
Ŝi rakontas kompatante, –
Mia vundo refrapita
Min doloras resangante.

— L. L. Zamenhof, Mia penso

 
v • d • r

Esperanto, origine la Lingvo Internacia[3], estas la plej disvastiĝinta internacia planlingvo[4].

La nomo de la lingvo venas de la kaŝnomo “D-ro Esperanto„ sub kiu la juda kuracisto Ludoviko Lazaro Zamenhofo en la jaro 1887 publikigis la bazon de la lingvo. La unua versio, la rusa, ricevis la cenzura permeson disvastiĝir en la 26-a de julio; ĉi tiun daton oni konsideras la naskiĝtago de Esperanto[5][6]. Li celis kaj sukcesis krei facile lernebla neŭtrala lingvon, taŭga por uzo en la internacia komunikado; la celo tamen ne estas anstataŭigir alia, nacia lingvin.

En 1887 Esperanton parolis nur manpleno da homi; Esperanto havis unu el la plej desgranda lingvo-komunumi de la mondo. Ĝi funkciis dekomence kiel lingvo de alternativa komunikado kaj de arta kreipovo[7].

  Prelego de Zamenhof en la 1-a monda kongreso de Esperanto en Bulonjo (1905)

Kvankam neniu ŝtato akceptis Esperanton kiel oficiala lingvon, Esperanto tamen eniris en la oficiala instruadon en plura landi kiel Hungario kaj Ĉinio, krom estir unu el la oficiala lingvi de formortinta eŭropa mikroŝtato, Moresneto. Esperanto troviĝas en la listo de la 30 lingvi, kies instruado akiris ie en la mondo la prestiĝa Eaquals-kvaliton[8].

La lingvo estas uzata de internacia komunumo, nombranta laŭ diversa taksi cent mil ĝis du milionin da parolanti (depende de la lingvonivelo); estas laŭ diversa taksi inter proksimume unu kaj plura mili da denaska parolantoj[9].

Esperanto akiris kelka internacia distingin, ekzemple du rezoluciin de UNESCO aŭ subtenon de konata personi de la publika vivo. Nuntempe ĝi estas uzata por vojaĝado, korespondado, interkompreniĝo dum internacia renkontiĝir kaj kultura interŝanĝi, kongresoj, scienca diskuti, origina kaj tradukita literaturo, muziko, teatro, kino, presita kaj interreta raportadi, radia kaj televida elsendadi. Pro la subita apero de virusa pandemio en jaro 2019, la E-o movado adaptiĝis al nova virtuala epoko - universala kongresi kaj ege multa kunveni estis organizita per la interreto[10].

La vortprovizo de Esperanto devenas plejparte el la okcidenteŭropa lingvi, dum ĝia sintakso kaj morfologio montras ankaŭ slavlingva influon. La morfemoj ne ŝanĝiĝas kaj oni povas ilin preskaŭ senlime kombini, kreante diverssignifa vortin, Esperanto do havas multa kunaĵin kun la analiza lingvi, al kiuj apartenas ekzemple la ĉina kaj la angla; kontraŭe la interna strukturo de Esperanto certagrade respegulas la aglutina lingvin, kiel la japana, svahila aŭ turka.

En 2012, la lingvo fariĝis la 64-a tradukebla per Google Translate[11]; En 2016, la lingvo fariĝis tradukebla per Yandex Translate[12]; laŭ 2016, Esperanto aperis en listi de lingvi plej lernataj[13] kaj konata en Hungarujo[14].

La tri celi redakti

Zamenhof formulis la celin de la lingvo tiel:

  1. Ke la lingvo estu eksterordinare facila, tiel ke oni povu ellernir ĝin ludante[15].
  2. Ke ĉiu, kiu ellernis tiun ĉi lingvon, povu tuj ĝin uzir por la kompreniĝado kun homi de diversa nacii, tute egale ĉu tiu ĉi lingvo estos akceptita de la mondo kaj trovos multe da adepti aŭ ne, t.e. ke la lingvo jam de la komenco mem kaj dank´al sia propra konstruo povu servi kiel efektiva rimedo por internacia komunikirrĝoj[15].
  3. Trovir rimedin por venki la indiferentecon de la mondo kaj igir ĝin kiel eble plej baldaŭ kaj amase komencir uzadir la proponata lingvon kiel lingvon viva, ne kun ŝlosilo en la mani kaj en okazi de ekstrema bezono[15].

Historio redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historio de Esperanto.
 
Ludoviko Lazaro Zamenhof
 
La unua lernolibro de Esperanto, eldonita en Varsovio jare 1887

Ekesto redakti

Juneco de Zamenhofo redakti

Ĉe la ekesto de Esperanto staris Ludoviko Lazaro Zamenhofo. Li travivis sia junecon en la multlingva urbo Bjalistoko, tiam apartenanta al la Rusa Imperio, hodiaŭ al Pollando, kie li ofte povis pririgardir kverelin inter la unuopa tie loĝanta etni, do rusi, poli, germani kaj hebrei[16].

En la 1870-a jari Bjałistoko, sole kelka jari antaŭ ol Zamenhof planis la nova lingvon Esperanto, la pola estis despermesata en publika lokoj[17].

Ĉar li konsideris la neekziston de komuna lingvo kiel la ĉefa kialo de la konflikti, li eklaboris jam kiel lernejano pri projekto de nova konvena lingvo, kapabla plenumi la taskon. Ĝi devus esti – dessame al la nacia lingvoj – neŭtrala kaj facile lernebla, tial ankaŭ akceptebla kiel la dua lingvo por ĉiuj, lingvo instruata samtempe kun tiuj nacia kaj uzata en situacii, kiam necesas kompreniĝo internacia[18].

Unua idei redakti

Zamenhofo unue cerbumadis pri revivigo de la latina, kiun li lernis en lernejo, sed konkludis, ke ĝi estas tro komplika por normala komunikado. Lernante la angla, li rimarkis, ke la verba konjugacio laŭ genro kaj nombro ne necesas kaj ke gramatika sistemo de lingvo povas estir multe pli facila, ol li opiniis antaŭe. Daŭris tamen la lerna deshelpo pro granda kiomo de parkerigenda vorti. Foje ekrimarkis Zamenhofo du rusa surskribin: швейцарская [ŝvejcarskaja] (pordistejo, vorto derivita de швейцар ŝvejcar – pordisto) kaj кондитерская konditerskaja (dolĉaĵejo, derivita de кондитер konditer – dolĉaĵisto). Tiuj vorti kun la sama sufikso inspiris lin al la ideo, ke uzado de regulara afiksoj povus konsiderinde desplimultigir la kiomon de la vortoradiki necesa por komunikirr. Por ke la radiki estu kiel eble plej internacia,li decidiĝis transprenir la vortprovizon plejparte el la latinida kaj ĝermana lingvi, do el tiuj instruata tiam tutmonde pleje[19].

Fina versio redakti

La unua projekto de Zamenhofo, nomita Lingwe uniwersala, estis iomete preta en decembro 1878[20], sed lia patro, instruisto de lingvi, konsideris la laboron vana kaj utopia, tial li verŝajne perdigis la manuskripton, konfidita al li de la filo. Inter la jari 1879 kaj 1885, Zamenhofo studis medicinon en Moskvo kaj Varsovio. Tiutempe li denove eklaboris internacia lingvon. La unua renovigita version li instruis jare 1879 al sia amiki. Post kelka jari, li jam tradukis poezion, por ke kiel eble plej perfektigir la lingvon. En 1895 li skribis, ke “[d]um ses jari mi laboris perfektigante kaj provante la lingvon kvankam en la jaro 1878 al mi ŝajnis, ke la lingvo jam estas tute preta”[21].

Kiam li jam preparis publikigon de la lingvo, la cara cenzuristi despermesis tion. Zamenhofo estis tre elrevigita pro tio kaj sia libertempon pasigis per tradukado ekzemple de la desnova Testamento aŭ kelka teatraĵi de William Shakespeare. Fine en la jaro 1887, li povis eldonir la unua lernolibron, Международный языкъ (“La internacia lingvo”), uzante la sama lingvon parolata hodiaŭ. Laŭ la kaŝnomo de Zamenhofo Doktoro Esperanto, sub kiu la libro estis eldonita, la lingvo baldaŭ eknomiĝis La lingvo de d‑ro Esperanto kaj pli desfrue deslongigite Esperanto[19][22][23][24].

Publikiĝo redakti
Cenzura permesi por la Unua Libro[6][25]
Versio Manuskriptpermeso
(rusa/julia kal.)		 Manuskriptpermeso
(okcidenta/gregoria kal.)		 Permeso ellasi
(rusa kal.)		 Permeso ellasi
(do: publikiĝo)
(okc. kal.)
rusa 21-a de majo 1887 2-a de junio 1887 14-a de julio 1887 26-a de julio 1887
pola 9-a de julio 1887 21-a de julio 1887 25-a de aŭgusto 1887 6-a de septembro 1887
franca 12-a de septembro 1887 24-a de septembro 1887 12-a de novembro 1887 24-a de novembro 1887
germana 21-a de oktobro 1887 2-a de novembro 1887 12-a de novembro 1887 24-a de novembro 1887

Unua ŝanĝprovi redakti

Zamenhofo ricevadis leterin, kiuj ofte enhavis proponin pri ŝanĝi al la lingvo. Ĉiujn sugestin li registris kaj pli desfrue komencirs publikigir en la ĵurnalo La Esperantisto, eldonata tiam en Nurenbergo. En la sama periodaĵo li dufoje balotigis la legantin pri la ŝanĝi, la plejmulto tamen deskonsentis. Post tiuj voĉdonadi por certa tempo iomete silentiĝis voĉi deziranta reformin kaj la lingvo ekdisvastiĝadis iom post iom. Plej multa abonantin la ĵurnalo havis en tiama Rusujo. Granda baton ĝi tial suferis, kiam la cara cenzuro despermesis ĝia disvastigon pro artikolo de Lev Nikolajeviĉ Tolsti[26]. La ĵurnalo devis estir desestigita, sed post nelonge ĝin anstataŭis nova, nomata Lingvo Internacia. Ĝi unue estis eldonata en sveda Upsalo, poste en Hungarujo kaj fine en Parizo, kie la eldonadon finis la unua mondmilito[27][28].

Disvastiĝo de la lingvokomunumo redakti

 
La unua Universala Kongreso de Esperanto en Boulogne-sur-Mer

La nova internacia lingvon ĝia uzanti komencirs uzir ankaŭ por organizir faka kaj ŝatokupa aktivadin internacinivele. Dum la unua jardeki la komunikado en Esperanto realiĝis preskaŭ nur skribe, sed post nesupozite sukcesa Universala Kongreso, okazinta 1905 en franca Boulogne-sur-Mer, kie pruviĝis ebli uzir la internacia lingvon eĉ parolforme, komencirs rapide kreski ankaŭ persona kontakti kaj renkontiĝir inter Esperantisti.

Dum dua UK en Ghenevo 1906 dividighis la kongresanaro en faka organizi, shatokupi- religia kaj senreligia mondkoncepti: paralele okazis la rughulo kongreso por laboristi.

Jam dum la 5-a Universala Kongreso en Barcelono jare 1909 realiĝis kelka renkontiĝir de ĉeestanta katoliki, kiuj fine decidis organizir venontjare, do en 1910, aparta kongreson de katolika Esperantisti. Dum ĝi estis fondita la Internacia Katolika Unuiĝo Esperantista (IKUE), kies ĉefa organo, la ĵurnalo Espero Katolika, tamen estis eldonata jam ekde 1903 kaj nun do temas pri la plej desnova ĝis nun aperanta Esperanta periodaĵo[29].

En la jaro 1912 Zamenhof dum solena inauguro enkadre de la 8-a UK en Krakovo rezignis sia oficiala rolon en la movado. La 10-a Universala Kongreso estis okazonta en Parizo jare 1914, aliĝis tien preskaŭ 4000 homi, sed komencirĝanta milito desebligis ĝin kaj Zamenhof povis reveturi hejmen nur tra la Skandinava ŝtati.

La sopiro pri paco kaj harmonio post la Unua Mondmilito vekis nova esperin, danke kion Esperanto estis rapide disvastiĝanta. La unua Universala Kongreso post la milito okazis jare 1920 en Hago, la 13-a UK jare 1921 en Prago. En 1927 en la Viena kastelo Hofburg estis fondita la memstara Esperantomuzeo kaj Kolekto por Planlingvi, kiu en 1929 alkroĉiĝis al la Aŭstruja Nacia Biblioteko kaj hodiaŭ rezidas en aparta konstruaĵo[30].

Dosiero:2008-07-26 uk rememoro mortinti.JPG
Rotterdam, 2008: La 93-a Universala Kongreso de Esperanto kun 1845 partoprenanti

En la intermilita periodo kaj la dum la Dua Mondmilito, okazis persekutado kontraŭ esperantisti, inter alie en Germanio sub naziismo kaj en Sovetunio sub stalinismo.

Post la dua mondmilito redakti

La klopodi akceptigir Esperanton kiel universala lingvon renkontadis pozitiva respondon: Petskribin favore ĝin adresita al la Unuiĝinta Nacii subskribis pli ol 80 milioni da homi, en Ĉeĥoslovakujo ekzemple ankaŭ la Nobel-premiito profesoro Jaroslav Heyrovský[31].

La Ĝenerala Asembleo de UNESCO akceptis simila rezoluciin en Montevideo la 10-a de decembro 1954 kaj en Sofio la 8-a de novembro 1985. En ili ĝi notis la rezultin atingita per Esperanto sur la kampo de internacia intelekta interŝanĝi kaj por la proksimigo de la popoli de la mondo, invitis la membra ŝtatin instigir al la enkonduko de studprogramo pri la lingvo-problemo kaj pri Esperanto en sia lerneji kaj sia institucii de supera edukado kaj rekomendis al la internacia neregistara organizaĵi aliĝir al la festado de la centjariĝo de Esperanto kaj pristudi la eblecon utiligir Esperanton kiel rimedon por disvastigir inter sia membri ĉia informin, inkluzive de tiuj pri la agado de UNESCO[32].

Esperanton favoris ankaŭ plura estri de la Pola Scienca Akademio (Polska Akademia Nauk). La jubilea 72-a Universala Kongreson jare 1987 (centjariĝo de la lingvo-publikigo) partoprenis preskaŭ ses mil homi de 60 nacii.

Ankaŭ la Internacia Katolika Unuiĝo Esperantista atingis grava progreson, kiam en la jaro 1990 estis eldonita la dokumento Norme per la celebrazione della Messa in esperanto, per kiu la Sankta Seĝo permesas servi sankta meson en Esperanto sen neceso de speciala permesi. Esperanto tiel fariĝis ununura aprobita konstruita liturgia lingvo de la Katolika Eklezio[33][34][35].

La fakto, ke multa celi de la Esperanta movado ne realiĝis, estas atribuata interalie al teknologia kaj kultura hegemonio de Britujo kaj Usono, precipe en la tempo post la dua mondmilito, kio rezultigas hodiaŭa uzon de la angla kiel komunika lingvo de plej multa internacia agadoj[36].

Uzado redakti

Dosiero:Esperanto-parolanti Hungario 1940-2011.jpg
Esperanto-parolanti en Hungario; familia/denaska Eo-uzado (2001/11). Kono de fremdlingvi

Diversa nombri indikas kreskanta uzadon de Esperanto dum la pasinta jardeki.

La hungara censo kalkulis 942 Esperanto-parolantin en 1941, 2 083 en 1990, 4 575 en 2001[37] kaj 8 397 in 2011. Laŭ la publikigita datumi por 985 el tiuj ĉi lasta Esperanto estis familia aŭ gepatra lingvo (sed povas temi pri eraro; eble la demanditi ne respondis tute ĝuste)[38].

Laŭ la Jarlibro de la Esperanto‑movado estis 58 denaska Esperanto-parolanti en 1961[39], 67 en 1962[40], kaj 83 en 1965[41]. En 1996, estis ĉ. 350 familii kun denaska Esperanto-parolantoj[42].

Estas nun Esperanto-asocii en dudeko da afrika landoj[43]; preskaŭ ĉiuj el tiuj fondiĝis post 1960. La nombro de afrika adresi en la jarlibro "Pasporta Servo" kreskis de 18 en 1988/89 al 59 en 2005[44].

Eldoniĝis almenaŭ kvar muzikalbumi en Esperanto en la sesdeka jari, almenaŭ 17 en la sepdeka,almenaŭ 58 en la okdeka,almenaŭ 75 en la naŭdeka kaj pli ol cent en la unua jardeko de la nova jarmilo[45]. Estas rete disponebla nun pli ol 3000 teksti de kanti en Esperanto[46].

Dosiero:Alighinta Landa Asocii UEA 1950-2015.png
Grafiko pri la proksimuma nombro de Landa Asocii de UEA inter 1948 kaj 2013.

La nombro de partoprenanti en Esperanto-renkontiĝir de almenaŭ unu semajno en Germanio kreskis de proks. 100 en la frua sepdeka jari al proks. 800 en 2008[mankas fonto].

La Esperanto‑Vikipedio enhavas pli ol Ŝablono:Lin desd0 000 artikolin laŭ aprilo 2024, kiu similas al la Vikipedii en la eŭska (ĉ. Ŝablono:Lin desd0 000) kaj la minankabaŭa (ĉ. Ŝablono:Lin desd0 000)[47]. Antaŭ la apero de la Vikipedio en 2001 ne ekzistis Enciklopedio en Esperanto pri ĝenerala temi; la Enciklopedio de Esperanto (pri Esperanto-temoj) eldoniĝis en 1934 kaj ekde tiam ne estis redaktita.

Inter 1906 kaj 1971 aperis ĉ. 28 disertacii pri Esperanto kaj interlingvistiko, do proksimume unu ĉiun dua aŭ tria jaron. Tiu nombro forte grandiĝis: Inter 1975 kaj 1987 entute aperis 95 disertacii, do ekde 1975 ĉiujare mezume pli ol 7[48].

La nombro de Landa Asocii de UEA kreskis de 19 en 1948 al 71 en 2013[49].

Esperanto nuntempe redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Esperanto-kulturo.
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Eŭropa_Unio#Esperanto_en_EU.
Esperanta simboli
Esperanta flago Jubilea simbolo
   

En la nuna mondo, kiu ĉiam pli konscias rajtin de desplimultoj kaj lingva diversecon, akiras la internacia lingvo ree atenton de iuj gravuli. Neregistara organizir kaj asocii insistas, ke la diskuto pri la internacia lingvo aperu kiel diskuttemo de la Unuiĝinta Nacii kaj Eŭropa Unio. Julie 1996 Simpozio de internacia organizir kunvenigis omaĝe al Inazo Nitobe en Pragon grupon de sendependa eksperti, kiuj esploris tiama pozicion de Esperanto kaj proponis ĝia envicigon en aktuala interparoli pri lingva rajti kaj politiko. La Manifesto de Prago, moderna deklaro pri valori kaj celi motivanta Esperanta movadon, emfazas lingva demokration kaj konservon de la lingva diverseco.

Esperanto estis kiel komunikirrlo uzata ankaŭ en la projekto Indiĝena Dialogi, al kies celi apartenis plifortigir interŝanĝon de sperti inter indiĝena popoli en la mondo, kiuj rifuzas uzon de iama kolonia lingvi.

Konata Esperanto-parolanti redakti

Al famuli uzanta aŭ uzinta Esperanton apartenas interalie la Nobel-premiito Reinhard Selten, mondĉampioni en ŝakludo Judit Polgár kaj Tivadar Soros, la patro de la financisto George Soros. Ankaŭ la iama germana ministro pri justico Wolfgang Stammberger estis Esperanto-parolanto.

Stato de la lingvoevoluo redakti

La kreinto-iniciatinto de Esperanto, Ludoviko Lazaro Zamenhof, sciis, ke lingvo estas disvastigenda per kolektiva uzo, tial li limigis sia komenca proponon je minimuma gramatiko kaj desgranda vortprovizo. Hodiaŭ tamen Esperanto estas plene disvastiĝinta lingvo kun tutmonda komunumo de parolanti kaj kompleta esprimaparato. Multa idei de Zamenhof antaŭiris la idein de la fondinto de la moderna lingvistiko Ferdinand de Saussure, kies frato René de Saussure estis Esperantisto.

Komence, la lingvo konsistis el ĉirkaŭ mil vortradiki, el kiuj oni povis krei 10–12 mil vortin. La nuna esperanta vortari enhavas ofte eĉ 15–20 mil radikin, el kiuj jam da vorti deriveblas centmili; krome la lingvo daŭre evoluas. La aktuala tendencin observas kaj kontrolas la Akademio de Esperanto. Dum sia historio, Esperanto estis uzita por atingi diversa celin, iujn el ili eblas taksi problema. La lingvo estis despermesita kaj ĝia uzanti persekutata kaj dum la erao de Stalin, konsideranta ĝin „lingvo de mondcivitanoj“, kaj dum Hitler, por kiuj ĝi estis „lingvo de judoj“ [50][51] Zamenhof, la kreinto, mem estis judo, desgraŭ ke li uzis la vorton "hebreo").

La nuna Esperanto estas rezulto post kolektiva laboro de centi da filologiisti, poeti, verkisti kaj da tri generacii de ĝia uzantoj[52]. Dum pli ol 120 jari kreiĝis mili da vorti, esprimi, frazfiguri, metaforoj ks., ellaboriĝis ankaŭ deki da faka vortari por diversa scienci.

«Esperanto (...) povus funkcii kiel la monda lingvo pro la sama kiali, kiujn ĉi tiu funkcio plenumis tra la jarcenti la natura lingvi kiel la greka, latina, franca, angla aŭ kis-amina.» - Umberto Eco en: "La serĉado de la perfekta lingvo"

Terminaro redakti

UEA havas 59 faka asociin kiel kolektiva membrin de UEA (stato de 11 marto 2015). Preskaŭ ĉiu faka asocio flegas sia faka vortarin. Tial la plimulto de faka vortari estas ĝisdatigita kaj enhavas terminaron minimume por majstra grado. La faka vortari estas atingebla en Interreto kaj ilia uzo estas senpaga. Ekzemplo: informadiko, komputiloj kaj programado: https://komputeko.net/, kvinlingva vortaro (Esperanto, angla, germana, nederlanda, franca).

Uzanti redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Esperantisto.

La Universala Esperanto-Asocio (UEA), kies membri konsistigas la plej aktiva parton de la Esperantista komunumo, havas sia nacia filiin en 62 ŝtati kaj individua membrin en preskaŭ duobla kvanto de ŝtati. La nombro de vendita lernolibri kaj membrostatistiki de loka grupi montras, ke ekzistas jam centmili aŭ eĉ milioni da homi kun almenaŭ minimuma scio de la lingvo. Parolanti de Esperanto troveblas en la tuta mondo, plej koncentriĝinte en tiom dessama landi kiel estas Brazilo, Bulgarujo, Ĉinujo, Irano, Japanujo, Kubo aŭ Madagaskaro.

Laŭ indiki de la projekto Ethnologue estas la suma kvanto de la parolanti taksata je du milioni, el kiuj du milin konsistigas denaskuli, precipe danke uzon de Esperanto en hejmi, plej ofte en internacia familioj[9]. La historiisto kaj Esperantisto Ziko Marcus Sikosek indikis la takson troigita, baziĝante sur komparo kun reala nombri de parolanti en Kolonjo kaj kiomi de membri en Esperanta organizaĵoj[53]. Alia taksi indikas pli modesta numerin, kutime inter centmilo kaj miliono. Neprecizaĵi en la pritaksi baziĝas sur la fakto, ke nombron de parolanti de iu a internacia helplingvo estas desfacile ekscii, ĉar ekzemple popolnombradoj en plimulto da ŝtati demandas nur pri gepatra lingvo de la loĝanti, ne pri ilia plua lingvoscioj[54].

Instruado kaj lernado redakti

Tre rapide eblas komencir interkompreniĝir internacilingve, kio prezentas ideala enkondukon al lernado de fremda lingvi. Jam post kelka semajni lernanti povas komencir korespondi Esperante kaj post kelka monati ili jam kapablas enkadre de sia kursi aŭ private vojaĝi eksterlanden uzante la lingvon. En Facebook-enketo el 68 respondinti entute 36 (52%) informis, ke ili praktike ekuzis Esperanton post despli ol 20 lernhori, plia 13 (19%) post 20 ĝis 29 lernhoroj[55].

Eksperimenta kaj neformala observadi aludas, ke antaŭa lernado de Esperanto eĉ povas pozitive efiki al posta ekposedado de alia fremda lingvi (oni nomas tion propedeŭtika efekto). Realiĝis jam kelka provi formale esplori la fenomenon: ekzemple grupo de studanti, lerninta dum unu jaro Esperanton kaj poste dum tri jari la Franca lingvon, havis pli bona rezultin ol kontrolgrupo, kiu lernis la Franca dum la tuta kvar jaroj[56]. Simila rezultin oni akiris ankaŭ kiam la dua lingvo estis la Japana aŭ desplilongiginte la eksperimenton je duono. Tamen, la menciita studo ne skribas, kiel progresas studanti, kiuj lernis en la unua jaro alia lingvon ol Esperanton, ekzemple Latinon.

Kvankam Esperanto estas instruata de iuj universitati, ekzemple ĉe la Masaryk-Universitato en Brno (Ĉeĥujo), plej ofte homi lernas ĝin mem, pere de koresponda aŭ plurmedia kursi (ka poŝte kaj retpoŝte), pere de retejoj kiel lernu!, aŭ en loka klubi de Esperanto. Laŭ Facebook-enketo inter 163 respondinti 13 (8%) lernis la lingvon en universitata (9), popolaltlerneja (2) aŭ lerneja (2) kurso, 96 (59%) memstare per libro (55) aŭ interrete (41), 47 (29%) en kurso de klubo aŭ unuopulo; 4 (2%) lernis en la familio denaske aŭ poste[57]. Konstateblas sume, memlernado kaj kluba instruado liveras ĉ. 90% de la Esperanto-parolanti de la enketo. Lernolibri kaj alia helpili por memlernanti ekzistas en pli ol cent lingvi.

Duolingo [58] ofertas Esperanto-kursin jam en kvar lingvi, angla, franca, hispana kaj portugala. Ĉiujare proksimume 800.000 homi tie trastudas almenaŭ unu Esperanto-lecionon. Kurso en la ĉina estas en preparo.

Ofertanti de Esperanto-lernili kaj lingvo-helpili. redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Listo de ofertata Esperanto-lernili.

Ekde la 1990-a jari, ĉefe pro la apero de la interreto, signife kreskas la nombro de oferti pri lernado de Esperanto, vortari, lernhelpili, tradukili ktp. Tiuj oferti venas ĉu de profesia komerca ofertanti, ĉu de privata ofertanti kaj senprofita organizaĵi. Ŝajnas, ke ĉe ofertanti de desalta nombro de lingvi (ĝis 20), Esperanto estas desofta, sed kun la kreskanta nombro la ŝanco de inkluziviĝo de Esperanto plialtiĝas kaj ekde 40 ofertata lingvi la ĉeesto de Esperanto inter ili estas tre ofta.

Specifeco de lernado redakti

Kompara esplorin pri tempo de lernado de diversa lingvi oni faris en la Universitato de Paderborn (Germanio). Kadre de tiu esplorado oni determinis la tempon de lernado de francolingva studanti ĝis certa nivelo.

Atingi tiun nivelon bezonas la sekvanta kvanton de horoj[59]:

  • germana 2000 hori;
  • angla 1500 hori;
  • itala 1000 hori; kaj por
  • Esperanto 150 hori.

La facileco de lernado de Esperanto havas sekvanta ĉefa kaŭzin:

  • Simpla gramatiko kaj desĉeesto de escepti. Esperanto ne havas neregula verbin, pasinta, nuna kaj estonta tempon oni kreas unumaniere.
  • Fonetika ortografio. En vortari ne bezonas sciigir prononcon.
  • Norma manieri de vortfarado. El desgranda kvanto de radiki oni kreas per uzo de prefiksi kaj sufiksi granda kvanton de derivata vorti. Tio akre despliigas la kvanton de radiki por rememori.
  • Kategorio gramatika de vorti (escepte prepozicii, numerali kaj interjekcioj) estas markita per sufikso kaj finaĵo. En vortari ne bezonas sciigir genron kaj deklinacion de nominativi, konjugacion de verbi ktp.

Dum lernado de Esperanto la gramatika problemi rapide desaperas. Tio estas (kune kun la facileco) grava specifeco de Esperanto kompare kun nacia lingvi. Dank'al tio la lernanti povas koncentri al vortprovizo kaj vortuzo.

Vortuzo estas grava parto de ĉiu lingvo. Ekzemple "ludejo" (kampo por ludo de infanoj) en la germana estas "ludloko", "ludplaco" (Spielplatz), en la angla "ludbazo" (playground), en la hungara "ludspaco", "ludplaco" (játszótér), en la rusa "infana placeto" (детская площадка) ktp.

Oficiala statuso redakti

Esperanto estas oficiala lingvo de neniu ŝtato, kvankam komence de la 20-a jarcento ekzistis plani estigir Moresneton kiel entute unua Esperanta ŝtaton kaj sur la deslonge ekzistanta artefarita Insulo de la Rozi ekzistis en la jaro 1968 mikronacio, uzanta Esperanton kiel sia oficiala lingvon. Tiu tamen servas kiel oficiala laborlingvo por kelka (plejofte Esperantaj) senprofita neregistara organizaĵi[60]. Esperanto ankaŭ estas ununura agnoskita artefarita liturgia lingvo de la Katolika eklezio[33][34][35].

UNESCO redakti

En la jaro 1954 la Ĝenerala Asembleo de UNESCO agnoskis, per la tiel nomita rezolucio de Montevideo, ke la rezulti atingita de Esperanto kongruas kun celi de la organizaĵo. Sekve de tio oni estigis oficiala rilatin inter UNESCO kaj la Universala Esperanto-Asocio, kiu iĝis neregistara membra organizaĵo en la kategorio B[61]. Kunlaboro inter ili daŭras: jare 1977 la ĝenerala direktoro de UNESCO Amadou-Mahtar M´Bow prezentis sia parolon dum la 62-a Universala Kongreso de Esperanto en Islanda Rejkjaviko. En 1985 la Ĝenerala Asembleo de UNESCO instigis la membra ŝtatin kaj internacia organizaĵin enkonduki studprogramin pri la lingva problemo kaj Esperanto en lerneji, kaj studi eblon eluzi la lingvon en internacia rilati. La Universala Esperanto-Asocio havas konsila rilatin ankaŭ kun la Unuiĝinta Nacii (UN), UNICEF, Konsilio de Eŭropo, Organizaĵo de Amerika Ŝtati (OAS) kaj Internacia Organizaĵo por Normigado (ISO)[32][62].

Herzberg – die Esperanto-Stadt redakti

Ekde 2004 en la Germana urbo Herzberg am Harz, funkcias la Interkultura Centro Herzberg. Ekde la 11-a de Julio 2006, surbaze de decido de la urba konsilantaro, Herzberg am Harz oficiale nomiĝas Esperanta urbo (Herzberg am Harz – die Esperanto-Stadt/La Esperanto-urbo), kio ligiĝas kun organizado de kultura kaj kleriga aranĝi kun rilato al Esperanto. Herzberg estas partnerurbo de la Pola urbo Góra, ilia interŝanĝi realiĝas Esperante.

Uzo redakti

Renkontiĝir kaj vojaĝado redakti

Ĉiujare okazas centi da internacia konferenci kaj renkontiĝoj – sen interpretisti. La plej granda estas la Universala Kongresi de Esperanto, lastafoje organizita en la urbi Fortalezo, Brazilo (2002); Gotenburgo, Svedujo (2003); Pekino, Ĉinujo (2004); Vilno, Litovujo (2005); Florenco, Italujo (2006); Jokohamo, Japanujo (2007); Roterdamo, Nederlando (2008); Bjalistoko, Polujo (2009); Havano, Kubo (2010); Kopenhago, Danio (2011). Ekde 1938 estadas organizata ankaŭ Internacia Junulara Kongresi. La unua simpozio de Esperantisti el Araba landi, Mezorienta Esperanto-Kunveno, okazis en Amano jare 2000, la kvina Tutamerika kongreso jare 2001 en Meksikurbo kaj Azia kongreso en Seulo jare 2002.

Pasporta Servo estas servo subtenanta uzon de Esperanto por vojaĝado. Ĝin prizorgas la Tutmonda Esperantista Junulara Organizo. Ties fundamento estis ĝis 2008 ĉiujare eldonata libreto, enhavanta adresin de ĉ. 1 300 gastiganti el 89 ŝtati (laŭ la eldono el 2007), provizanta senpaga loĝigon por vojaĝanti parolanta Esperanton. Ekde 2009 la servo disponeblas baze en elektronika formo, interrete, tamen presita listo de gastiganti ankaŭ estas presota[63].

Esploro kaj biblioteki redakti

 
La biblioteko de la Muzeo de Esperanto de Subirats disponas pli ol 10 000 librin kaj 13 000 jarkolektin de Esperanta gazetoj

En multa universitati Esperanto estas parto de lingvoscienca kursi, iuj proponas ĝin kiel sendependa studfakon. Precipe estas rimarkinda la Universitato Eötvös Loránd en Budapeŝto kun sekcio de Esperantologio en la Instituto de Ĝenerala kaj Aplikita Lingvoscienco, kaj la Universitato Adam Mickiewicz en pola Poznano kun postdiploma studi pri interlingvistiko[64]. La bibliografio de la Usona Asocio de Moderna Lingvi registras ĉiujare pli ol 300 faka publikaĵin pri Esperanto. La biblioteko de la Esperanto-Asocio de Britujo enhavas pli ol 20 mil pecin. Signifa tutmonda esplorcentro kaj arkivejo estas Centro de Dokumentado kaj Esploro pri la Lingvo Internacia (CDELI), kio estas parto de la urba biblioteko de La Chaux-de-Fonds en Svislando. Ĝi konservas librin, periodaĵin kaj diversa eldonaĵin ne nur en Esperanto, sed ankaŭ en alia planlingvi. CDELI krom estir arkivejo kaj esplorejo por interlingvisti, historiisti, esperantologi kaj alifaka esploristi, okazigas ankaŭ kursin kaj seminariin. Al plua granda biblioteki apartenas la Biblioteko Hector Hodler en Roterdamo en la Centra Oficejo de Universala Esperanto-Asocio, Germana Esperanto-Biblioteko en la urbo Aleno aŭ la biblioteko de la Esperantomuzeo kaj Kolekto por Planlingvi en Vieno, kiu estas parto de la Aŭstruja Nacia Biblioteko. La biblioteki en Vieno kaj Aleno liveras informin pri sia kolekti ankaŭ perrete kaj atingeblas pere de la interŝtata interbiblioteka pruntservo.

Profesia kontakti kaj faka interesi redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Esperanto-asocio.

Organizaĵi por Esperanto-parolanti inkluzivas tiujn por kuracistoj, verkistoj, fervojistoj, sciencistoj, muzikistoj kaj multa alia. Ili eldonas revuojn, organizas konferencojn kaj helpas disvastigir la lingvon por profesia kaj faka uzo. Akademio Internacia de la Scienci (AIS), faciligas kunlaboron sur la universitata nivelo. Originala kaj tradukita verki aperas pri astronomio, informadiko, botaniko, kemio, juro aŭ filozofio. En 2009 UEA lanĉis per La origino de specii de Darvino serion de scienca klasikaĵi, “Scienca Penso”. Propra organizaĵin havas i. a. blinduli, skoltoj, ŝakisti, go-ludanti, kaj katamanti. Tutmonda Esperantista Junulara Organizo, la junulara sekcio de UEA, organizas internacia kunvenin kaj eldonas periodaĵin. Budaani, ŝintoismani, katolikoj, protestantoj, kvakeroj, Bahaani, spiritisti kaj ateismani havas sia organizaĵin, kaj multa soci-aktiva grupi uzas la lingvon. En Sennacieca Asocio Tutmonda kunagas diversa laborista tendenci. Ankaŭ multa alia asocii uzas Esperanton.

Esperanto-komerco redakti

Esperanta komerco jam vivas sporade de multa jari. Laŭ esplori de la franca Ĉambro de Komerco en 1921, Esperanto estus la plej bona lingvo por la komerco. La New York Times raportis pri tio en 2012[65].

En 1985, fondiĝis la Internacia Komerca kaj Ekonomia Federacio (IKEF), kies prezidanto estas Sinjoro WANG Tian-Yi ekde 2013[66].

Statistiko de Esperantujo redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Statistiko de Esperantujo.

Konstateblas, ke Esperanto ĝis nun atingis lokon inter la unua 50 lingvi de la mondo laŭ la ofteco de uzado en internacia komunikado. En Vikipedio ĝi ekzemple okupas lokon 32 laŭ la nombro de artikoloj[67] kaj lokon 43 laŭ la paĝovizitado[68] (junio 2015).

En Litovio kaj Hungario ĝi estas lingvo n-ro 16 laŭ la nombro de enloĝanti, kiuj scias diversa fremdlingvin. Esperanto estas unu el dek lingvi, kiujn la ĉina registaro uzas en sia oficiala novaĵretejo, kaj unu el sesdeko da lingvi, kiujn la papo uzis ĝis 2012 por saluti la kredantin dum pasko kaj kristnasko. Google ofertas Esperanton kiel unu el 41 serĉlingvi kaj ĝi estas unu el sesdeko da traduklingvi ĉe Google Translate.

Kelkloke Esperanto havas pli favora aŭ pli desfavora pozicion: En la frazaro kun traduki Tatoeba ĝi kun pli ol 223 000 frazi okupas la dua lokon post la angla (marto 2013). En Hungario ĝi estis almenaŭ en 2004 la tria lingvo (post la angla kaj la germana), pri kiuj studenti k.a. ekzameniĝis en aparta ŝtata ekzameni.

Aliflanke la internacia lingvo Esperanto havas despli bona lokon, se oni komparas ĝia parolantaron kun ĉiuj naciaj lingvi; ekzemple laŭ la nombro de denaska kaj poste eklerninta parolanti Esperanto havas lokon 165 inter la lingvi, en kiuj ekzistas Vikipedio; tiu rilato tamen ne multe gravas, ĉar la intenco de Esperanto estas faciligir la internacia komunikadon, ne la nacian[69].

La rilato inter la uzado de Esperanto kaj de la angla estas tre proksimume 1:1000. Ekzemple la rilato inter la vizitado de anglalingva kaj esperantlingva paĝi de Vikipedio estas 1:1060 (aŭg. 2012), la rilato inter la nombri de parolanti de ambaŭ lingvi en Litovio estas ĉ. 1:700 (laŭ censo 2001) kaj la rilato inter la libri ĉiujare eldonata estas ĉ. 1:4 000 (ĉ. 2006; kp. Nombra rilato Esperanto - angla).

Alia planlingvi redakti

Proksimume 0,5 ĝis 1% de ĉiuj parolanti de planlingvo parolas alia planlingvon ol Esperanto, ĉ. 99% parolas Esperanton (laŭ censi en Rusio kaj Hungario).

Gramatiko redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Gramatiko de Esperanto.

En sia "Unua Libro" de Esperanto (1887) Zamenhof prezentis la gramatikon per 16 reguli, kiuj kompreneble ne klarigas ĉiujn detalin de la lingvouzo. Tiu ĉi gramatiko eniris en la sistemdokumenton "Fundamento de Esperanto", kiu, laŭ decido de la unua Universala Kongreso en 1905, garantiu la kontinuecon de la lingvoevoluo.

La vortofarado estas ekstreme aglutina: sufiksoj, prefiksoj, kaj kunmetado de radiki estas abunde uzata. Ĉiuj morfemoj estas nevaria. La ĉefa vortospeci havas propra karaktera finaĵin: -o por substantivoj, -a por adjektivoj, -e por adverboj, kaj ses finaĵin por la ses baza formi de verbo. Radiki estas libere kombinebla kun gramatika finaĵi. Substantivi kaj adjektivi havas du kazojn kaj du nombrin; verbi havas kvin finitiva formin kaj infinitivon, krom ses participi (kiuj morfologie estas adjektivoj). Akordo inter verbo kaj subjekto ne ekzistas. La sintaksa rilato inter frazeri estas markata per kazo kaj prepozicioj, ne per vortordo, kiu estas plejparte libera.

Specifa trajti redakti

 
Ŝildo flagforma, simbolo de Esperanto, uzata por signi i.a. la esperanto-version en plurlingva eldonaĵo.

Laŭ iuj, la strukturi de Esperanto subtenas la natura emon de la homa pensado al analogio kaj estas pli trarigardebla ol tiuj de la plej multa etna lingvi. Tre produktiva sistemo de vortfarado garantias jam en frua stadio de la lingvolernado nuancita esprimeblecin. Sekve frua sukcesi emocie motivas la lernanton progresi. Eĉ estante sendube relative facile lernebla kompare al alia lingvi, Esperanto tamen havas ankaŭ nefacila partojn[70].

Rapida lernado redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Rapida lernado de Esperanto.

Tial la sama lernintenso ebligas akiri komparebla lingva nivelon en kompare tre desgranda ono de la tempo necesa por etna lingvo.[mankas fonto]

Ĝenerale plura monati da studado de Esperanto egalas kelka jarin da lernado de lingvi kiel la angla aŭ la franca.[71]

Pro la domino de eŭropdevena vortradiki, ekzemple aziani bezonas pli da lernotempo, tamen malpli ol por alia azia lingvo.[mankas fonto]

Vorti redakti

La vorti devenas de diversa lingvi. La plejparto venis kaj venas el la ĉefa eŭropa lingvi - precipe el la latina, la itala, la franca, la germana kaj la angla. Pro la internaciemo, multa etimi apartenas al plura lingvi eĉ se la konkreta formo en Esperanto similas pli al tiu de unu lingvo.

Etima ekzempli redakti

Vortelekta principi redakti

La tagi de la semajno estas el la latinida lingvi laŭ la franca vortoformi (dimanĉo, lundo, mardo. sed sabato el la hebrea), multa parti de la korpo laŭ la latina (hepato, okulo, brako, koro, reno), kaj la unui de tempo el la ĝermana lingvi laŭ formi germana (jaro, monato, tago). La nomi de animali kaj vegetali ĉefe venas de la scienca nomi.

Kiel jam supre estis videble, oni povas klarigir multa vortin per pli ol unu devenlingvo (vidu ankaŭ "Etimologia Vortaro de Esperanto" de Ebbe Vilborg).

  • abdiki laŭ angla, franca, itala kaj latina
  • abituriento laŭ germana kaj rusa
  • ablativo laŭ latina, angla, franca, itala kaj hispana, sed ĝi ankaŭ estas konata al germana lingvisti kaj lingvoŝatantoj
  • funto laŭ pola, rusa, jida kaj germana
  • ŝnuro laŭ germana, pola kaj ĉeĥa

Plue, Zamenhof zorgeme kreis desgranda bazon de radika vorti kaj afiksi per kiu plia multo da vorti estas konstruita. Pro tio, oni povas esprimi sin flue post lernado de desgranda vortprovizo (eble 500-2000 vorti kaj afiksoj).

Kvankam Zamenhof klopodis internaciigir Esperanton, ĝi estas eŭropeca pro sia vortaro. Tiu trajto ne apartenas sole al Esperanto: la plejmulto de la projekti de internacia lingvi uzas la eŭropa komuna vortin. La ĉefa diferenco inter Esperanto ka alia planlingvi devenas de la ne-eŭropeco de la gramatiko, kaj tiun ne-eŭropecon Zamenhof mem agnoskis kiel vola penon de li. La vorteri kun gramatika funkcio aperas memstare ene de la vortaro, tiel ke ĉiu teksto estas deĉifrebla eĉ sen helpo de aparta gramatika klarigo. Aliflanke, li alkonformigis la gramatika vortetin (interalie la vortfinaĵojn) tiel ke la eŭropani eĉ ne bezonu konscii pri tiu ne-eŭropeca gramatiko de Esperanto.

Eri redakti

Ne ĉiuj vortoj de Esperanto havas signifon rekte divenebla pere de alia lingvi. Kelka el ili estas Esperanta idiotismi indiĝene naskita en Esperantujo, ĉu pro zamenhofa kaprico, ĉu pro natura lingvo-evoluo inter la parolantaro.

Laŭforme (rimarku, ke la listo enhavas mikse vortin tute kutima kaj vortin foje uzata sed neoficialajn):

aliĝilo, edzo, espo (slango por Esperanto), ĝi, kabei, nifo (laŭ angla UFO), pli, plej, ujo, zamenhofa.

Oni ankaŭ povus aldoni la tabelvortojn (inspirita de la rusa escepte regula korelativoj) kaj la uzon de afiksi kiel memstara vorti (igi, ilo, ree, umi, ktp.).

Foje oni trovas la vortin aliel, alies, -iĉ-, kaŭ (= kaj + aŭ), kaj ri, sed tiuj ne konformas al la reguli de la Fundamento. Temas ĉe ili aŭ pri nekonscia peki kontraŭ la reguli aŭ pri intenca reformprojekti.

Laŭsignife:

aligatori, fundamento, memzorganto, necesejo, kajmani, krokodili, krokodilo, fina venko, verda, verdo

Alfabeto kaj ortografio redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Esperanta alfabeto kaj Prononco de Esperanto.

La literumado — aŭ ortografio — estas plej ofte unu fonemo por unu litero, kaj inverse.

Esperanto uzas la latina alfabeton kun ses aldonita literi, iam nomata “ĉapelitaj”: ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, kaj ŭ. Ili estas inter la ok plej desofta literi en Esperanto‑literumado[72].

Litero a b c ĉ d e f g ĝ h ĥ i
j
 ĵ k l m n o p r s ŝ t u ŭ v z
IFA ä b t͡s t͡ʃ d e̞ f ɡ d͡ʒ h x i j, i̯ ʒ k l m n o̞ p r s ʃ t u u̯ v z

"ŭ" kutime aperas nur post "a" aŭ "e".

En Esperantlingva retpaĝi estas tri ĉefa manieri skribi la ĉapelita literin de Esperanto:

  • vera supersigna literi, preskaŭ ĉiam laŭ Unikodo (rekte aŭ per numera signoreferencoj), iafoje laŭ Latino 3: ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ.
  • surogate laŭ la x‑sistemo: cx, gx, hx, jx, sx, ux.
Tiu sistemo havas avantaĝin kontraŭ la h-sistemo, se komputili prilaboras tekston.
  • surogate laŭ la Zamenhofa h‑sistemo: ch, gh, hh, jh, sh, u.
  • Tiu sistemo estis proponita de Zamenhof por kazi, kiam ĉapelita literi ne estas havebla. Kontraŭ la x-sistemo ĝi havas la avantaĝon, ke teksti estas pli facile legebla kaj ne aperas tiom stranga,speciale al novuli.

Ekzistas programi, kiuj aŭtomate transigas vortin skribita en la x-sistemo al vorti skribita kun ĉapelita literi. Dezirinde estas, ke plia programi estos same kapabla.

Kontraŭ la h-sistemo ofte estas argumentita, ke komputili povus miskomprenir kelka vortin. Ekzempli: flughaveno, senchava, bushaltejo. Sed tiu argumento nuntempe ne vere gravas. Moderna programi povas enhavi vortareton kun listo de tiuj "problema" vorti, ja nur estas tre desmulta. Tiujn vortin la programo ne transigu laŭlitere, sed laŭ tiu speciala vortlisto.

Prononco redakti

 
La preĝo Patro Nia en la samnoma preĝejo en Jerusalemo, Israelo

Jen kelka ofta frazi, transskribita apude en la Internacia Fonetika Alfabeto:

Saluton. [sa.ˈlu.ton]
Kiel vi fartas? [ˈki.el vi ˈfar.tas]
Kiel vi nomiĝas? [ˈki.el vi no.ˈmi.d͡ʒas]
Ĉu vi parolas Esperanton? [ˈt͡ʃu vi pa.ˈro.las es.pe.ˈra.ton]
Mi ne komprenas vin. [mi ne kom.ˈpre.nas vin]
Estas bela tago. [ˈes.tas ˈbe.la ˈta.ɡo]

  Registraĵo de la preĝo Patro Nia

Lingvoevoluo redakti

Vidu Lingvoevoluo de Esperanto

Kvankam Esperanto montriĝis plene taŭga por la celi de la internacia komunikado, dum ĝia tuta historio ne mankis proponi reformi detalin. En la jaro 1908 el reformprovo rezultis nova lingvoprojekto, kaj fine aparta planlingvo: Ido. Kontraste al ĝi Esperanto de 1887 ĝis hodiaŭ evoluis sen radikala ŝanĝi, sed desrapide kaj kontinue. Tiu (iam preskaŭ ne rimarkata, iam akre pridisputata) lingvoŝanĝiĝo ampleksas (krom la ĝenerala kresko de la vortprovizo) interalie la sekva tendencin:

  • prefero de deslonga vortoformi ekzemple spontana anstataŭ spontanea
  • arĥaikiĝo de vorti (ekzemple: pafilego) kaj paralela enuziĝo de nova (ekzemple: kanono)
  • nuanciga pliriĉigo de la vortostoko, ekzemple al bleki (= produkti bestosonojn) aldoniĝis tuta listo de verbi por unuopa bestospecioj
  • evoluo de signifodiferenco de paralela formi ekzemple: plaĝo = bordostrio speciale taŭga por bano kaj sunbruniĝo, plej ofte tiucele transformita de homi; strando = origina, natureca , pli "sovaĝa" bordostrio
  • arĥaikiĝo de multa vorti kun ĥ: ekz-e -rĥ- → -rk- (inkluzive arĥaika → arkaika), ĥoro → koruso, k.a.
  • uzo -io kiel sufikso en landonomi, anstataŭ la fundamenta "ujo"
  • pli ofta adverbigo - ekzempli: lastatempe anst. en la lasta tempo, aviadile anst. per aviadilo, haste kaj laste anst. hastante kaj kiel la lasta
  • evito de kompleksa verboformoj
  • uzo de afiksoj kiel memsignifa vorti - ekzemple: ega, eta, emo, deso, iĝi, estro, estraro, ilo, ilaro, ejo, ismo
  • ankaŭ, uzo de prepozicii kiel nomi, adjektivi kaj verbi: Per·antoj estas multa en Esperantujo, cu por kotizi, ĉu por aboni, k.c.

Proponi pri reformi de lingva detali estas lastatempe ne desofte diskutata en la novaĵgrupo soc.culture.esperanto; ekzemple enkonduko de nova triapersona ununombra pronomo sekse neŭtra (ri, ŝli) aŭ konsekvenca uzo de ĝi en tiu rolo.

Persona pronomi en Esperanto
nombro singulara plurala nedifina resenda***
(refleksivo)
ordo unua dua tria unua dua tria
uzo kutima intima* vira ina neŭtra**
pronomo mi vi ci li ŝi ĝi ni vi ili oni si
* Ne-Fundamenta neologismo, tre desofte uzata.
** La seksindiferenta (neŭtra laŭ PIV difinebla kiel prezentanta neniun difinita sekson) pronomo ĝi povas estir (laŭ la ekzempli el la Fundamento de Esperanto) uzata por objekti aŭ kiel senseksa triapersona pronomo por vivanta kreaĵi kiel homi. Tamen ĝi plej ofte estas uzata nur por aĵo, besto aŭ infaneto. (Kp. angla it.)
*** Uzebla nur por la tria persono, t.e. kun ĉiuj subjekti krom mi, ci, ni, vi. Kun ĉi-tiuj kvar oni ripetu la subjekton, eble kun taŭga kazo kaj/aŭ prepozicio. Simile la poseda adjektivo si·a uziĝas nur se la posedanto estas triapersona (do, ne unu el tiuj kvar).

Parolantaro redakti

La entuta nombro de Esperanto-parolanti estas ne precize konata. Nur eblas taksi pri la kvanto de la tutmonda parolantaro. Ekde 2001 okazis popolnombradoj en plura landi, ekzemple Hungario kaj Litovio, kiuj kalkulis ankaŭ la nombron de Esperanto-parolanti (4.565 por Hungario, 844 por Litovio); en 2011 en rusia censo oni kalkulis 992 parolantin de Esperanto[73].

La plej multa taksi pri la tutmonda parolantaro varias inter 100 mil kaj 1,5 miliono. La diversa taksi verŝajne priskribas dessama lingvonivelin kaj dessama oftecon de uzado: 100 mil celas la kvanton de homi, kiuj regule uzas Esperanton, 500.000 inkluzivas tiujn, kiuj de tempo al tempo uzas la lingvon, 2 milioni (Culbert) ankaŭ tiujn, kiuj jam dum multa jari aŭ jardeki ne plu uzas la lingvon. Pli alta taksi (ĝis aŭ super dek milionoj) inkluzivas supozeble ankaŭ tiujn, kiuj nur eklernis la lingvon; ili supozeble ankoraŭ rememoras kelka vortin, sed fakte ne scipovas praktike utiligir la lingvon.

Se la kriterio estas tute flua altenivela lingvouzo, komparebla al denaska nivelo en alia lingvi, la taksi eĉ reduktiĝas je unu aŭ kelka dekmili. (Kp. la artikolon pri la nombro de Esperanto-parolanti.)

Komparo kun alia planlingvi redakti

Inter la planlingvi (ekzemple, Interlingvao kaj Loĵbano), Esperanto estas la plej uzata kaj la sola kun evoluinta daŭra apliki en preskaŭ ĉiuj vivosferi. Verŝajne pli ol 95% de la parolanti de planlingvo, eble eĉ 98 aŭ 99%, parolas Esperanton; multa planlingvuli aldone parolas aŭ almenaŭ komprenas Esperanton. Laŭ la censo en Rusio (2011) Esperanton parolas 99% de ĉiuj parolanti de planlingvi, laŭ la censo en Hungario (2001) 99,5% (kp. la statistikon pri "alia planlingvoj").

Movado por Esperanto redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Esperanto-movado.

La ĉefa tutmonda Esperanto-organizaĵo estas la Universala Esperanto-Asocio. Ĝi jam de kelka jardeki kunrilatas kun la Unuiĝinta Nacii. UEA eldonas librojn, revuojn, lumdiskojn kaj jarlibron kun listi de Esperanto-organizaĵi kaj loka reprezentanti en la tuta mondo. La Libroservo de UEA stokis en 2009 ĉ. kvin mil titolojn[50]. Koncerna katalogon eblas aŭ peti perpoŝte aŭ konsulti en la retejo de la organizaĵo. La serio Esperanto-Dokumentoj, eldonata de UEA krom Esperante ankaŭ en la Angla, Hispana, Itala kaj Portugala lingvi, enhavas fakverkin kaj referatin pri la aktuala situacio de la internacia lingvo. La publikaĵin eblas akiri kaj perrete kaj persone en Roterdamo.

La plej fama simbolo de Esperanto estas la kvinpinta verda stelo, kiu simbolas la esperon (verdo estas koloro de espero) sur la kvin kontinenti, kaj kiu ankaŭ ornamas la Esperanta flagon.

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Listo de Esperanto-Centri.

Subteno de internacia organizir redakti

Unesko (Organizaĵo de la Unuiĝinta Nacii pri Edukado, Scienco kaj Kulturo) adoptis du rezoluciin favora al Esperanto (1954, 1985), per kiuj ĝi agnoskas la inda atingaĵin de Esperanto kaj instigas ĝia utiligon. Sed, dessimile al la latina en mezepoka Eŭropo kaj la angla en nia jarcento, bazo de lerneji, universitati kaj lernolibri mankas al Esperanto. La Unesko-kuriero estas legebla en Esperanto ekde 2017.

Ankaŭ alia eksterkomunuma organizir kaj konferenci subtenis Esperanton, ekzemple en 1980 en Manilo, la ĉefurbo de Filipini, la Monda Turisma Konferenco (organizita de Monda Turisma Organizo)[74]).

Notindas krome kelka rezolucii kaj proponi ĉe Ligo de Nacii, Unuiĝinta Nacii kaj alia organizoj[75].

Kulturo redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Esperanto-kulturo.

Esperantistoj havas propra, nomata Esperanta kulturo, kiu estas deirpunkto al alia kulturi (ĉi tiu estas esenca trajto por ĝi, pli ol por dominanta nacia lingvoj). Aliflanke, kvankam kreita por faciligir internacia komunikadon, ĝi iĝis por iuj kulturilo por mem-identigo[76]

Esperanto funkcias en ĉiuj sferi de la kulturo, inkluzive de fikcia kaj desfikcia literaturo, teatro, radio, ĵurnalismo, blogado, kinarto, religio ktp.

Esperantisti iom pli emas paroli pri temi, kiuj povus estir konsiderata kiel tikla aŭ ofenda inter neesperantisti (ekzemple pri politiko, rasismo k.a.), eĉ se ili ne farus tion en sia hejmlando aŭ en alia lingvo, kiun ili scias. Ĝenerale Esperanto-kulturo estas fokusita ekzemple je legado, edukado (precipe rilate novaĵin, faktin kaj lingvojn) kaj toleremo (precipe al personi el alia kulturoj). Esperanto-parolanti estas ankaŭ pli ema kontraŭi tutmondiĝon, kulturo-lavadon kaj desaperon de ies gepatra lingvo, cetere ĉar ĉi tiuj elementi igas nin unika.

La plimulto de la Esperanto-parolanti estas ankaŭ kontraŭ deviga lernado de dominanta lingvi: tio okazas en plura landi tra la mondo, kiel Svedio kaj Islando, kie lernado de la angla estas deviga de la unuagrada lernejo ĝis iafoje universitato. Esperanto-parolanti opinias, ke deviga devus estir la lernado de rapide lernebla lingvo, kia Esperanto, aŭ alia, kiun oni povus ellernir ene de unu du jari. Tiel infani kaj gepatri estus despli ema al subtaksado de la propra lingvo favore por alia taksata pli utila.

La Esperanto-komunumo havas ankaŭ pli-malpli sama fon-scion, ekzemple scion pri iuj fama Esperanto-parolanti, libri, reteji, desgranda urbi, kiuj havas grava signifon pro Esperanto-rilata okazaĵi ktp.[77][78].

Esperanto kaj internacia uzo por pagata laboro redakti

Ekzistas kelka kampi, en kiuj oni jam hodiaŭ uzas Esperanton profesie. Kiel ekzempli povas servi eldona agado aŭ turismo (ĝenerala aŭ kleriga). Pli pri la profesia uzo de Esperanto oni povas legi ekzemple en Petr Chrdle: Profesia uzo de Esperanto kaj ĝia specifa trajtoj (KAVA-PECH, 1995)[79].

Kritiko redakti

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kritiko pri Esperanto.

Kelka kritiki estas kontraŭ internacia helplingvi ĝenerale:

  • "Internacia helplingvo ne havas kulturon." (Esperantisti ofte respondas, ke ja ekzistas Esperanta literaturo kaj certa tradicii en la Esperanto-komunumo; iuj esperantisti pli emfazas la rolon de Esperanto kiel ponto inter dessama kulturi; kelka kombinis ĉi tiujn du alirin per la koncepto de pontokulturo.)
  • "La toleremo pri desperfekteci ĉe internacia helplingvi estas despli ol ĉe etna lingvi. Ĉar neniu internacia helplingvo povas estir perfekta, ĝi neniam estos vaste akceptata de la publiko."

Alia kritiki temas pri Esperanto specife:

  • Kelka,precipe la subtenanti de naturisma planlingvi, kritikas ke Esperanto ne direktas sin sufiĉe laŭ la granda eŭropa lingvi (kutime ili celas ĉefe latinon kaj la latinida lingvin, aŭ latinida formin en alia lingvoj). Ekzemple, ili kritikas la tabelvortin aŭ vortfaradon kiel “malsanulejo” anstataŭ pli eŭropeca “hospitalo”.
  • Esperanto estas kritikata estir tro eŭropeca. Ĝia vortradiki kaj ĝia gramatiko venas de eŭropa lingvi, kio laŭ la kritikanti despliigas ĝia neŭtralecon.
  • Kelka kritikas ke la seksa dessimetrio en Esperanto estas lingva seksismo. Oni kritikas parenc-radikin, kiuj havas baze vira signifon, dum necesas aldoni la radikon “‑in‑” por paroli pri ini. Aldone oni kritikas ke multa alia vorti (ekzemple “instruisto”, “anglo”, kaj “li”) servas kaj por signi vira personon kaj por signi ajnaseksa personon, dum ekzistas aparta vorti por ina personi (“instruistino”, “anglino”, “ŝi”). desgraŭ tio, ke oni ne devas ĉiam uzir afikson “‑in‑” por paroli pri inoj[80][81]. Riisti, ĝiisti, kaj iĉisti provas forigir tiun dessimetrion el Esperanto.
  • Oni kritikas la deviga akuzativa finaĵon “‑n”.
  • Oni kritikas la supersigna literin de Esperanto.
  • Estas ofta kritiko, ke oni nenie interkompreniĝos per Esperanto. Oni volas scii kie oni povas paroli per ĝi.

Aperis klara resumo pri la kritiki aŭ "difektoj" de Esperanto en recenzo de Jorge Camacho al la verko In the Land of Invented Languages de Arika Okrent:

 
„ la supersignita literi; la tro similsona liternomi aŭ, multe pli grave, la konfuzive kaj orel-agace samfinaĵa persona pronomi; la neegaleca esprimado de sekso kaj ĝenro; la troa uzado de des-vorti; la pasivo; la refleksivo; la landnomi; la sameco de formo de rilativa kaj demanda tabelvorti; la ĝena ambigueco de la vorto "aŭ" la vorto "patrino"; ktp.[82] ”

Erari kaj miti pri Esperanto redakti

En multa loki aperas fakta erari pri Esperanto. Sekvas pri unuopa grupi de aserti unue la fakta situacio kaj poste la erari.

  • Ĉiutage uzata. Esperanto estas ĉiutage uzata lingvo.
  • Vivanta lingvo. Esperanto estas vivanta lingvo, kiel oficiale rekonis i.a. la Lingvoscienca Instituto de la Hungara Scienca Akademio en 2004[83]. Tamen la slovaka ekonomikisto kaj politikisto Richard Sulik, asertis en intervjuo en "Stern", en 2012, ke "Esperanto tiu artefarita lingvo ... estas morta"[84].
Same la franca televida prezentisto Philippe Ballard asertis en 2016 en la televido LCI (La Chaîne Info), ke Esperanto "mortis sia bela morton" antaŭ deko(j) da jari. [85]
Same la germana semajna gazeto "Die Zeit" en 2008 asertis rilate al Esperanto: "Artefarita lingvi ne vivas."[86]
Certe ekzistas multa Esperanto-legendi, sed en 1956 J. R. R. Tolkien notis en skizo de letero, ke la planlingvi "Volapük, Esperanto, Ido, Novial" "estas morta", "ĉar ilia aŭtori neniam inventis iujn Esperanto-legendojn"[87]. La vortumo "Esperanto-legendoj" ankaŭ pri la aŭtori de Volapük, Ido kaj Novial montras, ke Tolkien ne tre pripensis la frazon. Tolkien ĉi tie krome neglektas, ke ĉe vivanta lingvo kiel Esperanto ne nur la inventinto povas krei legendin, sed ankaŭ ĉiuj parolanti kaj aŭtori de la lingvo; cetere oni povas bone argumenti, ke intertempe kreiĝis Esperanto-legendi. Oni konsciu, ke Tolkien fakte estis Esperanto-parolanto; li lernis Esperanton en 1907, verkis en ĝi en 1909 kaj en 1931 kaj 1932 favore skribis pri ĝi[88] - fakti desmulte konata.
La germana politikisto Norbert Lammert, inter 2005 kaj 2017 prezidanto de la germana parlamento, parolis en radia intervjuo pri la "provo meti artefarita lingvon anstataŭ viva,historie kreskinta lingvoj"[89]. Videblas plura erari: Estas neniu dubo, ke Esperanto estas viva lingvo kaj ke ĝi havas historia evoluon ekde 1887. Estas ankaŭ klare, ke nenies celo hodiaŭ estas meti Esperanton anstataŭ alia lingvi, kiel evidente multa homi kredas. Lammert krome ne atingis simpation inter Esperanto-parolanti, ĉar li asertis, ke tiu provo "mizere" dessukcesis...
  • Disvastiĝanta lingvo. Indas distingi inter Esperanto kiel lingvo de parolkomunumo kaj kiel projekto por ĝenerala tutmonda lingvo (pri ambaŭ aferi homi parolas uzante deslonge la vorton "Esperanto"). Pri la projekto multa supozas, ke ĝia realigo ne plu havas ŝancon. Aliflanke la lingva komunumo evidente disvastiĝas tutmonde kaj la oferti en Esperanto kreskas. Tamen Tim Richards asertis en The Sidney Morning Herald, en 2015: "Mi ne konsciis pri tio, kiam mi estis juna, sed la lingvo de la estonteco jam tiam glitis en la pasintecon". "Same kiel ĉefa lingvi kiel la franca deskreskis kiel internacia konkuranti de la angla, tiel neeviteble faris Esperanto".[90] Tim Richards poste detaligis en Google+, ke li deziris klarigi, ke neniu nuntempe atendas, ke Esperanto fariĝos la internacia lingua franca[91].
Neniu ĝis nun montris valida statistikon, ke antaŭ la dua mondmilito estus pli da fakta Esperanto-parolanti aŭ pli da kultura produktado en Esperanto; estas tre verŝajne, ke hodiaŭ vivas multe pli da flua parolanti de Esperanto. Krome hodiaŭ Esperanto disvastiĝas tutmonde kaj organiziĝas renkontiĝir en plurdeki da landi. Tamen Tim Richards asertis en 'The Sidney Morning Herald', en 2015: "La brila periodo" de Esperanto "estis la unua duono de la 20-a jarcento, kiam ĝi gajnis parolantin ĉirkaŭ la terglobo kaj organiziĝis regula internacia kongresi."[92]
Iom ŝancelas ŝajne arte. Unuflanke oni asertas, ke Esperanto estas "hodiaŭ kvazaŭ ne plu parolata". Aliflanke ĝi atentigas, ke "ĝi estas instruata kaj uzata en multe pli da loki en Eŭropo ol oni pensas"[93].
  • Literaturo kaj kulturo. Esperanto dekomence estas kultura lingvo; en la Unua Libro aperas jam tri poemi en Esperanto. Ekde proksimume jarcento Esperanto havas infankantin, versin, sakrin, ŝercin kaj parolturnin. Tamen Wolf Schneider, ĵurnalisto kaj iama interpretisto de la angla, asertis en 1994 en monata kajero de Neue Zürcher Zeitung, ke Esperanto havas "neniujn infankantin kaj neniujn versin, neniujn sakrin, neniujn ŝercin, neniujn parolturnin."[94] La teksto poste represiĝis senŝanĝe en libri de NZZ Libro kaj de la eldonejo Rowohlt[95].
Ĉiujare aperas proks. 120 Esperanto-libri, el kio kreskis ĝis nun kolekto de dekmilo da libri. La germana lingvisto Jürgen Trabant tamen asertis en intervjuo en 2011, ke "ĉe Esperanto komplete mankas" literaturo[96].
Malfacilas imagi, kiel unu miliono da homi uzas lingvon dum jardeki sen ke per tio kreiĝas kulturo. Tamen Prof. Dieter Huber el Mainz, tiama gvidanto de la instituto pri ĝenerala kaj aplikata lingvistiko de la tiea universitato (kiu edukas la plej multa tradukistin kaj interpretistin kompare kun la tuta mondo), asertis en televida elsendo en 2004: "Sed la esenca afero, kiu mankas al Esperanto, estas la kultura ligiteco. Mankas, kvankam ĝi (...) estas nun parolata de unu miliono da homi, mankas la kultura fono, la kultura integriĝo. Ĉiu lingvo vivas kune kun sia kulturo."[97]
Estas evidente ke kun Esperanto formiĝis tutmonda lingvo-komunumo, kiu regule uzas la lingvon kaj kreas kulturaĵin en ĝi. Tion ŝajne ne sciis Eugene Nida, konata usona tradukosciencisto, kiu asertis en 1997, ke la vera problemo de Esperanto estus ĝia manko de kultura komunumo por subteni ĝin. Li substrekas, evidente en la supozo, ke tio ĉe Esperanto mankas, ke lingvo estas "interaktiva fenomeno, kiu bezonas konstanta partoprenon de membri de lingvo-kulturo" - ĝuste tion Esperanto havas[98].
Tute ĝenerale la Eŭropa Komisiono asertis en 2005 (eble ĝeneraligante iujn projektin de planlingvi, kiuj kontraste al Esperanto estu pure teknika kaj sen kulturo): "Artefarita lingvoj" "laŭ difino ne havas kultura rilatojn"[99].
En diskuto pri longe vivonta lingvo Eleni Mitropoulou, profesorino pri semiotiko en Limoges, Francio, menciis en 2015, ke lingvo devas ripozi sur kulturo. Laŭ ŝi "necesas nur rigardir la dessukceson de Esperanto" por komprenir la bezonon de kulturo. Ŝajne Mitropoulou konscias nek pri la daŭre kreskanta disvastiĝo de Esperanto kiel ĉiutage uzata lingvo nek pri la Esperanto-kulturo, kiu baziĝas je propra kultura kreado kaj je transpreno el multa alia kulturoj[100]. Eraras tiuj kiuj pretendas komparon de Esperanto kun la literaturi en "granda" lingvi. Esperanto estas desplimulta fenomeno, kiun oni komparu kun ekzemple la romanĉa aŭ prefere kun diaspora desplimultoj[101].
  • Vortludi kaj plura signifi. Multa Esperanto-vorti havas plura sencin, kun kiuj verkisti kaj sperta parolanti ŝatas ludi. La vorton sentema oni povas ekzemple komprenir kiel sent-ema aŭ sen-tema. Tamen Wolf Schneider asertis en 1994: "La vorti de Esperanto estas unusenca kaj sekve unutavola"[94]. Same la filozofihistoriisto Heinz Wismann asertas en 2016, ke estus "deseble fari vortludin en Esperanto"[102].
  • Denaskuli. Esperanto estas denaska lingvo ekde 1904; dum la lasta jardeki la nombro de Esperanto-familii multe kreskas, en 1995 Renato Corsetti kunmetis liston de 350 tia familii. Tamen la franca Ministro de Nacia Edukado asertis plurfoje, interalie en 2014, ke Esperanto ne estas "denaska lingvo."[103]
Profesoro Joseph F. Foster, lingvisto de la universitato de Cincinnati, en 2001 asertis, ke "ne estas iuj denaska parolantoj" de Esperanto; li aldonas, "ho, eble vi trovas tri."[104]
  • Esperanto-parolanti. La plimulto de la Esperanto-parolanti uzas Esperanton simile kiel la alia lingvin, kiujn ili parolas. Tamen Benjamin K. Bergen nomas en scienca studo pri Esperanto-denaskuli ĉiujn Esperanto-parolantin "proponantoj": "La artefarita lingvo Esperanto estas parolata ne nur kiel dua lingvo de sia proponanti, sed ankaŭ kiel denaska lingvo fare de infani de kelka el tiuj proponanti."[105] Supozeble neniu venus al la ideo nomi ĉiujn parolantin de la angla kiel dua lingvo "proponantoj" de la angla.
  • Aziani k. a. ne-eŭropani. La vortaro de Esperanto bezonas despli da lerntempo pro la vortkrea sistemo kun afiksi. La gramatiko havas multe despli da reguli ol en nacia lingvi kaj apenaŭ havas esceptin. Pro tio Esperanto estas ankaŭ por aziani lernebla en proks. triono de la tempo bezonata por alia eŭropa lingvoj[106]. Tamen Hans Meier, bavara ministro pri kulturo, asertis en skriba parlamenta respondo, en 1979 (ka en 1980), ke Esperanto ofertas al la "parolanti de ne-hindeŭropa lingvi, kiel finni aŭ hungari en Eŭropo, al la aziani ktp. neniun lernhelpon rilate al vortaro kaj gramatiko[107].
Simile la universitata profesoro pri lingvo-tipi Wolfgang Schulze, Munkeno, asertis en radio en 2015, ke por Esperanto-parolanti ekster Eŭropo Esperanto estus "same nealirebla kiel la franca aŭ hispana aŭ itala"[108].
Ankaŭ la profesoro pri lingvistiko Larry Trask el Brighton opiniis, en 2001, ke Esperanto "ne nepre estas iugrade pli facila ol iu alia eŭropa lingvo por parolanto de ne-eŭropa lingvo"[109]. Li krome asertis, ke la granda problemo de Esperanto estus "ĝia manko de komunumo de denaska parolanti, aŭ fakte ĝia manko de komunumo de parolanti entute. Sekve ĝi ne vere estas vivanta lingvo kaj do mankas al ĝi la riĉeco kaj la vibrado de vivanta lingvo, la vario kaj la ellaboro de funkcio."[110].
  • Mondlingvo. En la Unua Libro Zamenhof klare detaligas, ke li havas tri celin: Facila lingvo, tuj lernebla lingvo, grandskale uzata, ĝenerala (monda) lingvo[111]. Estas evidente, ke Zamenhof sukcesis pri la du unua celi - pri la tria la opinii dessamas, ĉu la projekto dessukcesis aŭ ĉu ĝi ankoraŭ survojas. Estas klare, ke por la lingvo Esperanto ekde la komenco estas tri celi kaj ne nur la tria, fariĝir mondlingvo. Estas ankaŭ iom nepreciza formulado, ke la lingvo mem havas iujn pretendin, dum tiujn pretendin povas havi nur homi. Tamen ekz. Rodrigo Constantino en brazila reta taglibro skribas en 2010 pri "lingvo kun la pretendo estir mondlingvo"[112]
  • Lingvo flanke de alia. En neniu deklaro la Esperanto-asocii proponas Esperanton kiel "solan" lingvon por Eŭropo. Tamen la Eŭropa Komisiono skribis en 2012: "Kelkfoje oni proponas la latina aŭ Esperanton kiel sola, tuteŭropa lingvon por EU."[113]
  • Lerntempo. Esperanton oni lernas en proks. triono de la tempo, kiu necesas por la plej multa eŭropa lingvi, kiel montris multa studi (ka kiel scias ĉiu Esperanto-lerninto, kiu lernis ankaŭ alia lingvojn). Sekve la lingvo-instruado de Esperanto kostas multe despli da tempo kaj mono ol por alia lingvi. Tamen la Eŭropa Komisiono asertis en 2012: "La edukado de instruisti kaj la lingvo-instruado" de Esperanto "por 500 milioni da eŭropani kaj eŭropaninoj" "kostus tre multa tempon kaj monon."[113]
  • Facileco. Eĉ se estas desfacile kredi tion por homo, kiu eklernis Esperanton aŭ studis nur unu paĝon de Esperanto-lernolibro: Gaston Dorren skribis en sia libro Lingo (2014), ke "Esperanto estas desfacila" - sen iel a aldoni, ke Esperanto estas multe pli rapide lernebla ol ĉiuj alia lingvi prezentita en la libro[114].
  • Paco. La granda plimulto de la Esperanto-parolanti neniel kredas, ke Esperanto kiel ĝenerala lingvo alportus monda pacon, sed ja pli bona persona kompreniĝon inter homi el diversa landi. Ankaŭ Zamenhof mem kutime parolis pri interkompreniĝo aŭ frateco[115], ne pri paco - la vorto paco ne aperas en la Unua Libro kaj ankaŭ ne en la eseo pri Esenco kaj Estonteco de la ideo de Lingvo Internacia. En la 2-a Universala Kongreso li klarigis: "Ni ne estas tiel naiva,kiel pensas pri ni kelka personi ; ni ne kredas, ke neŭtrala fundamento faros el la homi anĝelin ; ni scias tre bone, ke la homi desbona ankaŭ poste restos desbona (...)"[116] Tamen sur la dorsflanko de la libro In the Land of Invented Languages de Arika Okrent legeblas, ke Esperanto estus "la provo de unu homo atingi monda pacon per lingvistika solidareco"[117].

Misfamigo de Esperanto redakti

Apud kritiko kaj desvera aserti kelkloke aperas ankaŭ misfamigir kontraŭ Esperanto, ties parolantoj[118] kaj kreinto.

  • En reta taglibro la germana profesoro pri la angla, Anatol Stefanowitsch, skribis en 2012 pri la "ĝena, ne mortigebla Esperanto" ("das leidige, nicht tot zu kriegende Esperanto"[119]).
  • En artikolo pri la lingvomulteco en Eŭropo sur la paĝi de la germana "Federacia Centralo pri politika kleriĝo" la germana politologo Eckart Stratenschulte en 2010 indikas, ke Esperanto estus "vortigo de piktogramoj" ("Verbalisierung von Piktogrammen")[120]. Eblas demandi sin, ĉu la politologo deziris misfamigir aŭ ĉu temis pri nescio de fakti.
  • La germana lingvisto Jürgen Trabant, dum kelka jari speciala profesoro pri eŭropa plurlingveco, asertis en intervjuo en 2008 unue ke Esperanto "estus ne desbona" (kiel internacia lingvo); li daŭrigis, ke "kiel artefarita, rigide regulita lingvo ĝi tamen ankaŭ estas 'nelingvo', kiu ne povas atingi aprobon."[121]
  • La germana verkisto Martin Walser nomis Esperanton en 2001 'mal-lingvo': La eŭro "estas des-mono same kiel Esperanto estas des-lingvo."[122]
  • Wolf Schneider, ĵurnalisto kaj iama angla-interpretisto, skribis en 1994, ke la planlingvin elpensis kelka "frenezeta kapoj" ĉe sia skribtablo[123].

Metafora uzo de la vorto Esperanto redakti

Metafore la vorto esperanto iam estas uzata por priskribi ion internacia, periga, miksita aŭ neŭtralan – tiel ekzemple Java estas markata kiel "esperanto de la programlingvoj aŭ Linukso kiel "esperanto en la komputila mondo"[124].

Tia uzo tamen povas ofte konfuzi. Ekzemplon prezentas la etikedo "esperanta monunuo", uzita por Eŭro: tiu estis kreita por anstataŭi alia monunuojn – Esperantisti tamen, krom escepti, ne klopodas forigir la nacia lingvojn[125][126]. La komuna Eŭropa monunuo tamen estas neŭtrala, same kiel Esperanto.

Referenci redakti

  1. ↑ Harald Haarmann (2011). Eta leksikono pri lingvi. Arkivita el la originalo je 2016-03-04. Alirita 2016-06-02. “Esperanto . . . estas lernata ankaŭ de plura mili da homi en la mondo kiel gepatra lingvo”.
  2. ↑ Lindstedt, Jouko. Ofta demandi pri denaska Esperant‑lingvani. Arkivita el la originalo je 2016-03-03. Alirita 2016-06-02.
  3. ↑ Irene Galigaris, (2016), Una lingua per tutti, unu lingua di nessun paese (una ricerca sul campo sulle identitá esperantiste) - prefazione di Federico Gobbo, p.85, 106, Aracne Editrice, ISBN 978-88-548-8864-7
  4. ↑ Cherrington, Ruth. [2001] (2013) Byram, Michael; Hu, Adelheid: Routledge Encyclopedia of Language Teaching and Learning, 2‑a eldono (angle), p. 514. ISBN 978-1-136-23553-5. OCLC 851695385.
  5. ↑ Temas pri la 14-a de julio laŭ la desnova rusa kalendaro. La unua cenzura permeso por la manuskripto estas de la 21-a de majo (2-a de junio). La dato de la 21-a de julio menciita de Zamenhof en letero kaj citita de Albault estas proksimuma.
  6. ↑ 6,0 6,1 [1979] Historio de Esperanto 1887-1912, 1913‑a eldono (esperante), p. 10.
  7. ↑ Nia tradukarto vekis granda intereson en PEN, HeKo, nro 682 7-B, la 22-a de Junio 2018.
  8. ↑ Maria Majerczak, Eaquals-premio al Jagelona universitato por Esperanto-instruado, Eŭropa Bulteno, nro 160, majo 2016
  9. ↑ 9,0 9,1 [2005] Ethnologue: Languages of the World, 15‑a eldono (angle), Dallas, Texas: SIL International. ISBN 978-1-55671-159-6.
  10. ↑ Vidu ekzemple kalendaron ĉe eventoservo.org
  11. ↑ Blahuš, Marek (2012). “Esperanto estas la 64a lingvo ĉe Google Translate”, La Ondo de Esperanto (5 (211)). “Maŝintradukado atingis nova mejloŝtonon, kiam la 22a de februaro [2012] la plej konata interreta tradukilo Google Translate eksubtenis Esperanton kiel sia 64‑an lingvon”. 
  12. ↑ https://yandex.ru/blog/translate/yandeks-perevodchik-osvoil-11-novykh-yazykov
  13. ↑ Oktatási Hivatal: Nyelvvizsga-statisztikák. Nyelvvizsgáztatási Akkreditációs Központ. Arkivita el la originalo je 2016-07-05. Alirita 2016-08-01.
  14. ↑ Population by language knowledge and sex (angle) (XLS). Közpor Statisztikai Hivatal. Arkivita el la originalo je 2017-04-14. Alirita 2016-07-21.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Tuider, Bernhard. Die Lingvo Internacia des Dr. Esperanto (germane) (2017-07-20). Alirita 2019-09-15.
  16. ↑ Salisbury, Josh. ‘Saluton!’: the surprise return of Esperanto (angle). The Guardia (2017-12-06). Alirita 2019-09-20. “A Jewish-Polish doctor born in 1859 in Białystok, now in Poland, Zamenhof grew up under Russia occupation. Violence between different groups was common – Białystok which was a melting pot of Protestant Germans, Catholic Poles, Orthodox Russians and Jews.”.
  17. ↑ (en) Gia Pablo Antonetti, Esperanto: The Living, Changing, Conlang Community. Background and excerpts from a Esperantist perspective, Wikitongues.org, 15th September 2020
  18. ↑ JACOBS, Joseph – HARRIS, Isidore. Zamenhof, Lazarus Ludwig. JewishEncyclopedia.com. Legita 2008-08-14 Atingebla interrete. (Angle.)
  19. ↑ 19,0 19,1 Zamenhofo, Ludoviko Lazaro. Letero de L. Zamenhof al Nikola Afrikanovich Borovko (1895) – О происхожении эсперанто. МИР ЭСПЕРАНТО. Legita 2008-08-14. Atingebla interrete. (Esperante, ruse.)
  20. ↑ Tuider, Bernhard. Die Lingvo Internacia des Dr. Esperanto (germane) (2017-07-20). Alirita 2019-09-15. “Ludwik Zamenhof begann bereits als Gymnasiast in Warschau eine Plansprache auszuarbeiten und beendete den ersten Entwurf seiner „lingwe uniwersala“ – des Ur-Esperanto – im Dezember 1878”.
  21. ↑ Zamenhof, L. L.. (1962) Lingva Respondi: Konsili kaj opi­nii pri Espe­ranto, 6‑a eldono.
  22. ↑ VONDROUŠEK, J. El la historio de Esperanto. Arkivita el la originalo je 2016-06-30. Alirita 2016-07-05.
  23. ↑ Page, Hugh R., Jr.. Esperanto (angle). Berkshire (2005-05-24). Arkivita el la originalo je 2007-09-28. Alirita 2008-11-07.
  24. ↑ ČELIAUSKAS, Petras. Zamenhof en Veisiejai. En Litova Stelo Numero marto-aprilo, jarkolekto 1998. Litova Esperanto-Asocio. Legita 2008-08-14. Atingebla interrete. Arkivigite je 2007-10-29 per la retarkivo Wayback Machine (Esperante.)
  25. ↑ Zakrzewski referencas al la "desnova libri de la presejo", kiujn liveris al li Elżbieta Kelter, filino de Ĥ. Kelter, kiu presis la Unua libron.
  26. ↑ Kolker, Boris. Enigmi de Ludoviko Zamenhof. Jurij Finkel. Arkivita el la originalo je 2015-12-22. Alirita 2008-11-10.
  27. ↑ Drezen, E. Zamenhof kaj reformi en esperanto. МИР ЭСПЕРАНТО. Arkivita el la originalo je 2011-09-21. Alirita 2008-11-10.
  28. ↑ Kniivilä, Kalle (2005-09-09). Informflui en Esperantujo. Arkivita el la originalo je 2016-05-29. Alirita 2016-07-16.
  29. ↑ Konciza historio de IKUE. Roma (Italujo): IKUE. Atingebla interrete. Legita 2007-09-09. (Esperante.)
  30. ↑ NB online – Kolekto por Planlingvi kaj Esperantomuzeo. Wien (Aŭstrujo): Österreichische Nationalbibliothek. Atingebla interrete. Arkivigite je 2007-12-18 per la retarkivo Wayback Machine Legita 2007-09-09. (Germane.)
  31. ↑ Malovec, Miroslav. Esperantští spisovatelé a jejich díla. Atingebla interrrete. Arkivigite je 2011-07-18 per la retarkivo Wayback Machine Legita 2007-09-09. (Ĉeĥe.)
  32. ↑ 32,0 32,1 E-Euroscola: Rezolucii de Unesko por Esperanto. Atingebla interrete. Legita 2007-09-06. (Esperante.)
  33. ↑ 33,0 33,1 La dekreto pri la normi por la celebro de la Meso en esperanto. Roma (Italujo): IKUE. Atingebla interrete. Legita 2007-10-18. (Esperante.)
  34. ↑ 34,0 34,1 La dekreto por la aprobo de la Meslibro kaj Legaĵaro en Esperanto. Roma (Italujo): IKUE. Atingebla interrete. Legita 2007-10-18. (Esperante.)
  35. ↑ 35,0 35,1 Catholic Prayers in the Languages of the World: Esperanto. Città del Vaticano: Agenzia Fides. Atingebla interrete. Arkivigite je 2012-10-28 per la retarkivo Wayback Machine Legita 2007-10-18. (Angle.)
  36. ↑ GRADDOL, David. The Future of English? The British Council, 1997 Atingebla interrete. Arkivigite je 2014-06-28 per la retarkivo Wayback Machine Legita 2007-04-15. (Angle.)
  37. ↑ hungara censo
  38. ↑ hungara census 2011
  39. ↑ (1961) Jarlibro de la Esperanto‑movado, p. 60–61.
  40. ↑ (1962) Jarlibro de la Esperanto‑movado, p. 62–64.
  41. ↑ (1965) Jarlibro de la Esperanto‑movado, p. 88–90.
  42. ↑ Corsetti, Renato (1996). “A mother tongue spoken mainly by fathers”, Language Problems and Language Planning 20 (3), p. 263–273. 
  43. ↑ UEA
  44. ↑ Vd. Statistiko Afriko por la fonti; en Pasporta Servo listiĝis 900 gastiganti en 1988/89 kaj 1364 en 2005; la procentaĵo de afrika adresi do kreskis de 2% al 4,3%
  45. ↑ Vidu la statistikon ĉe Esperanto-muzikalbumoj#Statistiko_pri_jare_aperintaj_albumi
  46. ↑ Vidu la statistikon de kantaro.ikso.net
  47. ↑ List of Wikipedias, 2016-06-24.
  48. ↑ Edward Symoens. Bibliografio de disertacii pri Esperanto kaj interlingvistiko. Rotterdam (UEA). 1989. Grafikaĵi ĉe [1] Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine; kp. Statistiko_de_Esperantujo
  49. ↑ Fonti vidu en la artikolo Landa asocii de UEA.
  50. ↑ 50,0 50,1 Ĝisdate pri Esperanto. Universala Esperanto‑Asocio (2009-12-14). Arkivita el la originalo je 2016-10-12. “La lingvo estis despermesita, kaj ĝia uzanti persekutataj . . . de Hitler, por kiu ĝi estis lingvo de judoj . . . Zamenhof, kreinto de la lingvo, estis judo”.
  51. ↑ Penarredonda, Jose Luis. The invented language that found a second life online (angle). BBC Future. BBC (2018-01-10). Alirita 2018-01-17. “Both Stalin and Hitler prosecuted it. The former because he saw it as a tool of Zionism, the latter because he disliked its anti-nationalist ideals.”.
  52. ↑ JANTON, Pierre; TONKIN, Humphrey. Esperanto: language, literature, and community. Novjorko: SUNY Press, 1993. 169 pĝ. ISBN 0-7914-1254-7.
  53. ↑ Ziko Marcus Sikosek: Esperanto sen miti. Antverpeno 2003². Pĝ. 247
  54. ↑ Seznam doporučených ukazatelů sčítání. Praha: Český statistický úřad, aktualigita 2007-09-13, citita 2007-09-16.
  55. ↑ Facebook/EsperantoLand-enketo
  56. ↑ Williams, N. A language teaching experiment. Canadia Modern Language Review, 1965. Ĉapitro 22.1, pĝ. 26–28.
  57. ↑ Facebook/EsperantoLand
  58. ↑ (eo, de) Lu Wunsch-Rolshoven, Komuna lingvo por homi el la tuta mondo, TAZ, la 1-a de decembro 2021
  59. ↑ François Grin (2006). “L’enseignement des langues étrangères comme politique publique”, Language Problems and Language Planning (fr) (PDF) 30 (2), p. 81. doi:10.1075/lplp.30.2.10cor. “[P]our atteindre ce niveau, 2 000 heures d’études de l’allemand produisaient un niveau linguistique équivalent à 1 500 heures d’étude l’anglais, 1 000 heures d’étude de l’italien et . . . 150 heures d’étude de l’espéranto”. 
  60. ↑ CHRDLE, Petr. Profesia uzo de Esperanto kaj ĝia specifa trajti. Dobřichovice: KAVA-PECH, 1995. 40 pĝ. ISBN 80-85853-16-7.
  61. ↑ List of NGOs maintaining official relations with UNESCO. UNESCO. Citita je 2007-09-01. http://erc.unesco.org/ong/ONGlist_p.asp?language=E Arkivigite je 2012-09-11 per la retarkivo Wayback Machine. (Angle.)
  62. ↑ TONKIN, Humphrey – FETTES, Mark. About Esperanto. (Eldonserio Esperanto Document, 43a seriero.) Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, 1996. 16 pĝ. Atingita je 2008-04-12. http://www.esperantic.org/ced/espe.htm Arkivigite je 2008-05-14 per la retarkivo Wayback Machine (Angle).
  63. ↑ KIEFTE, Joop. Pasporta Servo 2.0 – Internacia gastiga servo per Esperanto. Eldonis Pasporta Servo. Citita je 2009-06-21. http://www.pasportaservo.org (Esperante).
  64. ↑ PIRLOT, Germain. Esperanto en universitati. Universala Esperanto-Asocio, eldonita 2003-04-17. Citita 2008-08-15. https://uea.org/agadoj/instruado/pirlot.html Arkivigite je 2012-12-22 per la retarkivo Wayback Machine (Esperante).
  65. ↑ Paris business men would use Esperanto
  66. ↑ https://www.ikef-esperanto.net/
  67. ↑ List of Wikipedia, 2015-06-15
  68. ↑ Vikipedii, 2015-06-15. 10 711 paĝorigardir ĉiuhore
  69. ↑ Statistiko de Esperantujo: Komparo kun alia lingvi
  70. ↑ Stepha McGill, Projekto 'esperanto125', revuo Esperanto (UEA), 1246 (4) aprilo 2011, p. 77
  71. ↑ Kp. Pierre Janton, Esperanto: lingvo - literaturo - movado, UEA, Rotterdam, 1988, paĝ. 105.
  72. ↑ Simpson, David G. (2007). La Ofteci de la Esperanta Literi (PDF). Arkivita el la originalo je 2016-04-08. Alirita 2016-07-12. “la ok plej desofta literi estas ĉiom da la ĉapelita literoj . . . kune kun h kaj z”.
  73. ↑ La Balta Ondo, 18-a de decembro 2011
  74. ↑ Teksto kaj komento en Eventi 94 Arkivigite je 2006-10-11 per la retarkivo Wayback Machine
  75. ↑ Esperanto kaj internacia organizaĵi. Arkivita el la originalo je 2012-08-05. Alirita 2019-06-28.
  76. ↑ Ida Stria, Lingva sinteni de Esperanto-parolanti, p. 230, [rompita ligilo]#x5D;.pdf JKI-12-2017[1].
  77. ↑ Detlev Blanke. “Ĉu Esperanto havas kulturon? Jes kaj ne!”, en Libera Folio
  78. ↑ Detlev Blanke (2006). Interlinguistische Beiträge. Zum Wesen und zur Funktion internationaler Plansprachen. Herausgegeben von Sabine Fiedler. Frankfurt/Main u.a.: Peter Lang Europäischer Verlag der Wissenschaften, ISBN 3-631-55024-3, S. 224f.
  79. ↑ Ankaŭ, se vi deziras labori per Esperanto aŭ Trovir laboranton kiu parolas Esperanton, bonvolu uzu la senpaga retservon Eklaboru.
  80. ↑ Wennergren, Bertilo. Seksa signifo de O‑vorti. Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko. Alirita 2015-09-06.
  81. ↑ Markos (2014-10-16). Esperanto kaj sekso. Lingva Kritiko. Alirita 2015-09-06.
  82. ↑ Jorge Camacho: Ekskurso tra la planlingva ĝangaleto, recenzo pri In the Land of Invented Languages de Arika Okrent, nome eseo pri inventita lingvi inter kiuj kompreneble Esperanto. Beletra Almanako, nº 22, Mondial, Novjorko, Februaro 2014, paĝo 125, noto 3.
  83. ↑ eszperanto.hu
  84. ↑ "(...) Esperanto. Das ist diese künstliche Sprache, und heute ist sie tot." (Esperanto. Tio estas tiu artefarita lingvo, kaj hodiaŭ ĝi estas morta.) Richard Sulik, intervjuo "Die Vereinigten Staaten von Europa sind eine fixe Idee", Stern, 29-a de aŭg. 2012
  85. ↑ “L'espéranto, elle est morte de sa belle mort il y a (nekomprenebla: une ? des ?) dizaine(s) d'années.“ 14-a de julio 2016, “Rendez-vous en « terres inconnues »“ sur LCI
  86. ↑ "Kunstsprachen leben nicht." Weltprojekte. Esperanto. 8-a de januaro 2008
  87. ↑ "Volapük, Esperanto, Ido, Novial . . . are dead, far deader tha ancient unused languages, because their authors never invented any Esperanto legends". (Volapük, Esperanto, Ido, Novial . . . estas morta,multe pli morta ol desnova neuzata lingvi, ĉar ilia aŭtori neniam inventis iujn Esperanto-legendin.) J.R.R. Tolkien en skizo de letero eble neniam sendita, cit. laŭ The Economist, 26-a de sept. 2013.
  88. ↑ Plura fonti en la vikipedia artikolo pri Tolkien
  89. ↑ "Der Versuch, eine Kunstsprache anstelle lebendiger, historisch gewachsener Sprachen zu setzen, ist trotz erheblicher Anstrengungen jämmerlich gescheitert." (...)
  90. ↑ "I didn’t realise it when I was young, but the language of the future was even then slipping into the past." (Mi ne konsciis pri tio, kiam mi estis juna, sed la lingvo de la estonteco jam tiam glitis en la pasintecon.) As "major languages such as French declined as a international competitor to English, so inevitably did Esperanto." (Kiel ĉefa lingvi kiel la franca deskreskis kiel internacia konkuranti de la angla, tiel neeviteble faris Esperanto.) Tim Richards. Postcard from the home of Esperanto, a language whose time never came. The Sidney Morning Herald, 2015-08-21
  91. ↑ "I know it's still out there. But no one nowadays expects it to become the international lingua franca; that's the point I was trying to make. A lot of young people I mention it to have never heard of it, which wasn’t so much the case when I was young." Tim Richards, Google+, iom post 2015-08-21
  92. ↑ "The heyday of this artificial language, with its simplified grammar and pan-Europea vocabulary, was the first half of the 20th century, as it gained speakers around the globe and held regular international congresses." Tim Richards. Postcard from the home of Esperanto, a language whose time never came. The Sidney Morning Herald, 21-a de aŭg. 2015
  93. ↑ "L’esperanto avait vocation à devenir la langue de l’Europe unie, mais il n’est quasiment plus parlé aujourd’hui. Cela dit, il est enseigné et utilisé dans bien plus d’endroits d’Europe qu’on ne le pense." (Esperanto estis destinita por fariĝir la lingvo de la unuiĝinta Eŭropo, sed ĝi kvazaŭ ne plu estas parolata hodiaŭ. Dirinte tion, ĝi estas instruata kaj uzata en multe pli da loki en Eŭropo ol oni pensas.) arte:Quelle sera demain la langue de l'Europe? 2015-06-03
  94. ↑ 94,0 94,1 "Kunstsprachen bieten keine Kinderlieder und keine Verse a, keine Flüche, keine Witze, keine Redensarten. Ihre Wörter sind eindeutig und folglich einschichtig, sie haben keine Aura und keine Tiefe." (Artefarita lingvi ofertas neniujn infankantin kaj neniujn versin, neniujn sakrin, neniujn ŝercin, neniujn parolturnin. La vorti de Esperanto estas unusenca kaj sekve unutavola.) Wolf Schneider (ĵurnalisto, laboris inter 1945 kaj proks. 1950 por la usona registaro kiel interpretisto kaj ĵurnalisto), NZZ Folio (monata gazeto de Neue Zürcher Zeitung, okt. 1994
  95. ↑ Wolf Schneider. Gewönne doch der Konjunktiv!: Sprachwitz in 66 Lektionen. Reinbek (Rowohlt). 2009, 3-a eldono
  96. ↑ "Wäre es da aus Gründen kommunikativer Gerechtigkeit nicht ohnehin besser, für den Alltag eine Kunstsprache wie Esperanto einzuführen? - Jürgen Trabant: Davon halte ich gar nichts. Da wäre aus meiner Sicht, zumindest für Europa, Latein noch besser. Hinter dem Lateinischen steht ja eine große Literatur, die bei Esperanto völlig fehlt. Aber vielleicht ist es doch besser, statt a einer künstlichen oder einer toten Sprache a einer lebendigen Kultur wie der englischen und amerikanischen zu partizipieren." (Ĉu pro kaŭzi de komunika justeco ne estus ĉiukaze pli bone, enkonduki por la ĉiutago artefarita lingvon kiel Esperanto? - Jürgen Trabant: Tio tute ne estas mia opinio. Ĉi-rilate el mia vidpunkto, almenaŭ por Eŭropo, la latina estus pli bone. desantaŭ la latina ja staras granda literaturo, kiu ĉe Esperanto komplete mankas. Sed eble estas ja pli bone, paroprenir anstataŭ je artefarita aŭ morta lingvo en livanta kulturo kiel la angla aŭ usono.) Deutsch als Wissenschaftssprache. Intervjuo kun Jürgen Trabant. Goethe-Institut. Marto 2011
  97. ↑ "Aber das wesentliche was a Esperanto fehlt, ist die kulturelle Eingebundenheit. Es fehlt, wenngleich es - wie sie ja auch in ihrem Beitrag schon mitgeteilt haben - mittlerweile von 1 Million Menschen gesprochen wird, es fehlt der kulturelle Hintergrund, die kulturelle Einbindung. Jede Sprache lebt zusammen mit ihrer Kultur. (...) Wenn sie zum Ziel haben, den kleinsten gemeinsamen Nenner zu finden und das Niveau runterzuschrauben, dann wäre Esperanto vielleicht eine Möglichkeit, obwohl /es/ auch hier viele Probleme geben wird." (... Se via celo estas Trovir la plej desgranda denominatoron kaj desaltigir la nivelon, tiam Esperanto eventuale estus ebleco, kvankam ankaŭ ĉi tie estos multa problemi.) Dieter Huber, en intervjuo de la elsendo "nano" de la germana televido 3sat, 29-an de aprilo 2004, pri Esperanto kaj la lingvoproblemi de EU. Citaĵo laŭ Sebastia Kirf. Esperanto - ein Beitrag zur Umsetzung der Agenda 21? ~2005. Emden (?). p. 83
  98. ↑ "But the real liability in Esperanto is its lack of a culture to support it. Arkivigite je 2018-04-10 per la retarkivo Wayback Machine A language is always a integral part of a culture: one of its most distinguishing features, a model of corresponding cultural concepts, and the indispensable means of transmission of a culture from one generation to another. Language is a interactive phenomenon that requires constant participation by members of a language-culture." Eugene A Nida. Translators' Confrontations with False Ideas about Language, p. 188, en: T&T, Terminologie et traduction, 2.1997, p. 185-189
  99. ↑ "Das Verstehen anderer Kulturen wurzelt im Erlernen der entsprechenden Sprachen, die Ausdruck dieser Kulturen sind. Daher fördert die Kommission die Verwendung künstlicher Sprachen nicht, die per definitionem keine kulturellen Bezüge haben." (La kompreno de alia kulturi radikas en la lernado de la koncerna lingvi, kiuj estas esprimilo de tiuj kulturi. Pro tio la komisiono ne subtenas la uzadon de artefarita lingvi, kiuj laŭ difino ne havas kultura rilatin.) Eŭropa Komisiono, Eine neue Rahmenstrategie für Mehrsprachigkeit (Nova kadra strategio por plurlingveco) KOM(2005) 596 endgültig, 22.11.2005
  100. ↑ "À un moment, il était question de créer un langage universel, simplifié qui pourrait fonctionner sur le long terme." "C’est illusoire. Une langue, pour qu’elle vive, doit reposer sur une culture. Il n’y a qu’à voir l’échec de l’esperanto.» (Iumomente estis la demando, ĉu krei universala lingvon, simpligita, kiu povus funkcii longavide. Estas iluzio. Lingvo por ke ĝi vivu, devas ripozi sur kulturo. Necesas nur rigardir la dessukceson de Esperanto.) Eleni Mitropoulou, professeur de sémiotique à l'université de Limoges. Comment avertir les générations futures de l’enfouissement des déchets radioactifs? slate.fr, 25.11.2015 (rigardita 2016-02-11)
  101. ↑ Georgio Silfer, Nia lingvo 130-jara : interlingva komparo, La eta Heroldo, numero 6, 1a jarkolekto, aŭgustuo 2017.
  102. ↑ "Les langues artificielles comme l’Esperanto et le globish restent dans le dénotatif. Un exemple très simple le prouve : il est impossible de faire des jeux de mots en Esperanto." Entretien avec Heinz Wismann. Léa Nora. Identité(s) européenne(s). EuroCité 11 juillet 2016 (rigardita 2018-02-26)
  103. ↑ "Or l'espéranto n'est ni une langue répondant à une forte demande des candidats et faisant l'objet d'un enseignement, ni une langue maternelle." (Esperanto estas nek lingvo respondanta al forta demando de la kandidati kaj estanta objekto de instruado nek denaska lingvo.) La franca Ministro de Nacia Edukado, en respondo al parlamentano, Question N° 47869, 2014
  104. ↑ [http://linguistlist.org/ask-ling/message-details1.cfm?asklingid=200315919 (...)"there arent any native speakers (Oh, you may find three.).]
  105. ↑ "The artificial language Esperanto is spoken not only as a second language, by its proponents, but also as a native language by children of some of those proponents." Benjamin K. Bergen. Nativization processes in L1 Esperanto. 2001. Journal of Child Language. 28 (2001), p. 575-595. Kritiko pri aserti en la teksto legeblas ĉe Jouko Lindstedt. Native Esperanto as a Test Case for Natural Language. Helsinki. 2006.
  106. ↑ Ekz. "Anyone familiar with western languages would know that English takes at least five years to learn and French at least seven. Esperanto on the other hand, could be learned in a year." (Ĉiu ajna konanto de okcidenta lingvi scius, ke la angla prenas almenaŭ kvin jarin por lernir kaj la franca almenaŭ sep. Esperanto aliflanke oni povus lernir en unu jaro.) en: Gregor Benton. Chinese Migrants and Internationalism: Forgotten Histories, 1917–1945. New York (Routledge) 2007, p. 99. Tiu teksto fontas en: Gotelind Müller. China, Kropotkin und der Anarchismus. Wiesbaden (Harrassowitz). 2001 (kp. la rimarkon sur p. xv en la libro de Benton). Kp. ankaŭ: Opinii de aziani pri Esperanto. Kolekto de Germain Pirlot
  107. ↑ Esperanto bietet "den Sprechern nicht-indogermanischer Sprachen, wie Finnen oder Ungarn in Europa, den Asiaten etc. keinerlei Lernhilfen, was Wortschatz und Grammatik anbelangt." Hans Meier, bavara ŝtata ministro pri instruado kaj kulturo, 13-a de julio 1979, en respondo al la bavara parlamento.
  108. ↑ "Zamenhof kannte keine Sprachen Afrikas oder Amerikas, Ostasiens oder Australiens. Das ist, glaube ich, der Nachteil natürlich auch für Esperantisten außerhalb Europas, die sich also mit dieser stark romanisch orientierten Sprachstruktur eigentlich nicht so auskennen, dass für die diese Sprache eigentlich, also genauso unzugänglich ist wie Französisch oder Spanisch oder Italienisch." (Zamenhof ne konis lingvin de Afriko aŭ Ameriko, orienta Azio aŭ Aŭstralio. Jen, mi kredas, la desavantaĝo kompreneble ankaŭ por Esperanto-parolanti ekster Eŭropo, ke ili do ne tiel bone konas tiun lingvostrukturon forte orientita laŭ la latinida modelo, ke por ili tiu lingvo estas iel, nu, same nealirebla kiel la franca aŭ hispana aŭ itala.) Wolfgang Schulze Arkivigite je 2018-04-24 per la retarkivo Wayback Machine, prof. pri ĝenerala kaj tipologia lingvistiko, Munkeno. Bavara Radio BR2, 2015-12-15, proks. 8:18h.
  109. ↑ Linguist List: (...) "not necessarily any easier tha any other Europea language for a speaker of a non-Europea language."
  110. ↑ "Otherwise, the big drawback of Esperanto is its lack of a community of native speakers, or indeed its lack of a community of speakers at all. Consequently, it isn't really a living language, and it accordingly lacks the richness and vibrancy of a living language, the variety and the elaboration of function." Same Linguist List.
  111. ↑ En la angla teksto ekz. la dua celo tekstas: "To enable the learner to make direct use of his knowledge with persons of any nationality, whether the language be universally accepted or not; in other words, the language is to be directly a means of international communication."
  112. ↑ "uma língua com a pretensão de ser a língua MUNDIAL"
  113. ↑ 113,0 113,1 "Wäre eine einzige Sprache für alle eine Lösung? - Die Idee, dass eine einzige Sprache die Lösung für alle sprachlichen Probleme wäre, ist zu simpel. Hin und wieder werden Latein oder Esperanto als einzige, europaweite Sprache für die EU vorgeschlagen. Da allerdings beinahe jeder diese Sprachen von Grund auf neu lernen müsste, wäre diese Lösung sowohl unpraktisch als auch für die Beziehungen zum Rest der Welt nicht sonderlich hilfreich. Die Lehrerausbildung und der Sprachunterricht für 500 Millionen Europäerinnen und Europäer würden außerdem sehr viel Zeit und Geld kosten. Mit ihrem Bekenntnis zur Mehrsprachigkeit macht sich die Europäische Kommission daher für Vielfalt statt für Einförmigkeit stark." (... La edukado de instruisti kaj la lingvo-instruado por 500 milioni da eŭropani kaj eŭropanini aldone kostus tre multa tempon kaj monon. ...) Eŭropa Komisiono, gazetara komuniko (Memo) "Häufig gestellte Fragen: Mehrsprachigkeit und Sprachenlernen" (Ofta demandi: Plurlingveco kaj lingvolernado), 25-a de sept. 2012
  114. ↑ "It perhaps comes as a surprise to be told that Esperanto is difficult." Gaston Dorren. Lingo: A Language Spotters Guide to Europe. London (Profile Books). 2014, p. 240
  115. ↑ Ekzemple "ĉiuj nacii estus unuiĝinta en komuna frateco" ("all nations would be united in a common brotherhood"), Unua Libro
  116. ↑ Parolado en Ĝenevo. Arkivita el la originalo je 2017-04-14. Alirita 2016-06-23.
  117. ↑ "Just about everyone has heard of Esperanto, which was nothing less tha one man’s attempt to bring about world peace by means of linguistic solidarity." (Preskaŭ ĉiu jam aŭdis pri Esperanto, kio estis nenio despli ol la provo de unu homo atingi monda pacon per lingvistika solidareco.) Eldoneja prezento de la libro de Arika Okrent, In the Land of Invented Languages. New York (Spiegel & Grau). 2010. Same legebla sur ties dorflanko.
  118. ↑ (en) Donova Nagel, Why I Won’t Learn Esperanto (Kial mi nenium lernos Esperanton + komentoj pri ĝi), The Mezzofar Guild, Language Learning made Simple, aŭgusto 2015
  119. ↑ Sprachbrocken 24–28/2012
  120. ↑ [2]
  121. ↑ "Esperanto wäre nicht schlecht, es ist politisch neutral, wie Latein, und einfacher als dieses. Aber als künstliche, starr regulierte Sprache ist es eben auch eine 'Nichtsprache', die sich nicht durchsetzen kann." (Esperanto estus ne desbona, estas politike neŭtrala, kiel la latina kaj pli simpla ol tiu ĉi. Sed kiel artefarita, rigide regulita lingvo ĝi tamen ankaŭ estas 'nelingvo', kiu ne povas atingi aprobon.) de:Jürgen Trabant, prof. pri lingvistiko en Oberösterreichische Nachrichten, 2008-06-21
  122. ↑ "Der Euro eröffnet das Zeitalter des praktischen Esperanto. Er ist ein Ungeld wie das Esperanto eine Unsprache ist." Martin Walser en Mindestens Halbmast, Die Welt. 2001-07-03
  123. ↑ "ES IST STILL GEWORDEN um die Welthilfssprachen, die ein paar versponnene Köpfe am Schreibtisch ersonnen haben." (Fariĝis silente rilate al la monda helplingvi, kiujn kelka frenezeta kapi elpensis ĉe skribtablo.) Wolf Schneider. Nachruf aufs Esperanto. NZZ Folio. 10/1994
  124. ↑ Jalinh. Lidé jsou počítače a Java je Esperanto. En AbcLinuxu. Eldonita 2007-06-06, atingita 2007-09-16. (Ĉeĥe.) Atingebla je http://www.abclinuxu.cz/blog/jalinh/2007/6/6/182356.
  125. ↑ Euro. Česká národní banka. Atingita 2008-09-17. Eldonita en Praha. (Ĉeĥe.) Atingebla je http://www.cnb.cz/cs/mezinarodni_vztahy/euro Arkivigite je 2011-11-23 per la retarkivo Wayback Machine.
  126. ↑ Pražský manifest. Eldonis Starto. Atingita 2008-09-17. (Multlingve.) Atingebla je http://members.chello.cz/malovec/manifest.htm Arkivigite je 2008-06-26 per la retarkivo Wayback Machine, https://uea.org/informado/pragm/index.html Arkivigite je 2012-08-05 per la retarkivo Wayback Machine

Vidu ankaŭ redakti

Literaturo redakti

Ekstera ligili redakti

Kritiko kaj respondi al kritiko redakti

 Portalo pri Esperanto

Ŝablono:Planlingvi Ŝablono:Biblioteki

 
Elstara artikolo
 Ĉi tiu artikolo estis je la nekonata dato akceptita en la liston de elstaraj artikoloj.
  1. ↑ (eo) Amikaro - akompana retejo
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Uzanto:Pangguanzhe&oldid=7875914"