17-a de januaro

januaro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

La 17-a de januaro estas la 17-a tago de la jaro laŭ la gregoria kalendaro. 348 tagoj restas (349 en superjaroj).

Je la 17-a de januaro okazis, interalie:

Enhavo

EventojRedakti

395: Romia imperio dividiĝas inter du filoj de la romia imperiestro Teodosio al orienta parto (Arkadio) kaj okcidenta parto (Honorio)
1328: Germana reĝo Ludoviko la 4-a akceptis de roma civitanaro imperiestran kronon
1377: Papo Gregorio la 11-a revenis al Romo finante, daŭrantan de 1309, tiel nomatan avinjonan malliberon
1524: Itala velisto Giovanni da Verrazano elnavigis de Madejro al Norda Ameriko por trovi nordokcidentan pasejon
1595: Reĝo de Francio Henriko la 4-a deklaris militon kontraŭ Hispanio
1605: Romano de hispana aŭtoro Miguel de Cervantes La inĝenia kavaliro Don Kiĥoto el Manĉo aperis
1649: Krakovo: Johano la 2-a Kazimiro kroniĝis kiel reĝo de Pollando
1734: Aŭgusto la 3-a (Pollando-Litovio) kun sia edzino Maria Józefa kroniĝis en Vavelo
1746: Dua jakobita ribelo: jakobitoj gajnas batalon de Falkirk kontraŭ la angla armeo
1786: Pierre Méchain malkovris la kometon Encke
1793: Nacia Konvencio verdiktis al detronigita Ludoviko la 16-a mortpunon pro ŝtatperfido.
1819: Simón Bolívar proklamis la Respublikon de Kolombio
1831: Pola generalo Józef Chłopicki rezignis pri funkcio de la diktatoro de Novembra ribelo kontraŭ Rusia Imperio
1864: Januara ribelo kontraŭ Rusia Imperio: venko de polaj ribelantoj en batalo de Iłża
1878: Rusa-turka milito: decida venko de rusa armeo apud Plovdiv
1881: Pacifika Milito: ĉilia armeo konkeris ĉefurbon de Peruo - Limo
1893: Usono aneksis Havajon devigante reĝinon Liliuokalani abdiki de sia trono
1904: En Moskva Arta Teatro okazis premiero de la spektaklo Ĉeriza ĝardeno de Anton Ĉeĥov
1912: Brita esploristo Robert Scott konkeris sudan poluson unu monaton post Roald Amundsen
1917: Usono aĉetis de Danio Virgulininsulojn kontraŭ 25 mln da dolaroj
1919: Dum estona-bolŝevika milito la estona armeo konkeris Narvan
1920: Pollando komencis transpreni Pomerion de Gdańsk, atribuitan de Versajla traktato
1921: Ukraina Libera Universitato fondiĝis en Vieno
1923: Hispana inventisto Juan de la Cierva la unuan fojon ekflugis per sia aŭtogiro
1933: Usona Kongreso, spite al prezdento Herbert C. Hoover, voĉdonis por sendependeco de Filipinoj
1934: Ferdinand Porsche montris al germana registaro projekton Garbus inaŭgurante historion de la varomarko Volkswagen
Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
- 1940: Ĉefa Sekurec-Oficejo de Nazia Germanio informis pri plenuumo de mortpuno kontraŭ 3 poloj en Orienta Prusio, membrojn de sekreta organizaĵo, kiu komence de septembro eksplodigis fervojan trakon apud Biskupiec kaj detruis elektroenergian sistemon; de labortendaro konstruanta aŭtovojon en distrikto Drawski fuĝis 38 polajn laboristojn; Varsovio: de gestapejo fuĝis Kazimierz Kott, gvidanto de Batala Fakultato de Pola Popola Sendependa Ago - unusola forkuro dum la tuta germana okupado
- Pola pastro informis la papon Pio la 12-a pri germana teroro kontraŭ polaj katolikoj en okupata Pollando; en Parizo "Głos Polski" informis ke urba konsilio de Nevers unuanime voĉonis nomumi centran lokon "Placo de Pollando"; Budapeŝto: laŭ "Wieści Polskie" en Hungario fondiĝis 10 polaj lernejoj
- 1941: En Budapeŝto komenciĝis en la pola lingvo trimonata akademia kurso de la Kristana Asocio de Junaj Viroj; Pola Sekcio de Vatikana Radio disaŭdigis Preĝon pro la patrujo de la pola primaso kun informo pri geheno de la pola nacio
- 1942: En Varto-Lando establiĝis vilaĝa gardistaro por helpi policon serĉi paraŝutistojn, fuĝintajn militkaptitojn kaj malliberulojn
- 1943: Germana polico forveturigis de malliberejo Pawiak en Varsovio ĉ. 1800 personojn al germana koncentrejo Majdanek; Pola Enlanda Armeo forvojigis 5 trajnojn laŭ linio Radom - Dęblin - Łuków - Terespol; grupoj de Popola Armeo atencis en Varsovio kontraŭ 4 kinejoj por germanoj
- 1944: Germana polico pafekzekutis en kelkaj lokoj 112 personojn alveturigitajn de malliberejo en la Kastelo de Lublin; de Varsovio foriris transporto kun 75 personoj al germana koncentrejo Gross-Rosen
- Plurmonata batalo pri Monto Kasino komenciĝis - gajnita de pola armeestro Władysław Anders
- 1945: Kadre de la unua Belorusa Fronto Ruĝa Armeo kun taĉmentoj de la unua Armeo de Pola Soldataro eniris al ruinoj de forlasita de germanoj Varsovio nombranta 162 mil loĝantojn, kion komunistoj priskribis kiel "liberigo" de la pola ĉefurbo organizante defiladon sur unusola traveturigebla strato; soveta armeo konkeris Częstochowa, Ciechanów, Jasło, Gorlice kaj Zgierz; gestapo de Ciechanów pafekzekutis en Mława 364 polojn troviĝantajn en la loka malliberejo; germana polico pafmortigis en Żabików 10 membrojn de Pola Enlanda Armeo; de germana koncentrejo Aŭŝvico pro alproksimiĝo de Ruĝa Armeo malliberigitoj ekiris perpiede Nazian Germanion - la unua mortomarŝo komenciĝis, dumvoje pereis 9-15 miloj de personoj, el inter pli ol 56 mil; nokte de la 17-a/18-a de januaro en polica malliberejo Radogoszcz en Lodzo germanoj komencis masakron de enprizonigitoj kun bruligo de la loko - tuj antaŭ alveno de Ruĝa Armeo ili murdis 1500 malliberulojn; en Krakovo sur Vavelo okazis la lasta kunveno de germana registaro en Ĝenerala Gubernio, kiu translokiĝis al Opole; malfondo de Grizaj Taĉmentoj, konspira organizaĵo de Asocio de Pola Skoltismo, aganta de la 27-a de novembro 1939 sur teritorio de okupata Pollando, kiu en majo 1944 nombris pli ol 8 mil membroj dividitaj laŭ 3 aĝkategorioj
- Pola ĉefministro en ekzilo kune kun ministro sciigis Polan Subteran Ŝtaton ke la registaro kontraŭstaras malkaŝon al sovetaj regopovoj;
1946: Konsilio de Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj unuafoje kunvenas en Londono
1948: Sur ferdeko de uson militŝipo oni subskribias armistican interkonsenton inter Indonezio kaj Nederlando pri provizora suvereneco super okupataj teritorioj de Nederlanda Hindio kun ebleco referendumi pri ilia apartaneco
1955: La unua atomenergia submarŝipo USS Nautilus eknavigis
1961: Separistoj de Katanga ekzekutis la unuan ĉefministron de Demokratia Respubliko Kongo Patrice Lumumba
1969: La albumo Flava submarŝipo aperis
1972: Flago de Bangladeŝo oficialiĝis
1975: Parlamento de Ĉina Popola Respubliko akceptis novan konstitucion aprobantan atingojn de la Kultura Revolucio
Milita stato en Pollando:
- 1980: Helsinka Komisiono de la Komitato por Defendo de Laboristoj fondiĝis - ĝin eniris interalie Zbigniew Romaszewski
- 1982: Pola Radio komencis disaŭdigon de la 2-a programo
1983: Niĝerio deportis pli ol 2 milionoj de senleĝaj enmigrintoj, ĉefe de Ganao
1991: Haroldo la 5-a iĝis reĝo de Norvegio
1991: Operaco Dezerta Ŝtormo komenciĝis por liberigi Kuvajton
1995: En tertremo en japana urbo Kobe 6434 personoj pereis
2001: Premiero de la franca komedia filmo La ŝranko
2007: Hormontriloj sur simbola apokalipsa horloĝo en la Universitato de Ĉikago delokiĝis de 23:53 al 23:55
2010: Komenco de kelktaga tumulto en niĝeria urbo Jos - pereis ĉ. 600 personoj
2010: Sebastián Piñera gajnis prezidentajn balotojn en Ĉilio
2012: Ribelo de tuaregoj en norda Malio komenciĝis
2013: Dum la enlanda milito en Malio invada franca armeo komencis landan ofensivon

NaskiĝojRedakti

1342: Filipo la 2-a, duko de Burgonjo (m. 1404)
1432: Antonio Pollaiuolo, itala renesanca artisto kreanta en la epoko de quattrocento (m. 1598)
1463: Frederiko la 3-a, princo-elektisto de Saksio, fondinto de la Universitato de Wittenberg, protktanto de Marteno Lutero (m. 1525)
1484: Georg Spalatin, germana reformaciisto (m. 1545)
1501: Leonhart Fuchs, germana kuracisto kaj botanikisto (m. 1566)
1504: Pio la 5-a, papo, ĉefa inkviziciisto, fiksinta feston de Virgulino de la Rozario, sanktulo (m. 1572)
1517: Antonius Scandellus, itala komponisto kaj kapelmajstro (m. 1580)
1560: Gaspard Bauhin, svisa kuracisto, anatomo, botanikisto (m. 1624)
1600: Pedro Calderón de la Barca, hispana poeto kaj dramisto (m. 1681)
1659: Antonio Veracini, itala violonisto kaj komponisto (m. 1733)
1706: Benjamin Franklin, usona filozofo, kunaŭtoro de la Usona Deklaro de Sendependeco, framasono, inventinto de kontraŭfulma instalaĵo (m. 1790)
1732: Stanislao Aŭgusto Poniatowski, lasta reĝo de Pollando kaj granda duko de Litovio (m. 1798)
1814: Ludwik Mierosławski, la unua pola diktatoro de la Januara Ribelo kontraŭ Rusia Imperio, teoriisto kaj historiisto pri militistiko (m. 1878)
1815: Joshua Abraham Norton, mem-proklamita "Imperiestro de Usono" (m. 1880)
1820: Anne Brontë, angla verkistino, aŭtorino de klasikaĵo de la angla literaturo - socia romano Luantino de Wildfell Halo (m. 1849)
1828: Ede Reményi, hungara violonisto kaj komponisto (m. 1898)
1935: Ferdinand Schulz, ĉeĥa verkisto kaj literatura historiisto (m. 1905)
1860: Dúbhglás de hÍde, unua prezidento de Irlando (m. 1949)
1863: Konstantin Sergejeviĉ Stanislavski, rusa teatra reĝisoro, aktoro, teatra etikisto, kreinto de la propra metodaktorado (m. 1938)
1863: David Lloyd George, ĉefministro de Britio kimrdevena, kunsubskribinto de la traktato de Versajlo, kontraŭulo de la kreo de forta Pollando (m. 1945)
1867: Carl Laemmle, usona filmproduktoro germandevena (m. 1939)
1879: Árpád Buday, hungara arkeologo, historiisto (m. 1937)
1881: Antoni Łomnicki, pola matematikisto, murdita (m. 1941)
1891: Áron Vass, rumania hungara skuptisto de bestoj (m. 1979)
1899: Al Capone, usona gangstero italdevena, estro de organizita krimo (m. 1947)
1890: Emil Böszörményi, rumania hungara ĵurnalisto (m. 1938)
1895: László Mécs, hungara poeto kaj ĵurnalisto (m. 1978)
1900: Ernő Unger, hungara dirigento, komponisto, pianisto (m. 1968)
1900: Manci Zelch Zathureczkyné, rumania hungara verkistino, ĵurnalistino (m. 1984)
1902: Anci Barna, hungara aktorino, edzino de László Misoga (m. 1987)
1903: Antal Pálffy, rumania hungara instruisto pri matematiko (m. 1973)
1908: Géza Berey, rumania hungara ĵurnalisto (m. 1982)
1914: Michael Brink, germana verkisto kontraŭnazia (m. 1947)
1915: István Benedek, hungara psikiatro, verkisto (m. 1996)
1918: Helena Marusarzówna, pola skiistino, kurierino transtatra, fratino de Stanisław Marusarz, soldatino de Pola Subtera Ŝtato, ekzekutita (m. 1941)
1919: Sándor Mezei, rumania hungara agronomo (m. 1995)
1926: Moira Shearer, skota dancistino kaj aktorino (m. 2006)
1927: Eartha Kitt, usona aktorino kaj kantistino (m. 2008)
1928: Zoltán Farkas, rumania hungara pedagogo (m. nekonata)
1930: Jaroslava Moserová, ĉeĥa politikistino, kuracistino, verkistino (m. 2006)
1931: János Ábrahám, hungara publicisto, verkisto (m. 1996)
1933: Dalida, franca kantistino italdevena, aktorino (m. 1987)
1939: Gyula Pávai, rumania hungara instruisto, lokhistoriisto (m. 2011)
1940: Tabaré Vázquez, prezidento de Urugvajo, kuracisto
1942: Muhammad Ali, usona boksisto, ora medalisto de la Somera Olimpiko 1960
1942: Karel van Miert, belga kaj flandra politikisto
1943: René Préval, ĉefministro kaj prezidento de Haitio
1955: Gyöngyi Orbán, rumania hungara literaturteoristino
1948: Davíð Oddsson, verkisto, ĉeministro de Islando
1957: Klára Bölöni Zakariás, rumania hungara aktorino
1962: Jim Carrey, kanada komikisto kaj aktoro
1964: Michelle Obama, usona juristino, la edzino de la prezidento Barack Obama
1968: Mathilde Seigner, franca komediistino konata de la filmo Somera pasaĝero
1971: Sylvie Testud, franca aktorino kaj verkistino
1972: Benno Fürmann, germana filmaktoro
1990: Bence Molnár, rumania hungara aktoro

MortojRedakti

356: (festotago) Antonio, egipta ermito, patro de la dezerto, kristana sanktulo (n. ĉ. 250)
395: Teodosio, imperiestro de la tuta Romia Imperio kaj de la Bizanca Imperio (n. 347)
647: (festotago) Sulpicio la Pia, franca episkopo de Bourges, sanktulo (n. 576)
1468: Gjergj Kastrioti Skanderbeg, nacia heroo de Albanio batalanto kontraŭ Otomana Imperio, konata de esperantlingva verko (n. 1405)
1598: Fjodor la 1-a Ivanoviĉ, caro de Rusio, la lasta el dinastio Rjurik (n. 1557)
1634: Albert Szenci Molnár, hungara reformita pastro, lingvosciencisto, filozofo, psalmpoeto, eklezia verkisto, tradukisto (n. 1574)
1699: Thomas Pichler, aŭstra ermito, la unua el Saalfelden (n. 1629)
1705: John Ray, anglikana kleriko, patro de angla naturhistorio (n. 1627)
1740: Matthias Buchinger, germana muzikisto kaj prezentisto (n. 1674)
1751: Tomaso Albinoni, itala komponisto kaj violonisto de baroko (n. 1671)
1775: Giovanni Battista Sammartini, itala komponisto kaj orgenisto (n. ĉ. 1700)
1784: Yosa Buson, japana pentristo, aŭtoro de hajkoj, la dua post Matsuo Basho(n. 1716)
1823: Zacharias Werner, germana poeto, teologo kaj predikisto (n. 1768)
1826: Juan Crisóstomo de Arriaga, hispana mirinfano, komponisto (n. 1806)
1829: Adam Heinrich Müller, germana ekonomikisto, publicisto, literaturrecenzisto, teoriulo de la ŝtato kaj pioniro de ekonomia romantismo (n. 1779)
1830: Wilhelm Waiblinger, germana poeto, kies biografion verkis Peter Härtling (n. 1804)
1861: Lola Montez, amatino de reĝo Ludoviko la 1-a de Bavario (n. 1821)
1863: Horace Vernet, franca pentristo de bataloj, portretoj kaj orientismaj temoj (n. 1789)
1874: Chang kaj Eng Bunker, fratoj-ĝemeloj de Tajlando, konataj kiel Siamaj dunaskitoj (n. 1811)
1890: Władysław Taczanowski, pola ornitologo kaj zoologo, laboranto de eŭropaj muzeoj, aŭtoro de ĉ. 590 sciencaj laboraĵoj kaj enciklopediaj artikoloj, ekspediis al Alĝerio, prilaborinto de la birda faŭno en orienta Siberio, Sudameriko kaj Mezameriko (n. 1819)
1893: Rutherford B. Hayes, prezidento de Usono 1877 - 1881 (n. 1822)
1897: János Vajda, hungara poeto, ĵurnalisto (n. 1827)
1910: Joaquim Nabuco, brazila politikisto, diplomato, historiisto, juristo kaj ĵurnalisto (n. 1849)
1913: Zsigmond Várady, hungara ĵurnalisto kaj advokato (n. 1865)
1918: Dénes Szabó, hungara ginekologo, medicinhistoriisto (m. 1856)
1945: István Réti, hungara pentristo, rektoro, membro de la Societo Szinyei Merse Pál (n. 1872)
1947: Eŭgeno Lanti (Eugène Adam), franca instruisto, esperantisto kaj komunisto, kunfondinto de SAT (n. 1879)
1961: Patrice Lumumba, la unua ĉefministro de Demokratia Respubliko Kongo, murdita (n. 1925)
1962: Sándor Puhala, rumania hungara ĵurnalisto, verkisto pri pedagogio (n. 1882)
1964: Terence White, angla verkisto de la romano pri Reĝo Arturo (n. 1906)
1969: Grażyna Bacewicz, pola komponistino kaj violonistino (n. 1909)
1979: István Bartha, hungara instruisto, verkisto (n. 1889)
1981: Hugo Aufderbeck, germana romkatolika episkopo (n. 1909)
1986: János Máthé, rumania hungara lokhistoriisto, etnografo (n. 1898)
1991: Olavo la 5-a, reĝo de Norvegio el dinastio Glücksburg, rezistanta kontraŭ germana okupado (n. 1903)
1994: György Cziffra, hungara pianisto cigandevena (n. 1921)
1997: Clyde Tombaugh, usona astronomo, malkovrinto de nanplanedo Plutono (n. 1906)
2002: Camilo José Cela, hispana Nobelpremiita verkisto galeg-britdevena, esperantigata de Fernando de Diego (n. 1916)
2004: Czesław Niemen, pola komponisto, rokmuzikisto, instrumentisto, kantisto kaj kantaŭtoro, kies kanto Stranga estas la mondo iĝis himno de kontestanta junularo (n. 1939)
2008: Bobby Fischer, usona-islanda ŝakisto, mondĉampiono (n. 1943)
2010: Béla Köpeczi, hungara historiisto kaj literaturhistoriisto (n. 1921)
2011: Loránd Benkő, hungara lingvisto, akademiano (n. 921)
2011: Jean Dutourd, franca verkisto kaj tradukisto (n. 1920)
2012: Phil Bosmans, flandra verkisto, sacerdoto kaj monaĥo (n. 1922)
2013: Jadwiga Kaczyńska, pola filologino, patrino de ĉefministro Jarosław Kaczyński kaj prezidento Lech Kaczyński (n. 1926)
2016: Duci Szabó, rumania hungara aktorino (n. 1920)
2016: Dietmar Guggenbichler, aŭstra privata detektivo (n. 1942)
2016: Jenő Váncsa, hungara agronomo, ministro (n. 1928)