10-a de decembro

decembro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

La 10-a de decembro estas la 344-a tago de la jaro (la 345-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 21 tagoj restas.

Je la 10-a de decembro okazis, interalie:

Enhavo

EventojRedakti

741: Zakario iĝis papo
1260: Venko de mamelukoj kontraŭ mongoloj en la unua batalo de Homs
1508: Laŭ iniciato de papo Julio la 2-a oni establis kontraŭvenecian Ligon de Cambrai
1520: En Wittenberg Marteno Lutero publike bruligis papan buleon Exsurge Domine, postulantan de li nuligi 95 tezojn
1671: Sultano de Otomana Imperio Mehmedo la 4-a deklaris militon kontraŭ la Respubliko de Ambaŭ Nacioj
1684: Referenca al la leĝoj de Kepler laboraĵo de Isaac Newton De Motu Corporum pri nocio de gravito kaj ties influo al orbitoj de planedoj estis tralegita en Reĝa Societo de Londono de Edmond Halley. La laboraĵo ampleksis komencojn de leĝoj pri movado, kiuj estis pli vaste klarigitaj en Pricipia.
1710: Milito de hispana sukcedo: franca-hispana armeo venkis la aŭstran en la batalo de Villaviciosa (provinco Gvadalaĥaro)
1789: Dum kunsido de Sejmo oni legis leteron de la reĝo de Prusio Frederiko Vilhelmo la 2-a en kiu li promesis aliancon kun Pollando sub kondiĉo de reformoj kaj plifortigo de plenuma povo en la ŝtato
1796: Nova caro Paŭlo la 1-a anoncis amnestion por partoprenantoj de la pola insurekcio de Kościuszko restantaj ekzilige en Rusio
1812: Franca invado al Rusio: rusa armeo rekonkeris Vilnon
1817: Misisipio fariĝis la 20-a ŝtato de Usono.
1832: En Kartvelio oni arestis grupon de junaj nobeloj, kiuj inspiritaj de rusa decembrista revolucio kaj pola novembra ribelo organizis konspiron por liberigi la landon de rusa okupado.
1834: En Britio ekfunkciis unua registaro de Robert Peel
1848: Napoleono la 3-a iĝis prezidento de Francio
1861: Usona Enlanda Milito: Kentukio kiel la 12-a subŝtato aliĝis al Konfederaciitaj ŝtatoj de Usono
1865: Leopoldo la 2-a iĝis reĝo de belgoj
1868: En Londono oni funkciigis trafiklumojn (la unuan fojon en la mondo)
1874: En vilaĝo Kłoda Mała (distrikto Bialski) protestante kontraŭ ĉikanoj ligitaj al altrudo de ortodoksismo, pola familio Koniuszewski sinbruliĝis (la gepatroj kun du infanoj). Józef Koniuszewski pli frue estis batita, impostigita kaj arestita - la decidon li faris responde al sciigo pri deviga bapto de lia filino en ortodoksa preĝejo
1877: Rusa-turka milito: post 5-monata sieĝo rusa-rumana armeoj konkeris Pleven
1879: Aŭstra astronomo Johann Palisa malkovris asteroidon Izoldo
1896: En Parizo okazis premiero de dramo Reĝo Ubu, kiu antaŭis superrealismon kaj Absurdan Teatron
1898: En Parizo oni kontraktis pacon finantan la hispanan-usonan militon
Ĉiujare en Stokholmo oni transdonas Nobel-premiojn:
- 1901: La unuan fojon oni enmanigis la premiojn pri: fiziko, kemio, fiziologio aŭ medicino, literaturo kaj paco
- 1969: Preter la vera Nobel-premio oni komencis disdoni t.n. Nobel-premion pri ekonomiko
1902: En Tasmanio virinoj ricevis balotrajton
1918: Unua mondmilito: bolŝevikoj eniris al forlasita de germanoj Minsko
1919: Keith Macpherson Smith kun sia frato Ross kiel la unuaj en la mondo flugis de Anglio ĝis Aŭstralio
1924: Adolf Hitler forlasis antaŭtempe malliberejon
1927: En Ĝenevo marŝalo Józef Piłsudski partoprenis sesion de la Konsilio de Ligo de Nacioj pri normigo de la polaj-litovaj rilatoj
1931: Niceto Alcalá-Zamora iĝis la unua prezidento de la Dua Hispana Respubliko
1931: Sovetunio: en Magnitogorsk ekfukciis metalurgiejo
1932: Tajlando iĝis konstitucia monarkio
1936: Reĝo de Britio Eduardo la 8-a cedis tronon pro planata geedzeco kun usona divorcinto
Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
- 1939: Germanaj regopovoj deportis de Koźmin 48 polajn familiojn (300 personoj) kaj de Suwałki 3580 judojn, kiujn transportis al Ĝenerala Gubernio; germanoj sekrete sciigis pri kreo de juda kvartalo en Lodzo kaj malfondis tie polan protestantan paroĥejon; germana polico pafmortigis 9 personojn en Lubartów kaj 6 en distrikto Łęczyński; Soveta invado en Pollandon: soveta NKVD inside arestis en Lvovo en la tagoj 9-10 de decembro ĉ. 2000 polajn oficirojn, kiujn unue oni malliberigis kaj poste forveturigis malproksimen en Sovetunio
- Germana mararmeo haltigis en Balta maro navigantan al Svedio ŝipon "Estonio", sur kiu estis 200 polajn rifuĝintojn de Litovio - oni arestis ĉiujn virojn
- 1940: Germanaj regopovoj likvidis ekzistantan en Lodzo Ukrainan Help-Komitaton
- 1941: Germanoj murdis per gaso en Ekstermejo Chełmno ĉ. 1100 judojn alveturigitajn de Kowale Pańskie (distrikto Łęczyński); en Kórnik aperis la 81-a n-ro de subtera gazeto "Dla Ciebie Polsko" (Por Vi Pollando) - daŭrigo de alia konspira revuo "Młody Demokrata" (Juna Demokrato)
- Taĉmentoj de Pola Sendependa Brigado de Karpataj Pafistoj konkeris 2 montojn kaj aviadilejon ĉirkaŭ Tobruk; Nov-Jorko: "Semajna Literatura Revuo de Verkista Rondo el Pollando" aperigas artikolon Antaŭvespero de soluloj kaj "Nova Mondo" informas, ke Asocio de Polinoj en Ameriko sendas ĉiutge al militkaptitoj en Nazia Germanio pli ol 200 pakaĵojn kvankam estas bezono por ne malpli ol 2000 tage kaj proponas sloganon Ĉiu pola familio en Ameriko adoptas unu militkaptiton; en Forfar (Skotlando) "Ĵurnalo de soldato" aperigas artikolon Forigi la Curzon-linion kaj en noto pri Populareco de pola aviado priskribas kazon de dano, kiu aliĝis al la pola ol brita aerarmeo
- 1942: Taĉmento de germana polico pafmortigis en Niepołomice ĉ. 400 personojn kaj en Wola Przybysławska (distrikto Lubelski) 7 polojn pro helpo al judoj; polico transportis de Zamość 644 polojn al germana koncentrejo en Aŭŝvico - dum veturo 14 personoj sukcesis fuĝi; de Mława foriris la lasta transporto kun judoj al Aŭŝvico; germanoj konfiskis en Ĉefa Poŝtoficejo en Varsovio ĉ. 2 mil pakaĵojn kun nutraĵo senditaj de poloj
- Pola ministro pri eksteraj aferoj en ekzilo Edward Raczyński prezentis al aliancanoj detalan raporton pri holokaŭsto, prilaboritan surbaze de dokumentoj liveritaj al Londono de Jan Karski - la noto, direktita al registaroj de Unuiĝintaj Nacioj, koncernis amasan ekstermadon de judoj en okupata de Nazia Germanio Pollando kaj apelaciis al ties haltigo
- 1943: Germana polico pafmortigis sur ruinoj de Varsovia geto 42 virojn kaj 5 virinojn kaj en Biskupice (distrikto Krakowski) 25 personojn; gestapo elveturigis de Varsovio 72 virojn al Aŭŝvico
- En Tel-Avivo komencis aperi "Taglibro de Pola Armeo en Oriento"
- 1944: Membroj de rezista movado atakis ŝu-fabrikon en Chełmek; apud Słońsk (distrikto Sulęciński) alteriĝis 6-membra grupo flank-ataka de Pola Militistaro; hitleranaj regopovoj establis distingon por germanoj , kiuj sufokigis la ribelon de Varsovio
- En Moskvo Charles de Gaulle subskribis aliancon francan-sovetan
1945: Alcide De Gasperi iĝis ĉefministro de Italio
1948: István Dobi iĝis ĉefministro de Hungario
1948: Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj adoptiĝis ĉe UNO - ŝtataro de Orienta Bloko, Sauda Arabio kaj Sud-Afriko ne voĉdonis
1954: Esperantujo: Ĝenerala konferenco de Unesko akceptis rezolucion de Montevideo por Esperanto - politike grava evento por Esperanto-Movado gvidata de UEA, kies aktivulo estis Ivo Lapenna
1956: En Szczecin eksplodis kontraŭsovetaj tumultoj - oni atakis interalie konsulejon de Sovetunio, gardejojn de milico, Centran Malliberejon kaj Vojevodian Akuzistejon
1956: Senkomunismigo: pola urbo Katowice revenis al sia nomo - de la 9-a de marto 1953 por omaĝi memoron de mortinta Stalin la urbo eknomiĝis Stalinogród. Reveno al la historia nomo eblis post kritiko de kulto al personeco kaj stalinismo februare 1956
1962: Promocio de la brita filmo Lawrence of Arabia, reĝisorita de David Lean
1963: Kontraŭbrita ribelo en Jemeno eksplodis
1969 La unua enmanigo de Nobel-premio pri ekonomiko fare de Sveda Nacia Banko
1980: Czesław Miłosz reprenis Nobel-premion pri literaturo - oficiale en Pola Popola Respubliko validis malpermeso publiki liajn verkojn, ĝis 1980 lia poezio estis eldonata nur samizdate
1981: Politburoo de la Centra Komitato de Komunista Partio de Sovetunio diskutante pri postulo de generalo Wojciech Jaruzelski pri militara kaj ekonomia helpo decidis pri neinterveno de la armeo en Pola Popola Respubliko
1983: Raúl Alfonsín iĝis prezidento de Argentino
1983: En Jamajko estis subskribita Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri Marjuro
1987: Zofia Romaszewska kaj Zbigniew Romaszewski, kreintoj de Interven-Buroo de la Komitato de Socia Memdefendo ĉe KOR kaj de subtera Radio Solidareco, ricevis pro kontribuo al batalo pri homrajtoj la Premion de Fondaĵo Aŭroro ĉe Universitato Stanford en Kalifornio
1989: Senkomunismigo: en Pollando oni malmuntis monumenton al Lenin en Nowa Huta (nun kvartalo de Krakovo)
1989: Ĵurnalisto Tsakhia Elbegdorj anoncis formiĝon de Mongola Demokratia Unio
1991: Loĝantaro de Montara Karabaĥo referendumis por sendependeco
1996: Konstitucio de Sud-Afriko estas anoncitis de Nelson Mandela
1997: Ĉefurbo de Kazaĥio estis translokigita de Almato al Astano
1999: Fernando de la Rúa iĝis prezidento de Argentino
2007: Londono: koncerto de la angla rokbando Led Zeppelin (reveno de la bando)
2007: Cristina Fernández de Kirchner iĝis prezidentino de Argentino
2007: Televido Belsat, satelita televido en belorusa lingvo, ekfunkciis en Pollando
2011: Interkonsente kun opozicio demisiis prezidento de Sud-Osetio Eduard Kokojti - favore al provizora prezidento
2012: En Centr-Afrika Respubliko partizanoj rekomencis ribelon por kaŭzi la abdikon de prezidento François Bozizé
2013: Urugvajo kiel la unua lando en la mondo oficialigis kultivadon, vendon kaj konsumadon de mariĥuano
2015: Mauricio Macri iĝis prezidento de Argentino
2016: Varsovio: solena ŝtata entombigo kun funebra meso de revenigitaj de Usono postrestaĵoj de polaj oficiroj Henryk Floyar-Rajchman kaj Ignacy Matuszewski, kiuj septembre 1939 savis polan oron forveturigante ĝin tra neŭtrala Rumanio, Turkio, Sirio ĝis Francio

NaskiĝojRedakti

1394: Jakobo la 1-a, reĝo de Skotlando, duko de Albany, murdita (m. 1437)
1452: Johano Stoflero, germana matematikisto, astronomo, humanisto, astrologo, fabrikanto de astronomiaj horloĝoj kaj astrolaboj, rektoro (m. 1531)
1623: Johann Adam Reincken, germana komponisto kaj orgenisto (baptiĝo) (m. 1722)
1751: George Shaw, angla botanikisto kaj bestosciencisto (m. 1813)
1776: Abraham Mendelssohn Bartholdy, germana bankisto kaj filantropo juddevena (m. 1835)
1787: Mikołaj Sikatka, pola paŝtisto, torturata de caraj regopovoj religia viziulo, kies profetaĵoj plenumiĝis (m. 1857)
1804: Eugène Sue, franca verkisto, kuracisto, politikisto (m. 1857)
1815: Ada Lovelace, angla matematikistino, kreis unuan en la historio algoritmon (m. 1852)
1818: František Ladislav Rieger, ĉeĥa politikisto kaj ekonomikisto, unu el kreantoj de la ĉeĥa nacia renaskiĝo (m. 1903)
1821: Nikolaj Nekrasov, rusa poeto, literaturisto, eldonisto, klasikulo de la ruslingva literaturo (m. 1878)
1822: César Franck, franca komponisto belgdevena, orgenisto, muzikpedagogo (m. 1890)
1829: Károly Torma, hungara arkeologo malkovrinta ruinojn de la romia urbo Aquincum en Buda (m. 1897)
1830: Emily Dickinson, usona poetino de anglalingva literaturo (m. 1886)
1830: Kálmán Tisza, hungarav politikisto, ministeriprezidanto (m. 1902)
1845: Barbara Weigand, germana viziulino de Dipatrino kaj Ĉefanĝelo Miĥaelo, mistikulino, servisto de Dio (m. 1943)
1851: Melvil Dewey, usona bibliotekisto, kreinto de la Dewey dekuma klasifiko por bibliotekaj klasifikoj (m. 1931)
1870: Sophie Marie-Aline Menu de Ménil, franca baronino kaj katolika esperantistino, edzino de Félicien Menu de Ménil (m. 1925)
1885: Olga Fehér, hungara, poste rumania hungara ĵurnalistino, verkistino (m. 1875)
1891: Ilma Bernáth, hungara pentristino kaj desegnistino portretinta eksterlande (m. 1961)
1891: Nelly Sachs, germana-judaa Nobelpremiita poetino fuĝinta al Svedio, serĉanta sencon de la vivo en kristana kaj juda mistikismo (m. 1970)
1896: Pál Hajdu, hungara komunista ĵurnalisto pereinta en Sovetunio (m. 1937)
1897: Karl Heinrich Waggerl, aŭstra verkisto, fotisto, nazio (m. 1973)
1900: Károly Gspann, rumania hungara kuracisto (m. 1948)
1904: Antonín Novotný, prezidento de Ĉehoslovakio, enkondukinta postmilite komunismon, stalinisto (m. 1975)
1908: Olivier Messiaen, franca komponisto, orgenisto, instruisto kaj ornitologo, aŭtoro de muzikaĵo pri transfiguriĝo, sinesteziulo (m. 1992)
1912: Wiktoria Ulma, pola patrino murdita de germanoj, kun 6 infanoj, unu baldaŭ naskiĝonta kaj la edzo, pro kaŝado de judoj dum la dua mondmilito, memorigita en la muzeo al poloj savintaj judojn (zm. 1944)
1920: Clarice Lispector, ukraina-brazila verkisto juddevena (m. 1977)
1921: Christine Brückner, germana verkistino, fondintino de literaturpremio (m. 1996)
1928: Milan Rúfus, slovaka poeto, eseisto, tradukisto, kies verkoj estas tradukataj al dekkelkaj lingvoj (m. 2009)
1930: Imre Simonfi, rumania hungara ĵurnalisto, poeto
1930: Erzsébet Zsakó, rumania hungara inĝenierino, eklezia verkistino
1940: Kinga Illyés, rumania hungara aktorino, deklamistino (m. 2004)
1941: Kyu Sakamoto, japana kantisto kaj aktoro konata de la kanto Sukiyaki(m. 1985)
1945: Marek Grechuta, pola poeto, kantisto, komponisto, pentristo kaj kantaŭtoro (m. 2006)
1946: József Benedek, hungara skulptisto kaj desegnisto
1951: István Pávai, hungara muzikfolkloristo
1952: Péter Szabó, rumania hungara poeto
1956: Rod Blagojevich, usona politikisto serbdevena, guberniestro de la subŝtato Ilinojo, demissita pro korupto
1957: Michael Clarke Duncan, usona korpogardisto de famuloj, aktoro
1958: Cornelia Funke, germana verkistino (por infanoj kaj junularo)
1966: Jennifer Nitsch, germana aktorino (m. 2004)
1966: Edith González, meksika aktorino rolanta en telenoveloj
1967: Shannon Hamm, usona mortmetal-gitaristo kaj komponisto
1977: Emmanuelle Chriqui, kanada aktorino devenanta de marokaj sefardoj
1980: Miren Ibarguren, eŭska aktorino rolinta en situaciaj komedioj
1989: Marion Maréchal-Le Pen, franca politikistino, la plej juna deputito en la historio de Francio
1990: Shoya Tomizawa, japana motorciklisto (m. 2010)

MortojRedakti

1198: Averoeso, araba filozofo, matematikisto, teologo, kuracisto kaj politikisto de Kordovo (n. 1126)
1475: Paolo Uccello, itala pentristo kaj mozaikisto (n. 1397)
1508: Renato la 2-a, duko de Loreno (n. 1451)
1561: Kaspar Schwenckfeld, silezia religia reformisto direkte al pietismo, anabaptismo kaj monofizitismo (n. 1490)
1791: Jakub Frank, rabeno, cadiko, filozofo, mistikulo, komercisto, religia reformisto, uzurpa profeto, astrologo, alkemiisto (n. 1726)
1842: Mihály Szentiváni, hungara poeto, verkisto (n. 1813)
1846: Lajos Nagy, hungara arkeologo kaj akademiano (n. 1997)
1850: Jozefo Bem, pola oficiro, hungara generalo, partoprenanto de la Novembra Ribelo kontraŭ Rusia imperio kaj de la Printempo de la Popoloj en Hungario (n. 1794)
1851: Karl Drais, germana arbaristo kaj inventisto de velocipedo, drezino kaj viandomuelilo (n. 1785)
1865: Leopoldo la 1-a, la unua reĝo de belgoj, framasono, onklo de la brita reĝino Viktoria (n. 1790)
1875: Ferenc Toldy, hungara literaturhistoriisto, sekretario de Hungara Scienca Akademio (n. 1805)
1877: Gábor Fábián, hungara verkisto, tradukisto de Cicero kaj Hafiz (n. 1795)
1884: Eduard Rüppell, germana naturalisto kaj esploristo (n. 1794)
1896: Alfred Nobel, sveda kemiisto, inventisto, aŭtoro de pli ol 300 patentoj, filantropo konata de Nobel-premio (n. 1833)
1909: Ruĝa Nubo, ĉefo de inidanaj siuoj (n. 1822)
1911: Joseph Dalton Hooker, angla botanikisto, vojaĝisto (n. 1817)
1927: Béla Reinbold, hungara biokemiisto, profesoro (n. 1875)
1936: Luigi Pirandello, itala Nobelpremiita verkisto kaj dramisto okupiĝanta pri hipokriteco kaj stereotipoj (n. 1867)
1945: Herman Anders Krüger, germana verkisto, politikisto kaj literaturhistoriisto (n. 1871)
1955: Mihály Perneki, hungara poeto kaj aktoro verkanta ankaŭ en la franca lingvo (n. 1897)
1968: Karl Barth, svisa teologo kalvinisma (n. 1886)
1978: Ed Wood, usona produktoro, reĝisoro, aktoro (n. 1924)
1984: András Szilágyi, rumania hungara kuracisto, verkisto, tradukisto (n. 1904)
1987: Olga Ábel, hungara verkistino, ĵurnalistino kaj redaktorino (n. 1905)
1999: Károly Kazimir, hungara reĝisoro, verkisto, teatrestro (m. 1928)
1999: Franjo Tuđman, prezidento de Kroatio subskribinta interkonsenton de Dayton, oficiro, historiisto (n. 1922)
2000: Alcibiades González Meana, hispana aktivulo de Esperanto-movado en Asturio, vivanta ankaŭ en Ĥiĥono (n. 1917)
2000: Wolfgang Tittelbach-Helmrich, germana teologo kaj pastoro (n. 1931)
2006: Augusto Pinochet, ĉilia diktatoro de breton-eŭska deveno (n. 1915)
2012: Lisa Della Casa, svisa opera kantistino (soprano) (n. 1919)
2012: Iajuddin Ahmed, prezidento de Bangladeŝo (n. 1931)
2013: Jim Hall, usona ĵaza gitaristo kaj komponisto (n. 1930)
2014: Ralph Giordano, germana verkisto kaj reĝisoro juddevena (n. 1923)
2016: Robert Stiller, pola-juda tradukisto, verkisto, lingvosciencisto, poligloto konanta 30 lingvojn, esoterikulo, populariganto de reformisma judismo (n. 1928)